Monero

Moneroen erreinua antolakuntza prokariotoa duten organismo zelulabakarrez osatuta dago, nukleorik gabe. Nagusiki bakterioz osatuta dago.

la denak mikroskopikoak dira, Thiomargarita namibiensis izan ezik, begien bistan ikus daitekeena. Forma askotakoak daude, hala nola: esferikoak (kokoak), makilatxo-formakoak (baziloak), kiribilduak (espiriloak), koma baten antzekoak (bibrioiak), etab. Gainera, batzuek koloniak osa ditzake.

Moneroak izaki autotrofoak eta heterotrofoak dira.

• Autotrofoak. Materia inorganikotik materia organikoa sortzen dute energia erabiliz. Moneroen erreinuko organismoen gutxiengoak dira. Autotrofoen barruan, batzuk kimioautotrofoak dira, hala nola bakterio nitrifikatzaileak; eta, beste batzuk, fotoautotrofoak dira, hala nola zianobakterioak, purpura koloreko bakterioak eta bakterio berdeak.

• Heterotrofoak. Moneroen erreinuko organismoen gehiengoa dira. Konposatu organikoak lortzeko moduaren arabera, mota hauetakoak izan daitezke:^[1]
  • Saprofitoak. Haien bizilekua osatzen duten hondakin organikoak edo materia organiko hila deskonposatuz lortzen dituzte konposatu organikoak.
  • Sinbiotikoak. Konposatuak beste izaki batzuetatik eskuratzen dituzte eta izaki horiei onuraren bat ekartzen diete, adibidez, hesteetako bakterioak.
  • Parasitoak. Beste izaki batzuetatik lortzen dituzte, izakioi kalte egiten diete, aldaketa larriak edo ez hain larriak eraginez; organismo horiek patogenoak dira.

Bizirauteko oxigeno-beharrei dagokienez, bakterioak aerobioak edo anaerobioak izan daitezke.

• Aerobioak: Oxigenoa behar dute bizitzeko.
• Anaerobioak. Ez dute oxigenorik behar bizitzeko. Hiru mailatan sailka daitezke:^[2]
  • Anaerobio hertsiak: Ezin dira bizi ezta garatu ingurune oxigenatuetan.
  • Anaerobio aerotolerantea: Ezin dute oxigenoa erabili hazteko, baina onartzen dute bere presentzia.
  • Anaerobio fakultatiboa: Oxigenoa bizitzeko erabil dezakete baldin badago (arnasketa aerobikoa), eta oxigenorik ez badago, hartzidura-prozesuak erabiltzen dituzte behar duten energia lortzeko.

Moneroak zelula-erantzun egokiak emateko eta inguruneko aldaketak hautemateko gauza dira. Adibidez: egoerak txarrera aldatzen badira, bakterio batzuek erresistentzia-formak sortzen dituzte (endosporak) eta egoera horretan geratzen dira hainbat urtez, baldintzak berriro aldatzen diren arte.

Moneroak sexurik gabe ugaltzen dira, erdibitze bidez. Batzuetan, gertakari parasexualak izan ditzakete, hala nola konjugazioa. Horren bidez, organismoek, pili izeneko egitura tubular mehe baten bitartez, DNA zatiak trukatzen dituzte.

Oso erresistenteak dira, planetako ia habitat guztietan daudenak. Horietako batzuk koloniak sortuz.

Animalia gehienen hesteetan aurki ditzakegu, landare baten barruan bezala. Ur geza eta gazietan, poloetako izotzetan, argia iristen ez den itsas hondoan eta lur azpiko harri mineraletan ere aurkitzen dira.

Prokariotak (moneroak) bi talde hauetan banatzen dira: arkeoak eta eubakterioak.

Arkeobakterioak monero primitiboenak dira, eta hainbat desberdintasun dituzte besteekin alderatuta, hala nola mintzak osatzen dituen lipido mota, zelula-pareten konposizioa, RNA, etab. Muturreko inguru-baldintzetan bizi dira. Hiru talde hauek bereizten dira: halofiloak, metanogenoak eta termoazidofiloak.

Arkeobakterio halofiloak ur hipergatzdunetan bizi dira, hala nola Itsaso Hilean.

Oxigenorik gabeko inguruneetan bizi dira (anaerobioak dira), hala nola itsas jalkinetan, ur zingiratsuetan, animalien heste-traktuan eta beste leku askotan, eta metanoa sortzen dute CO2aren bitartez.

Ur termaletan bizi dira. Ur horiek, batzuetan, oso azidoak dira; adibidez: sufrean aberats diren inguru bolkanikoetan (geiserrak, fumarolak, etab.).

Gainerako bakterio guztiak eubakterioak dira, eta bi motatakoak izan daitezke: zelula-pareta dutenak, eta mikoplasmak.

Zelula-paretaren konposizioaren arabera, bi taldetan banatzen dira; izan ere, konposizioaren arabera, Gram tindaketarekin kolore desberdina hartzen dute.    

Hauek dira:

• Bakterio Gram positiboak. Gram tindaketarekin urdin-more kolorea hartzen dute eta endosporak osatzen dituzte. Honako bakterio mota hauek biltzen dira talde horretan: bakterio patogenoak, hala nola tuberkulosiaren eragilea; bakterio hartzitzaileak, hala nola Lactobacillus; etab.

• Bakterio Gram negatiboak. Gram tindaketarekin gorriz koloreztatzen dira. Honako bakterio mota hauek biltzen dira talde horretan: bakterio patogenoak, hala nola izurriaren eragileak; zianobakterioak; nitrogenoa finkatzeko bakterioak.

Mikoplasmak beste taldeak baino txikiagoak dira eta ez dute zelula-paretarik (zelula-paretarik ez duten bakterio bakarrak dira). Gehienak patogenoak dira.

	Bizidunen erreinuak
Moneroak • Protistoak • Onddoak (Fungi) • Landareak • Animaliak