Filistiar

 

Euren jatorria zalantzazkoa da, baliteke Kretatik etortzea, baina beste ikerlari batzuentzat, Anatoliatik atera bide ziren, Itsaso Beltzaren inguruko lurraldeetatik^[3]. DNA azterketek europar jatorriaren teoria indartu dute^[4].

Egiptoarren arabera, Itsasoko Herrietako bat osatzen zuten, peleset izena ematen zietan eta egungo Tel Avivetik Gazara bitarteko kostaldea hartzen zuten K.a. 1190. urte aldera, israeldarrak Palestina aldera iritsi ziren garai bertsuan. Filistia izeneko pentarkia edo pentapolis^{[oh 1]} bat antolatuta zeuden (Gaza, Axdod, Axkelen, Gath eta Ekron).

Testamendu Zaharrena, beren lurraldea ondaretzat Judak jaso bazuen ere, Josuek egin zuen konkistan ez zituen garaitu ahal izan filistiarrak. Sanson, Eli, Samuel eta Saulen garaietan (Saul beraien kontrako gerran hil zen), sarri eraso zuten Israel. Davidek, bere aldetik, askotan garaitu zituen eta beraien aginpideak gainbehera egin zuen.

K.a. I. mendearen lehen erdian, asiriarren eta egiptoarren erasoen ondorioz guztiz galdu ziren arte.

 

Filisteoak gainbeheran hasi ziren Kanaango zonak Inperio Neoasirioak inbaditu zituenean K.a. 722. urtean. Sargon II.a erregeak (K.a. 722-705) Philistia inbaditu zuenean, Egiptok asiriarren aurkako matxinadak sustatu eta finantzatu zituen. Hurrengo hamar urteetan, Sargonen semeak, Sennacheribek (K.a. erreg. 705-681), matxinada guztiak gainditu eta hiriak suntsitu zituen. Jerusalem mantendu egin zen, baina gero babiloniarrek suntsitu zuten K.a. 587. urtean. Garai artako da filistearrak aipatzen diren azken berria^[3].

 

Arkeologoek Israelgo filistiarrekin lotutako hiri asko induskatu dituzte, baita iparralderago dauden Jezreel bailarako leku batzuk ere. Indusketa horiek areto zabalak azalatu dituzte, Egear/Mizenikoen megaroien motako aretoen antzekoak, hau da, beheko su eta tronuen erdigunean duen gela handi bat. Zeramika filistear goiztiarra Egear/Mizenikoen zeramikaren antzekoa da, marroi eta beltzez apaindua. Euren nekropoliek ere egear kulturen hileta ohituren antzekoak dira. Ezer gutxi dakigu euren hizkuntzaz, baina zeramika pusketa batzuetan agertu diren inskripzioek semita hizkuntza ez den beste lengoaia batean idatzita daude, eta idazkun horien artetik izen eta hitz batzuk indoeuropar familiarekin lotu dira.

 

Hiri-plangintzaren eta oliba- eta ardo-industriaren berri eman zuten indusketek. Berrehun instalazio olibondo aurkitu dira, baita garagardotegiak, upeltegiak eta garagardotegiak banatzeko dendak ere. Filistearrak adituak ziren metalurgian (urrea, brontzea eta burdina erabiliz) eta arma-ekoizpenean. Israeldarrek ere erabili zituzten filistearren burdinazko tresnak eta armak.

Oro har, euren kultura azkar nahastu zen bertako eta inguruko kulturekin eta urtu. Filistearren idazkunik luzeena, Ekrongo erregearen inskripzioa da, tenplu baten eraikuntzagatik idatzia, VII. mendekoa eta fenizieraren antza duen Kanaandar hizkuntza batean idatzita.

Filistearren jainko eta jainkosen artean Baal, Astarte, Asherah eta Dagon zeuden. Jainko horien izenak eta ezaugarriak kanaandarren erlijioaren osagaiak dira. Material arkeologikoaren bidez, aulkietan eserita dauden jainkosaren irudi komunak aurkitu dira. Irudi horiek, berriz ere, egearren ohiko jainkosaren gurtza da.

 

• Filistiar Kulturaren Museoa
• Filistia

• Rubio, Gonzalo (2005): Philistine Religion. Encyclopedia of Religion.