Ynferno (roman)

Ynferno, yn it oarspronklike Ingelsk: Inferno, is in roman fan 'e hân fan 'e tige súksesfolle Amerikaanske skriuwer Dan Brown (1964). It is in skriller yn 'e foarm fan in detektiveferhaal mei yn 'e haadrol Robert Langdon, in heechlearaar keunstskiednis en symbolyk, dy't ek al de haadpersoan wie yn Brown syn eardere boeken Angels & Demons (2000), The Da Vinci Code (2003) en The Lost Symbol (2009). Diskear wurdt Langdon wekker yn in sikehûs yn it Italjaanske Florâns, sûnder dat er in idee hat hoe't er dêr bedarre is. As er op 'e sneup giet om antwurden te krijen, komt er yn in dûzeljend aventoer telâne. Krekt as Brown syn foargeande boeken wie ek Inferno wer in daverjend súkses, en kaam it binnen de koartste kearen boppe-oan op 'e ynternasjonale bestsellerlisten te stean. It waard op 14 maaie 2013 tagelyk yn it Ingelsk en it Nederlânsk (en oare talen) publisearre. Utjouwerij Luitingh-Sijthoff naam it inisjatyf om in Fryske oersetting op 'e merk te bringen, makke troch Abe de vries, dy't ein 2013 ferskynde.

Robert Langdon, in perfester keunstskiednis en symbolyk fan 'e Universiteit fan Harvard, wurdt mei in wûn oan 'e holle wekker yn in Florentynsk sikehûs. Hy wit neat mear fan 'e ôfrûne pear dagen; syn lêste oantinken is fan doe't er noch op 'e kampus fan Harvard wie. Sienna Brooks, ien fan 'e dokters dy't him fersoargje, fertelt him dat er in harsensskodding oprûn hat doe't er skampe waard troch in kûgel, en dat er yn dy tastân de poliklinyk fan it sikehûs binnen knoffele is. Tegearre moatte se flechtsje as in moardneresse dy't harsels Vayentha neamt ien fan 'e dokters deasjit en op Langdon syn keamer takomt. Se ferskûlje har yn it appartemint fan 'e stoïsynske Sienna, dêr't Langdon in sylinder mei biologysk gefaarsteken yn 'e bûse fan syn jaske fynt. Se beslute it Amerikaanske konsulaat te skiljen, mar jouwe as ferbliuwplak in lokaasje foar Sienna har appartemintegebou oer op, om har safolle mooglik bûten de saak te hâlden. As se dan út it appartemint wei sjogge hoe't dêr ynstee fan help in wapene Vayentha arrivearret, begjinne se te fermoedzjen dat it Amerikaanske regear Langdon út 'e wei romje wol.

Langdon beslút dan om it te aventoerjen en iepenje de sylinder. It docht bliken dat dêr in lytsere, Midsiuwske, biennene sylinder yn sit, dêr't immen in hi-tech projektor yn ferwurke hat dy't in ferzje fan Botticelli syn Plattegrûn fan de Hel sjen lit. De plattegrûn is lykwols alhiel trochinoar griemd, en as Langdon him letter wer yn 'e âlde steat werombringt, kommen de wurden CERCA TROVA te foarskyn. Langdon wit dat dy wurden op it skilderij De Slach by Marciano fan Giorgio Vasari steane, dat tentoansteld wurdt yn it Palazzo Vecchio. Sadwaande sette hy en Sienna, nei't har appartemintegebou ynienen binnenfallen wurdt troch militêren en se mar op it nipperke witte te ûntkommen, nei de Alde Stêd fan Florâns ta.

Nettsjinsteande it feit dat de brêgen ôfset binne troch militêren, witte se op slûchslimme wize dochs it Palazzo Vecchio te berikken, dêr't se opmurken wurde troch Marta Alvarez, de direktrise fan it museum, dy't Langdon fertelt dat se juster noch mei-inoar praat hawwe doe't er it Palazzo Vecchio besocht yn it selskip fan Ignazio Busoni, de kurator fan 'e Florentynske Dom. Alvarez seit ek dat Busoni en hy it deamasker fan Dante sjen woene, mar as hja him en Sienna meinimt dêrhinne, blykt dat te missen. Op bylden fan befeiligingskamera's is dúdlik te sjen hoe't Langdon sels en Busoni de foargeande nachts weromkamen en it deamasker stielen. As er dan kontakt besiket op te nimmen mei Busoni, kriget er te hearren dat dy de foargeande nachts oan in hertoanfal stoarn is, mar foar syn dea noch in boadskip foar Langdon opnommen hat. Yn dat boadskip fertelt Busoni op esotearyske wize wêr't it masker ferburgen is, ferwizend nei "Paradys 25".

Langdon en Sienna witte oan 'e museumbewekkers te ûntkommen, en teffens de arrivearjende militêren te ûntglûpen. Vayentha dûkt ek wer op, mar komt om as Sienna har fan in grutte hichte ôf omleech triuwt. Mei syn beiden bejouwe se har dan nei it Florentynske Baptistearium, dêr't "Paradys 25" nei ferwiist, en dêr't hy en Sienna yndie it masker fan Dante fine mei dêrby in riedsel opsteld troch de miljardêr en genetikus Bertrand Zobrist. In man dy't fan Jonathan Ferris hjit en úthâldt foar de Wrâldsûnensorganisaasje (WHO) fan 'e Feriene Naasjes te wurkjen, helpt harren om op 'e nij oan 'e soldaten te ûntkommen. Trijeresom folgje se Zobrist syn riedsel nei Feneesje ta, dêr't Ferris, dy't siik blykt te wêzen, der ynienen hinne falt, en Langdon frijwol op it stuit dat er it riedsel oplost, finzen nommen wurdt troch in espel militêren, wylst Sienna wit te ûntkommen.

Langdon wurdt dan by Elizabeth Sinskey brocht, de direkteur-generaal fan 'e WHO, dy't him útleit wat der allegear oan 'e hân is. Zobrist, dy't himsels in wike earder tekoart dien hat, wie net goed by de holle, en hie in nij biologysk wapen yn 'e foarm fan in firus ûntwikkele dat er op 'e minskheid loslitte woe om it driigjende probleem fan oerbefolking op te lossen. Mar de WHO krige lucht fan 'e saak en fûn de sylinder mei it biologysk gefaarsteken derop. Doe't Sinskey seach wat dêryn siet, gie se dermei nei Langdon, dy't de oanwizingen folge nei Florâns ta. Nei't er Busoni en Alvarez met hie, hearde Sinskey lykwols neat mear fan Langdon, dat hja wie bang dat er oerrûn wie en gearwurke mei Zobrist syn folgelingen om 'e biologyske oanfal op 'e minskheid yn wurking te setten. De militêren dy't Langdon oeral efterfolgen, wiene de mobile ienheid fan 'e WHO, en wiene nea fan doel west en doch him kwea.

Zobrist hie in lûs advysbedriuw, dat himsels It Konsortium neamt, yn 'e earm nommen om 'e sylinder oant in beskate datum te hoedzjen en noedzjen. Doe't de WHO it ding yn beslach naam, wiene sy neffens harren kontrakt mei Zobrist ferplichte om te beskermjen wat it dan ek mar wie dêr't de biennen sylinder nei ferwiisde. Nei de moeting mei Busoni en Alvarez ûntfierden se Langdon om út te finen wat dat wie, mar tsjin dy tiid hie Langdon it riedsel noch net ûntsifere. Dat hja pompten him fol mei benzodiazepine middels dy't syn koarte-termynûnthâld útwisken, joegen him in falske hollewûn, en setten alle foarfallen yn sêne oant Langdon yn Feneesje oppakt waard troch de WHO, om him mar te motivearjen en los Zobrist syn riedsel op. Sienna, Vayentha en Jonathan Ferris wiene allegear akteurs yn 'e tsjinst fan It Konsortium. Sinskey wit dit, om't de lieder fan It Konsortium, doe't er einlings en te'n lêsten besefte dat er behelle rekke wie yn in bioterroristyske gearspanning, deryn tastimde om mei de WHO gear te wurkjen.

Underwilens is Sienna op eigen manneboet fierder gien, en no beseft It Konsortium dat sy eins in geheime folgelinge en de minneresse fan Zobrist wie. Doe't Langdon it riedsel oploste, is sy mei in priveefleantúch nei it plak ta flein dêr't it biologysk wapen ferburgen is: de Hagia Sofia yn Istanbûl, dêr't de Fenesiaanske doge Enrico Dandolo begroeven leit. Langdon, de WHO en It Konsortium sette har hommels efternei, mar as hja oankomme by de Basilika Sisterne, it wetterreservoir yn 'e Hagia Sofia, is Sienna dêr al. It docht lykwols bliken dat sy it omhulsel net stikken makke hat, mar dat it makke wie fan in materiaal dat stadichoan oplost yn wetter, en dat it firus himsels sadwaande al in wike lang ûnder de minskheid oan it fersprieden is, dêrby gebrûk meitsjend fan 'e tûzenen toeristen út withoefolle lannen dy't eltse dei de Hagia Sofia besykje.

Undersyk wiist ek út dat Sienna net in folgelinge fan Zobrist wie, mar krekt besocht om 'e fersprieding fan it firus tsjin te kearen. Hja woe allinnich net gearwurkje mei de WHO, om't hja hoegenamt gjin fertrouwen hie yn 'e ûnderskate nasjonale regearings dy't fia de WHO meunsters fan it firus yn 'e hannen krije soene. Underwilens besiket de lieder fan It Konsortium om út te piken, mar hy wurdt letter troch de Turkske plysje wer oppakt. It wurdt ymplisearre dat foar It Konsortium troch syn oandiel yn dizze saak it doek falle sil. Sienna, oan 'e oare kant, kriget amnesty yn ruil foar har gearwurking mei WHO. By ûndersyk wurdt fêststeld dat Zobrist syn firus likernôch in trêdepart fan 'e minskheid ûnfruchtber meitsje sil. In nij tiidrek is sadwaande oanbrutsen (sûnder mis sil Brown dêr yn in folgjend boek op weromkomme).

De konneksje tusken skriuwer Dan Brown en Fryslân is flintertin, en berêst inkeld op syn foarleafde foar it Fryske hynder, dy't yn in hiel koart fragmint yn Inferno ta utering komt. Yn it foarjier fan 2013 kundige Brown op 'e Nederlânske tillefyzje, yn it programma Netwerk, oan dat er noadich ris yn Nederlân sjen moast. Uteinlik waard dy winsk wurklikheid troch in e-mail dy't Brown stjoerde oan Ids Hellinga, de direkteur stamboeksaken fan it Frysk Hynste Stamboek, wêryn't er syn wurdearring útspriek foar de ynset fan 'e organisaasje foar it behâld fan it Fryske hynder. Hellinga mailde him dêrop werom mei in útnûging om 'e jierlikse hynstekeuring ris in kear by te wenjen. Sadwaande kaam Brown mids jannewaris 2014 oer út Amearika. Earst besocht er yn Amsterdam û.m. it Ryksmuseum, dêr't er nei slutingstiid in priveerûnlieding krige en tweintich minuten lang sûnder steurd te wurden nei de Nachtwacht fan Rembrandt stoarje koe. Yn Fryslân wenne er de hynstekeuring fan it Frysk Hynste Stamboek by, en teffens died er in synjearsesje by Boekhannel Van der Velde, oan 'e Ljouwerter Nijstêd. Goed hûndert fans dy't faak fan witwêrsanne kamen, hiene har dêr foartiid foar opjûn, en brochten gauris ek noch in aardichheidsje foar harren idoal mei.

Guon fan 'e boeken dêr't Brown syn hantekening yn sette, wiene Frysktalich. Nei't op 14 maaie 2013 de Nederlânske oersetting fan Inferno tagelyk mei it Ingelsktalige orizjineel (en de fertalings yn it Deensk, Dútsk, Finsk, Frânsk, Italjaansk, Katalaansk, Noarsk, Portegeesk, Spaansk, Sweedsk en Turksk) ferskynd wie, en koarte tiid letter bekend waard dat Brown nei Fryslân ta soe, fette men by syn Nederlânske útjouwer Luitingh-Sijthoff nammentlik it idee op om ek in Fryske oersetting fan Inferno meitsje te litten. De útjouwerij naam dêrta ein july kontakt op mei skriuwer en dichter Abe de Vries, dy't deryn tastimde om it boek oer te setten. Hy begûn yn augustus, en op 7 novimber moast er de kladferzje fan 'e fertaling fan it mânske boek, dat yn it Frysk Ynferno kaam te hjitten. klear hawwe. Om't er dat nea oprêde soe as er út it Ingelsk oersette, fertaalde er ynstee de Nederlânske oersetting fan Frans van Dooren, Marion Drolsbach, Erica Feberwee en Yolande Ligterink. Luitingh-Sijthoff wie earst fan doel om it boek yn in oplaach fan 10.000 eksimplaren út te bringen, wat in ûnbidich grut tal is foar in Frysktalich boek (al giene der fan It Wrede Paradys, fan Hylke Speerstra, it bêst ferkeapjende Fryske boek ea, 27.000 stiks oer de toanbank). Mar úteinlik waard de oplaach ferlege ta in reälistysker 3.000 eksimplaren. It 446 siden tellende Ynferno kaam om 10 desimber 2013 hinne út.

Wat de eigentlike oersetting oanbelanget, dêr hat De Vries, nei eigen sizzen, nochal wat wurk oan hân, om't er mei dit boek ek minsken oansprekke woe dy't noch nea in Frysk boek lêzen hiene. "Literêr oersette is sa dreech net," seid er op 23 oktober yn in fraachpetear mei Asing Walthaus yn 'e Ljouwerter Krante, "want dêr kinst it Frysk folle breder brûke." De Vries besocht him by Ynferno safolle mooglik te beheinen ta de Fryske sprektaal; dêrta brûkte er "foaral" ynstee fan "benammen" en "watfoar" ynstee fan "hokker". Wurden as "barre" besocht er ôfhinklik fan 'e kontekst eltse kear mei oare wurden te omskriuwen, want "gebeure" brûke gie him te fier. Soks foel De Vries swier, nammenste mear om't er as dichter it hiele Fryske taaleigen ta syn foldwaan hat. Sels joech er op 13 desimber yn in fraachpetear mei Sietse de Vries, yn 'e Ljouwerter Krante ta dat er ek net alhiel konsekwint west hat yn syn stribjen ta it brûken fan Frysk "dat minsken net ôfskrikt." Ut en troch hat er tajûn oan syn oanstriid om in "hiel moai, minder bekend Frysk wurd as 'besjestere' te brûken." Mar al mei al wie syn hope dochs dat er mei dizze oersetting ek lju oan it Frysk lêzen krije soe dy't dat oars nea diene.

De Wikipedy hat ek in side Inferno (film út 2016).

Yn 2016 kaam in Amerikaanske ferfilming fan 'e roman fan Dan Brown út ûnder de titel Inferno. De film stie ûnder rezjy fan Ron Howard, en de haadrollen waarden spile troch Tom Hanks (Robert Langdon) en Felicity Jones (Sienna Brooks). Inferno wie it trêde diel yn 'e Robert Langdon-filmsearje, nei The Da Vinci Code (2006) en Angels & Demons (2009). De film krige tige negative resinsjes fan 'e filmkritisy, mar wie kommersjeel súksesfol yn 'e bioskopen.