Inprobisazio

Inprobisazioa une-uneko asmamenari zor zaion interpretazioa da, musika edo beste arte-adierazpen bateko paperetatik askea^[1]. Garrantzi handiko elementua izan da mendeetan zehar, musika lan guztien oinarrian baitago. Herri kantuan, sormen indibidual edo kolektiboaren alderdi funtsezkoa da. Jazz-ean ere, bakarlarien inprobisazioak berebiziko garrantzia du, musika estilo horren oinarri nagusia baita aurrez asmatzerik ez dagoen molde eta itzulien erabilera eta bilakaera.

Inprobisazioak bere legeak ditu, halere, eta aski arautuak egon ohi dira estilo bakoitzean, aldaezinak ez badira ere. Inprobisatzeko prestakuntza handia behar izaten da, arau horiek ezagutu, harmonia moduko kontzeptuak ondo menderatu eta erritmoa eramaten jakitea. Hala ere, zentzu hertsian, edonork inprobisatu dezake musikan, inongo ezagutzarik izan gabe, ez baitu aurrez ezarritako partitura edo gidoi bat jarraitzen^[2].

Antzerki-diziplina edo teknika gisa, inprobisazioak etengabe jarduteko aukera ematen du eskura dauden baliabideekin eta irudimenarekin ariketak eginez. Prozedura horren bidez, talde-lana indartzen da.

Aktorearen intuizioak aukera ematen dio ustekabeko egoeretan jarduteko eta eszenako ezustekoak konpontzeko. Inprobisatzen jakitea baliabide baliotsua da obra bat muntatzean sortzen diren arazoak konpontzeko, bai entseguetan, bai aurkezpenean ere.

Inprobisatzen denean, aktoreek kontuan hartu behar dituzte banakako posizioak, eta eszena beren emanaldikideekin partekatzen jakin behar dute. Gainera, kontu handiz mugitzen jakin behar dute agertokiko gune jakin batera.

Inprobisazio-teknika ona lortzeko, beharrezkoa da:

• Entzumena: Ingurunea hautemateko eta interpretatzeko eta, horrela, trukean erantzuna emateko gaitasuna.
• Onarpena: Ideia guztiak hoberenak eta bakartzat hartzen dira, proposamenak ez dira epaitu behar.
• Irudimena: Emandako egoeraren aurrean erreakzionatzea. Kontzeptu desberdinak berri batean konbinatzeko gaitasuna esanahi berriak sortuz.
• Espontaneotasuna: Estimuluei benetako erreakzioa egitea haietan pentsatu gabe. Inprobisatzailearen benetakotasuna inprobisatzean duen zintzotasun sakonak zehazten du, bere inkontzientearen eta kontzientearen artean duen zentsura txikienekin.
• Arreta: Ingurunea hautemateko gaitasuna. Estimulu guztien aurrean entzutea, momentuarena, hemen eta orain.

Gorputzarekin libreago adierazteko eta ikertzeko modu gisa sortzen da, koreografia batek dituen egituretatik eta eguneroko mugimendu-ereduetatik aterata, dantzariak berezkoagoak dituen gorputz-mugimenduak eta espazioa aukera handiagoekin esploratzea eta erabiltzea bilatuz.

Mugimendua hartzen da sorkuntzaren elementu nagusitzat, eta entzutean eta esperimentatzeko eta sortzeko aukeran oinarritzen da inprobisazio bakoitzerako erabiltzen eta aukeratzen diren mugimenduekin eta estimuluekin.

Dantzaren inprobisazioan aitzindari izan diren dantzari eta koreografoak: Isadora Duncan, Martha Graham, Merce Cunningham, Steve Paxton...

Poesia modu inprobisatuak antzinatik daude kultura guztietan, eta, batzuetan, gaur arte transmititu izan dira, hala nola euskal bertsolaritza. Gaskoinian, Diego Vega, Michel Ducom, Méryl Marchetti eta jazz musikariekin (Michel Portal, Bernard Lubat, Louis Sclavis) ahozko inprobisazio poetikoko modu modernoagoak garatu ziren poesia garaikidean ainguratuak eta free jazzean inspiratuak.

Musikan, inprobisazioa gertatzen da musikagileak aurrez entzun edo imajinatu duen ideia edo eredu bat erreferentziatzat hartuta izaera propioa duen melodia bat sortzeko baldintzak onartu ezin direnean. Inprobisazioa akordeen progresio baten gainean egin ohi da modu grekoak eta eskala jakin bat erabiliz, adibidez, eskala pentatonikoak. Eskala pentatonikoa eskala nagusi batetik hasi eta laugarrena eta zazpigarrena ezabatzean datza. Esaterako, Do, re, mi, fa, sol, la, si biltzen dituen Do handian, laugarren eta zazpigarren graduak (fa eta si) baztertzen dira. Orduan, eskala pentatoniko nagusia (do, re, mi, sol, la) lortzen da. Pentatoniko txikiari dagokionez, beste modu bat da eskala txikiarekin hasi eta bigarren eta seigarren txikia ezabatzea. Esaterako, eskala txikian (la, si, do, re, mi, fa, sol biltzen duena), bigarren eta seigarren gradu txikiak (si eta fa) baztertzen dira. Honela eskala pentatoniko txikia (la, do, re, mi, sol, la) lortzen da. Musikari bat zaildua denean, tonutik kanpo aldakuntzak egin ditzake, adibidez, truke modalak, musikari zein entzuleari entzutea atseginagoa izan dakion. Inprobisatzen ari den estiloaren barruan, artikulazio zuzena ere oso garrantzitsua da publikoari onena helarazteko.

Musika mailan aitortzen den beste inprobisazio estilo bat Freestyle rap izenekoa da, oinarri baten gainean errimen inprobisazioan oinarritzen dena, normalean rap edo trap-en. Inprobisazio-estilo hau ezaguna da, bai ingeles hiztunen herrialdeetan, bai gaztelania-herrialdeetan, azken horiek Aczino eta Chuty-ren neurriko ordezkariak dituztelarik, zeinak, gaztelania mailan, diziplina horretako onenen postua lortzeko lehiatzen diren. Diziplina horretarako estilo propio bat nabarmentzea zaila da, ez baitu gehiegi nabaritzen den estilorik, ezpada parte-hartzeak 4/4ko ereduetan banatzen dena; gainerako kontzeptuak parte-hartzailearen askatasunaren esku geratzen dira, adibidez, errima, zeina kopla sinple batetik (AABB) metrika nahiko konplexuetaraino irits daitekeen oso ondo landutako baliabide poetikoen erabilerarekin, hala nola Zasko, Compare edo Bnet rap abeslarien multisilabiko erabilerarekin, zeinak bere rap estiloa egituretan eta metrikan oinarritzen duten. Espainiar rap abeslariek, orokorrean, asko erabiltzen dituzten beste baliabide batzuk konparazio eta metafora dira, beren estiloa errimaren asmamenera bideratzen baitute.

• Bertsolaritza

1. ↑ «Wayback Machine» web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2021-12-28).
2. ↑ Hemsy de Gainza, Violeta. (1983 imp). La improvisación musical. Ricordi ISBN 950-22-0266-X. PMC 642292727. (Noiz kontsultatua: 2021-12-28).