Beisbol

Beisbola bate eta pilota kirola da. Bi talderen artean jokatzen da, bakoitzak bederatzi jokalariz osatutakoa; txandaka aritzen dira bateatzen eta zelaian jokatzen. Jokoa hainbat jokalditan gertatzen da; orokorrean, joko bakoitza hasten da zelaiko jokalari batek, jaurtitzaileak (pitcher), pilota bat botatzen duenean eta bateatzaile-taldeko jokalari batek, bateatzaileak, batearekin jotzen saiatzen denean. Eraso-taldearen helburua (bate-taldea) da joko-zelaian pilota jotzea eta beste taldeko jokalariengandik ahal den urrunen bidaltzea, bere taldeko jokalariei baseak korritzeko aukera emanez. Taldeko jokalariek, erlojuaren orratzen kontrako noranzkoan lau baseen inguruan korrika eginez, korrikaldia (run) lortu behar dute. Defentsa-taldearen helburua (zelai-taldea deritzona) da bateatzaileak korrikalari bihurtzen saihestea eta horiek baseen inguruan aurrera egiten ekiditea^[3]. Korrikaldi bat lortzen da korrikalari bat baseen inguruan, ordenan, aurrera egiten duenean eta «home» (etxea) plaka ukitzen duenean (jokalaria bateatzaile gisa hasi den lekua).

Bate-taldearen hasierako helburua jokalari batek lehen basea modu seguruan lortzea da; hori, normalean, gertatzen da bateatzaileak pilota jo lehenengo basera heltzen bada aurkariak pilota berreskuratu eta basera iritsi aurretik, edo jaurtitzaileak pilota bateatzailearen helmenetik kanpo botatzen jarraitzen duenean. Bate-taldeko jokalariak, lehen basera «kanporatua» izan gabe iristen direnean, hurrengo baseetara iristen saia daitezke korrikalari moduan, bai jarraian, bai bate-kideen txandetan. Zelaiko taldeak lasterketak saihesten ahalegintzen da bateatzaileak edo korrikalariak kanporatuz, horrek jokalekutik kanpo ateratzera behartzen baititu. Jaurtitzaileak hiru kolpe «strike» eginez kanpora dezake bateatzailea, eta zelaiko jokalariek, berriz, bateatzailea kanpora dezakete pilota lurra ukitu baino lehen hartuz, eta korrikalari bat kanpora dezakete pilotarekin ukituz hura basea ukitzen ari ez den bitartean.

Taldeek txandaka aritzen dira bateatze eta zelai-jokoan; bateatze taldearen txanda amaitzen da zelaiko taldeak hiru kanporaketa erregistratu ondoren. Talde bakoitzarentzako bateatze txanda bat sarrera bat da. Joko batek, normalean, bederatzi sarrera izaten ditu, eta jokoaren amaieran lasterketa gehien egin dituen taldeak irabazten du. Joko gehienak bederatzigarren sarreraren ostean amaitzen dira, baina une horretan puntutan berdinduta bada, normalean, sarrera gehigarriak jokatzen dira. Beisbolak ez du joko-denborarik, nahiz eta lehiaketa batzuetan joko-erritmo arauak dauden, hala nola joko-denbora laburtzeko jaurtiketa-erlojua.

Beisbolak Ingalaterran jokatzen ziren pilota eta bate joko zaharretatik abiatuta izan zuen bilakaera, XVIII. mendearen erdialdean. Jokoa etorkinek eraman zuten Ipar Amerikara, eta bertsio modernoa han garatu zen. Beisbolaren jatorri amerikarrak eta Estatu Batuetako historiako une gatazkatsuetan, hala nola Amerikako Gerra Zibilean eta Depresio Handian, eskapismo-iturri gisa izan zuen ospeak eraman dute kirola «Amerikako Denbora-pasa» goitizena jasotzera. XIX. mendearen amaieratik aurrera, ez-ofizialki, Estatu Batuetako kirol nazionaltzat onartua izan da, nahiz eta garai modernoetan beste kirol batzuk (futbol amerikarra, adibidez) baino gutxiago estimatzen den. Ipar Amerikaz gain, beisbola XIX. eta XX. mendeetan^[4] zabaldu zen Amerika osoan eta Asia–Pazifikoan, eta, gaur egun, Erdialdeko eta Hego Amerikako, Karibeko eta Ekialdeko Asiako kirol ezagunena da, batez ere Japonian, Hego Korean eta Taiwanen.

Beisboleko liga nagusietan (Major League Baseball (MLB)), Estatu Batuetako eta Kanadako beisbol profesionaleko mailarik altuenean, taldeak Liga Nazionalean (NL) eta Amerikar Ligan (AL) banatzen dira, bakoitza hiru dibisiorekin: Ekialdea, Mendebaldea eta Erdialdea. MLBko txapelduna Munduko Seriean amaitzen den play-offek erabakitzen dute. Japonian ere, jokoaren maila gorena Erdialdeko Ligaren eta Barealdekoaren artean banatuta dago, eta, Kuban, Mendebaldeko Ligaren eta Ekialdeko Ligaren artean. «World Baseball Classic» txapelketa, Beisboleko eta Softboleko Munduko Konfederazioak antolatua, kirolaren nazioarteko lehiaketa nagusia da, eta mundu osoko nazio-talde onenak erakartzen ditu. Beisbola 1992tik 2008ra Olinpiar Jokoetan lehiatu zen, eta, 2020rako baino ez zen berrezarri.

 

 

Beisbol partida bat bi talderen artean jokatzen da; talde bakoitza bederatzi jokalarik osatzen dute, eta txandaka aritzen dira erasoan (bateatzen eta baseak korritzen) eta defentsan (jaurtitzen eta zelaian). Txanda pare bat talde bakoitzeko, bat jaurtitzen eta bestea zelaian, sarrera bat da. Joko batek bederatzi sarrera ditu (zazpi bigarren mailako eskoletan eta partida bikoitzean unibertsitatean; Minor League Baseballean, eta, 2020 denboralditik aurrera, Major League Baseballean; eta sei sarrera liga txikietan)^[5]. Talde bat, normalean talde bisitaria, goialdean edo lehen erdian bateatzen du sarrera bakoitzean. Beste taldeak, normalean etxeko taldeak, behealdean edo bigarren zatian bateatzen du sarrera bakoitzean.

Jokoaren helburua beste taldeak baino puntu (korrikaldi) gehiago lortzea da. Bateatze taldeko jokalariak korrikaldi puntuak egiten saiatzen dira beisboleko diamantearen izkinetan finkatutako lau baseak ordenan jotzen. Jokalari batek etxe-plakan bateatzen du, eta, segurtasunez, base batera iristen saiatu behar du, eta, erlojuaren orratzen kontrako noranzkoan, lehenengo basetik, bigarrenera, hirugarrenera eta etxera itzuli behar du korrikaldi bat markatzeko. Zelaian dagoen taldea, berriz, korrikaldiak saihesten saiatzen da kanporaketak eraginez; horrek eraso ekintzetatik kanporatzen ditu aurkako jokalariak, hurrengo bateatze itzulia berriro iritsi arte. Hiru kanporatze erregistratzen direnean, taldeek rolak aldatzen dituzte hurrengo erdi-sarrerarako. Bederatzi sarrera ondoren jokoaren puntutan berdinduta badago, sarrera gehiago jokatuko dira lehiaketa ebazteko. Joko amateur askok, batez ere antolatu gabekoek, jokalari kopuru eta sarrera ezberdinak hartzen dituzte^[6]

Jokoa eremu batean jokatzen da, zeinaren muga nagusiak, falta-marrak, 45 graduko angeluetan zabaltzen diren etxe-plakatik. Falta-marren barruko 90 graduko eremua baliodun lurraldetzat hartzen da; hortik kanpoko 270 graduko eremua falta-lurraldea da. Baseak eta horietatik haragoko zenbait yardak mugatzen duten zelaiaren zatia barne koadroa da; barne koadrotik haragoko eremua, berriz, kanpoko zelaia da. Barne koadroaren erdian, muino bat dago jaurtitzailearentzat, erdian gomazko plaka errektangular batekin (kautxua). Zelaiaren kanpoko muga hesi garai batek mugatzen du, edozein materialekoa eta garaierakoa izan daitekeena. Etxe-plakaren eta zelaiaren kanpo aldeko mugaren arteko lurraldea da beisbolaren joko zelaia, nahiz eta gertakari esanguratsuak gerta daitezkeen falta lurraldean ere^[7].

Beisbolean oinarrizko hiru tresna daude: pilota, batea eta eskularrua edo eskuzorroa:

• Beisbolaren pilotak, gutxi gorabehera, heldu baten ukabilaren tamainakoa da, 23 zentimetro inguru zirkunferentzian. Gomazko edo kortxozko bihotza du, hariz biribildua eta behi larru zuriz estalia, jostura gorriarekin^[8].
• Batea kolpatze tresna bat da, tradizioz, zurezko pieza gogor bakar batez egina. Gaur egun, profesionalak ez diren jokoetarako, beste material batzuk erabiltzen dira. Makila biribil gogor bat da; jotze muturrean, 2,5 hazbete (6,4 zentimetro) inguruko diametroa du, heldulekurantz estutzen doana eta eskutoki batean amaitzen dena. Helduek erabiltzen dituzten bateak 34 hazbete (86 zentimetro) ingurukoak izaten dira, eta ez 42 hazbete (110 zentimetro) baino gehiagokoak^[9].
• Eskularrua edo eskuzorroa zelai-tresna da, larru barrubigunez egina eta hatzen artean uhalak dituela. Pilotari eusteko eta harrapatzeko lagungarri gisa, hainbat forma hartzen ditu zelai-posizioen behar espezifikoak asetzeko^[10].

Babes-kaskoak ere ekipo estandarrak dira bateatzaile guztientzat^[11].

 

• P: jaurtitzailea (Pitcher).
• C: jasotzailea (Catcher).
• 1B: lehen basea (izena baseman).
• 2B: bigarren basea (Second baseman)
• 3B: hirugarren basea (Third baseman).
• SS: erdilaria (Short stop).
• LF: ezkerreko kanpoaldea (Left fielder).
• CF: erdialdeko kanpoaldea (Center fielder).
• RF: eskuineko kanpoaldea (Right fielder).

Erdi sarrera bakoitzaren hasieran, zelaiko taldeko bederatzi jokalariak zelaiaren inguruan antolatzen dira. Horietako bat, jaurtitzailea, jaurtitzailearen muinoan gelditzen da. Jaurtitzaileak hanka bat kautxuan duela jaurtiketarekin hasten da, abioa hartuz plakarantz botatzerakoan. Zelaiko taldeko beste jokalari bat, hartzailea, kukubilko jartzen da plakaren alde urrunenean, jaurtitzaileri begira. Zelaiko taldeko gainerakoak etxe-plakari begira jartzen dira, normalean, barru koadroko lau jokalari moduan antolatuta (luzeran edo irudizko lerroetatik kanpo (base bideak) metro batzuk gutxira lehenengo, bigarren eta hirugarren baseen artean) eta hiru zelai-jokalari (outfielder). Moldaketa estandarrean, lehen base (jokalari) bat dago lehen basetik ezkerrera zenbait pausora; bigarren base bat, bigarren basetik eskuinera, gerarazle motz (shortstop) bat bigarren basetik ezkerrera eta hirugarren base bat hirugarren basetik eskuinera. Zelaiko oinarrizko posizioak dira ezkerreko zelai-jokalaria, erdiko zelai-jokalaria eta eskuineko zelai-jokalaria dira. Hartzailea izan ezik, zelai-jokalari guztiek baliodun lurraldean egon behar dute bateatzen denean. Epaile neutral bat hartzailearen atzean jartzen da^[12]. Beste epaile batzuk ere zelaian zehar banatuko dira^[13].

 

Jokoa bateatze taldeko kide batekin hasten da, bateatzailea, zutik bi bateatze kaxetako batean etxe-plakaren ondoan, bate bat eutsiz^[14]. Bateatzailea jaurtitzaileak etxe-plakara pilota bat botatzeko zain dago^[15][14]. Hartzaileak, hala, bateatzaileak kolpatzen ez dituen jaurtiketak (dela kulunka ez egiteagatik (swing) edo ez kolpatzeagatik) hartzen ditu, eta jaurtitzaileari itzultzen dizkio. Joko-zelaian pilota jotzen duen bateatzaile batek batea utzi, eta lehenengo baserantz korrika hasi behar du; momentu horretan, jokalaria korrikalaritzat hartzen da (edo, jokaldia amaitu arte, bateatzaile-korrikalaritzat).

Kanporatu gabe, lehen basera iristen den bateatzaile-korrikalari bat seguru dela esaten da, eta basean dago. Bateatzaile-korrikalari batek bi aukera ditu: lehen basean jarraitu edo bigarren basera edo harantzago joaten saiatzea, modu seguruan irits daitekeela uste duen lekuraino. Zelaiko jokalariek joko egokia egin arren, basera iritsi den jokalariak arrakasta (hit) lortu du. Lehen basera, modu seguruan, arrakastaz iristen den jokalariari sinple bat ematen zaio. Arrakastaren ondorioz bigarren basera modu seguruan iristen bada, bikoitza ematen zaioa; hirugarren basera iritsiz gero, hirukoitza. Pilota airean kolpatuz gero falta-marren barruan kanpoko zelai osoan zehar (eta kanpoko zelaiaren hesian, baldin badago), edo bateatzaile-korrikalariak, modu seguru batean, base guztiak zapaltzen baditu, etxe-korrikaldi (home run) bat da: bateatzaileak eta basean dagoen edozein korrikalarik libreki zapal ditzakete baseak, bakoitzak korrikaldi bat markatuz. Hori da bateatzailearentzat emaitzarik desiragarriena. Azken emaitza eta bateatzaile batentzat desiragarriena litzateke etxe-korrikaldi bat egitea hiru baseak okupatuta edo «kargatuta» dauden bitartean; hau da, kolpe bakarrean, lau korrikaldi puntuatzea. Horri kolpe handia (grand slam) deritzo. Zelaiko akats baten ondorioz basera iristen den jokalari bati ez zaio arrakastarik ematen; horren ordez, zelaiko jokalari arduradunari akats batez kargatzen da^[14].

Basean dagoen edozein korrikalari saia daiteke aurrera egiten jotako pilotak erortzean edo lurra jotzean baliodun eremuan, pilota erori aurretik edo ondoren. Lehen basean dagoen korrikalariak aurrera egiten saiatu behar du pilota bat jokoan erortzen bada, ezen, une jakin batean, base bat korrikalari batek bakarrik bete baitezake; gauza bera gertatzen zaie beste korrikalariei taldekide batek aurrera egin behar duen base batean baldin badaude. Jokoan sartutako pilota batek huts egiten badu barruko zelaitik pasa aurretik, hilda geratzen da, eta korrikalariek jokoa hasi zenean zeukaten basera itzuli beharko dute. Pilota airean jo eta lurreratu baino lehen harrapatzen bada, bateatzaileak hegan harrapatu du, eta basean dauden korrikalariek aurrera egiten saia daitezke «tag up» egiten badute soilik (jokoa hasterakoan zeukan basea, pilota harrapatzen denean edo ondoren). Korrikalariak hurrengo basera aurreratzen ere saia daitezke, jaurtitzailea pilota etxe-plakara entregatzeko prozesuan dagoen bitartean; ahalegin arrakastatsua lapurtutako basea da^[16].

Beisbolaren bilakaera, bate eta pilota joko zaharrenetik abiatuta, zaila da zehatz arakatzea. Garai batean, adostasunez esan izan zen gaur egungo beisbola «rounders» izeneko joko zaharren garapen iparramerikarra dela, Britainia Handiko eta Irlandako haurren artean ezaguna zena^[17][18][19]. David Block beisbolaren historialari estatubatuarrak iradokitzen du jokoa Ingalaterran sortu zela; duela gutxi aurkitutako froga historikoek jarrera hori bultzatzen dute. Block-ek dio rounders eta beisbol goiztiarra eskualdeko elkarren arteko aldaerak zirela, eta jokoaren aurrekari zuzenenak «stoolball» eta «tut-ball» joko ingelesak direla dio^[17] Beisbolari buruz ezagutzen den lehen erreferentzia 1744ko britainiar argitalpen batean dago: A Little Pretty Pocket-Book, John Newberyrena^[20]. Block-ek aurkitu zuen lehen «Bass-Ball»" partida Surreyn jokatu zela, 1749an, eta Galesko Printzea jokalari gisa ibili zela^[21] Jokoaren hasierako forma hori, itxuraz, etorkin ingelesek eraman zuten Kanadara^[22]

 

1830eko hamarkadaren hasieran, kodetu gabeko bate eta pilota jokoei buruzko berriak daude Ipar Amerikan zehar, beisbolaren lehen forma gisa antzematen direnak^[27]. Ipar Amerikan ofizialki erregistratutako lehen beisbol partida Beachvillen, Ontarion (Kanada) jokatu zen, 1838ko ekainaren 4an^[28]. 1845ean, Alexander Cartwright, New Yorkeko Knickerbocker Klubeko kideak, Knickerbocker Rules (arauak) deituriko kodifikazioa zuzendu zuen^[29], zeinak, aldi berean, Gotham Clubeko William R. Wheatonek 1837an garatutako arauetan oinarritu baitziren^[30]. New Yorkeko Knickerbockers-ek 1845ean partidak jokatu zituztela dioten arren, AEBko historian ofizialki erregistratutako lehen beisbol joko gisa onartutako lehiaketa 1846ko ekainaren 19an izan zen, Hobokenen, New Jersey: New York Nine taldeak Knickerbockers taldea garaitu zuen, 23-1, lau korrikalditan^[31]. Knickerbocker kodea oinarritzat hartuta, beisbol modernoaren arauek eboluzionatzen jarraitu zuten hurrengo mende erdian^[32]. Ondoren, jokoa Ozeano Bareko arroan eta Ameriketan zehar hedatu zen^[33][34], amerikarrek kirola babestu zuten amerikar balioak zabaltzeko modu gisa^[35].

Hauek dira arau nagusiak:

• Bateatzaileak ezin du esku bakarrarekin bateatu, bi eskuekin bateatu behar du nahi eta nahi ez.
• Bateatzailea ezin da base batetik pasatu hura zapaldu gabe.
• Bateatzailea ezin da base batetik pasatu (home catchak) basea itxi badu.
• Jaurtitzaileak ez badu lau alditan pilota ondo botatzen, bateatzaileari lehendabiziko basea hartzen uzten du.
• Ezin dira talde bereko bi lagun (bateatzen dutenak) base berean egon.
• 9 jokalariek joko-zelaian zehar hedatuta egon behar dute pilota hartzeko.
• Jaurtitzaileak bere tokitik baino ezin du jaurti.
• Jaurtitzaileak indar handiz jaurti behar dio pilota bateatzaileari, hark jo ez dezan.

• Home run: pilota oso gogor jo edo estadiotik kanpora bota duelako, buelta osoa ematen duenean.
• Strike: pilota jotzeko saiakera egin eta huts egitea.
• Ball: pilota jotzeko saiakerarik ez egin eta ez jotzea.
• Foul ball: pilota jo eta kanpora joatea.
• Out: norbait kanporatu edo eliminatzea.
• Run: pare bat jaurtiketatan buelta osoa ematea.
• Pitch: jaurtitzaileak egiten duen jaurtiketa.

 

Beisbol modernoa 1839an Cooperstownen (New York estatua, AEB) asmatu zela zioen tradizioak, baina ez da erraza hori baieztatzea, mende batzuetako garapena izan duen jokoa baita eta hurrengo urteetan kodifikatu baitzen.

1880ko hamarkadatik 1940kora arte ez zen Liga Handian jokalari beltzak jokatzea baimendu. Horregatik, jokalari beltzekin taldeak sortu ziren haren ordez, eta, halaxe, «liga beltzak» eratu ziren. Ezagunena Negro National League izan zen. Liga Handian sartu zen lehen gizon beltza Jackie Robinson izan zen, 1947an.

Gaur egun, profesional arloko AEBko talderik ospetsuenak hauek dira: New York Yankees, Boston Red Sox, Philadelphia Phillies eta Los Angeles Dodgers. Jokalariei dagokienez: Many Ramirez, Alex Rodriguez, Jimmy Rollings eta Shane Victorino.

• Dickson, Paul. The Dickson Baseball Dictionary, 3rd ed. (W. W. Norton, 2009). ISBN 0-393-06681-9.
• Fitts, Robert K. Remembering Japanese Baseball: An Oral History of the Game (Southern Illinois University Press, 2005). ISBN 0-8093-2629-9.
• Gillette, Gary, and Pete Palmer (eds.). The ESPN Baseball Encyclopedia, 5th ed. (Sterling, 2008). ISBN 1-4027-6051-5.
• Peterson, Robert. Only the Ball Was White: A History of Legendary Black Players and All-Black Professional Teams (Oxford University Press, 1992 [1970]). ISBN 0-19-507637-0.
• Reaves, Joseph A. Taking in a Game: A History of Baseball in Asia (Bison, 2004). ISBN 0-8032-3943-2.
• Ward, Geoffrey C., and Ken Burns. Baseball: An Illustrated History (Alfred A. Knopf, 1996). ISBN 0-679-40459-7.

• Beisbola Euskal Herrian
• Beisbola 2008ko Olinpiar Jokoetan
• Beisbola 2020ko Udako Olinpiar Jokoetan
• Pitching

• Beisbola ez da “Made in USA” soilik artikulua HABE aldizkarian.
• Baseball-ak gona zuenekoa artikulua Argian