Verono
Verono (itale Verona) estas komunumo en la nordo de Italio kaj ĉefa loko de la samnoma provinco. Ĝi situas ĉe la bordoj de la rivero Adiĝo en la itala regiono Venetio (itale Veneto ['ve:neto]). En Verono (1) Arkivigite je 2006-10-15 per la retarkivo Wayback Machine loĝas 256.110 homoj.
| Verono | |||||
| |||||
| komunumo de Italio urba areo urbego urbo itala urboŝtato  vd
| |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| Ŝtato |  Italio
| ||||
| Regiono |  Veneto
| ||||
| Provinco | VR Verono | ||||
| Geografia situo | 45° 26′ N, 10° 59′ O (mapo)45.43333333333310.983333333333Koordinatoj: 45° 26′ N, 10° 59′ O (mapo) | ||||
| Alto super marnivelo | 59 m | ||||
| Areo | 206,63 (2005) km² | ||||
| Loĝantaro | 255 588 (2023) | ||||
| Loĝdenso | 1285 loĝantoj/km² | ||||
| Subdividaĵoj | Avesa, San Michele Extra, San Massimo all'Adige, Quinzano, Quinto di Valpantena, Poiano di Valpantena, Parona di Valpolicella, Montorio Veronese, Mizzole, Marchesino, Chievo, Cà di David e Moruri | ||||
| Najbaraj komunumoj | Bussolengo, Buttapietra, Castel d'Azzano, Grezzana, Mezzane di Sotto, Negrar, Pescantina, Roverè Veronese, San Giovanni Lupatoto, San Martino Buon Albergo, San Mauro di Saline, San Pietro in Cariano, Sommacampagna, Sona, Tregnago, Villafranca di Verona | ||||
| Patrono | Sankta Zenono | ||||
| Festa tago | 21-a de majo | ||||
| Nomo de loĝantoj | veronesi | ||||
| Poŝtkodo | 37100 | ||||
| Imposta kodo | L781 | ||||
| Kodo laŭ ISTAT | 023091 | ||||
| Telefona prefikso | 045 | ||||
| Estro | Damiano Tommasi | ||||
| Retpaĝo | comune.verona.it | ||||
| |||||
|
| |||||
De Prahistoria origino, la urbo estis refondita de la Romianoj ene de la kurbo de la rivero ĉirkaŭ la mezo de la 1-a jarcento a.K., restante sub la registaro de la Imperio ĝis la 5-a jarcento, kiam ĝi estis okupita de la ĝermana reĝo Teodoriko la Granda. Ĝi unue iĝis parto de la regado de la Lombardoj kaj poste de la Frankoj, restante fidela en la sekvaj jarcentoj al la imperiestroj de la Sankta Romia Imperio. Ĝi iĝis libera municipo komence de la 12-a jarcento kaj tiam prosperis sub la Rego de la Scaligeri. Ĝi dediĉita al la Serenissima en 1405, pasante sub la registaro de la Respubliko de Venecio. Milite okupite de Napoleono en 1797, en 1815 ĝi iĝis parto de la Aŭstra Imperio kiu transformis ĝin en ĝian plej grandan armea fortikaĵo en itala teritorio, kaj poste iĝis aneksita al la Reĝlando Italio en 1866.
Verono estis deklarita Monda Heredaĵo de Unesko pro siaj urbaj proprecoj kaj pro sia arta kaj kultura heredaĵo. Ĝia simbolo estas la Areno kaj estas konata tutmonde pro la opero de William Shakespeare Romeo kaj Julieta. Universitata sidejo kaj grava loĝistika kaj intermodala interŝanĝa centro tra la Eŭropa Kvadranto, industrio ludas ŝlosilan rolon en la ekonomio de la urbo, kiel foiro kaj kultura turismo.
Historio
redaktiFundo
redaktiLa areo en kiu Verono situas estas loĝata ekde la Neolitiko, kiel deviga trairejo por komunikadoj inter la orientaj kaj okcidentaj areoj de la Po-Veneto-ebenaĵo norde de la rivero Po: vilaĝo verŝajne devis ekesti proksime de la suda areo de Colle San Pietro, proksime de unu el la malmultaj vadeblaj punktoj de la rivero Adiĝo. Tio ja estas areo riĉa je trovaĵoj kaj kelkaj spuroj de la domoj kiuj eble formis la antikvan vilaĝon estis trovitaj. En protohistoriaj tempoj la Cenoman Gaŭloj gravitis ĉirkaŭ la vilaĝo, kiuj ekloĝis en la teritorioj okcidente de la rivero, la venecianoj, kiuj enloĝis la teritoriojn en la oriento, kaj la retoj, kiuj anstataŭe ekloĝis en la Alpa areo.
La latinaj historiistoj estis nekapablaj identigi certan originon de la antaŭromia vilaĝo kaj kreditis la fundamenton de la grandurbo al la venecianoj aŭ iliaj Euganean-antaŭuloj, la Cenomani Gaŭloj, la retoj aŭ eĉ la etruskoj: la historiisto Polibio ekzemple deklaras ke liaj tempoj, t.e. en la 2-a jarcento a.K., la venecia etno estis la superrega unu en la populacio de la grandurbo, kaj efektive la venecia ĉeesto estas bone dokumentita per eltrovaĵoj kiuj okazis proksime de la San Pietro-monteto; Plinio la Maljuna anstataŭe hipotezas ke la fundamento okazis kune fare de la retoj kaj Euganeans;[1] la fundamento de la Cenomani Gaŭlio estis anstataŭe apogita fare de Tito Livio.[2]
- Bartolomeo la 1-a della Scala estis Senjoro de Verono el 1301, kaj membro de la familio Skaliĝeroj.
- Cangrande la 1-a della Scala estis itala nobelo, apartenanta al la familio della Scala kiu regis en Verono el 1308 ĝis 1329.
La Verona Proceso (itale processo di Verona) okazis en la Itala Sociala Respubliko (ISR) por puni - pere de kvin preskaŭ tujaj mortopunoj kaj unu 30-jara enprizonigo - la membrojn de la Granda Faŝisma Konsilantaro kiuj faris la "krimon" voĉdoni por la elpostenigo de Benito Mussolini en la Reĝlando Italio kaj estis poste arestitaj fare de la trupoj de Mussolini. La juĝo okazis en Verono inter la 8a kaj la 10a de januaro 1944. La ekzekuto de la kvin kaptitoj kiuj estis kondamnitaj al mortopuno estis plenumita tujtuje, fare de pafroto, matene de la 11a de januaro 1944.
Servoj
redaktiFamuloj
redakti- Prokolo de Verono
- Zenono de Verono
- Gabriele Zerbi
- Dante Alighieri, poeto
- Girolamo Fracastoro, humanisto, kuracisto, filozofo, poeto, astronomo, geografo kaj beletristo.
- Beatrice Macola, aktorino
- En Verono naskiĝis hungara astronomo Radó Kövesligethy.
- En Verono mortis hungara matematikisto Károly Taubner.
- Aleardo Aleardi, poeto
Esperanto
redaktiEkzistas urba Esperanto-grupo, kies unua granda internacia evento estis la 3-a Itala Kongreso de Esperanto kun eksterlandaj gastoj, kiu okazis en Verono la 6-a ĝis 8-an de aŭgusto 1912. En la urbo situas strato Via dell'Esperanto.
Referoj
redakti- ↑ Plinio la Maljuna. Naturalis Historia, libro III, 130.
- ↑ Tito Livio. Ab Urbe Condita, libro V, 35.