Norvega lingvo

Pro la valoplena pejzaĝo de Norvegio ĉiam estis centoj da malsamaj dialektoj en jena lando. Sed se oni per "lingvo" intencas diri "skrib-konvencio", tiam fakte ekzistas du norvegaj lingvoj. De 1380 ĝis 1814 Norvegio estis unuiĝinta kun Danio kaj regata el Kopenhago. Dum tiu tempo la dana lingvo, prononcata laŭ norvegaj reguloj, estis parolata en Norvegio. Post la disiĝo de Danio ankaŭ la lingvo disiĝis: al Riksmål (= la dana kun kelkaj norvegaĵoj) kaj Landsmål, kiu fakte estas planlingvo, kreita de la poeto kaj sciencisto Ivar Aasen el pluraj arkaikaj kamparanaj dialektoj. Ekde 1929 Riksmål oficiale nomiĝas Bokmål (="librolingvo") kaj Landsmål nomiĝas Nynorsk (="novnorvega"). Nuntempe ambaŭ (skrib)lingvoj samrajte estas uzataj.

Lingvoj nuntempe parolataj en Skandinavio evoluis el malnova skandinava lingvo, kiu ne diversis multe inter nunaj areoj danaj, norvegaj kaj svedaj. Fakte, vikingaj komercistoj disvastigis la lingvon tra Eŭropo kaj en Rusion, farante ĝin la plej disvastigita lingvo tiutempe. Laŭ tradicio, Harald la belhara kunigis Norvegion en la jaro 872. Tiutempe runaj alfabetoj estis uzataj. Laŭ skribaĵoj trovitaj sur ŝtonaj tabeloj de tiu historia periodo, la lingvo montris remarkinde malmultajn deviojn inter paroloj de diversaj regionoj. Runoj estis en limiga uzo ekde almenaŭ la 3a jarcento. Ĉirkaŭ la 1030a, kristanismo venis en Norvegion, alportante la skribon latinan. Ĉirkaŭ unu jarcenton pli malfrue norvegaj manuskriptoj aperis en la nova alfabeto. Ankaŭ la lingvo norvega komencis devii de siaj najbaroj tiutempe. Vikingaj esploristoj komencis ekloĝon en Islando en la 9a jarcento, alportante la malnovan skandinavan lingvon. Tra la tempo, la lingvo evoluis en okcidentan kaj orientan variojn. La okcidenta skandinava okupis Norvegion kaj eksterlandajn setlejojn en Islando, Grenlando, Faroaj insuloj kaj Ŝetlandaj insuloj, sed la orienta skandinava evoluis en Danio kaj sud-centra Svedio. La lingvo de Islando kaj Norvegio estis fakte la sama ĝis la 14a jarcento, kiam ili komencis devii unu de alia. La lingva periodo laŭ tradicio datita ekde la 1350a ĝis la 1525a jaro nome meza norvega kaj rigardata kiel transira periodo ekde la malnova norvega ĝis la norvega nuntempa. La kialo de tio estas, ke kvankam plimulto da lingvoj konstante ŝanĝas, norvega fonologio, morfologio kaj sintakso ŝanĝis tre konsiderinde dum la tempo. Uzo de gramatikaj kazoj kaj granda parto de verbaj konjugacioj estis perditaj kaj anstataŭigitaj kun pli nevaria sintakso, uzo de prepozicioj kaj pli granda uzo de helpaj verboj. Dum la malfrua malnov-skandinava kaj meza norvega periodo okazis konsiderinda adopto de mezmalaltgermana vortprovizo. Simila evoluo de gramatiko kaj fonologio okazis en Svedio kaj Danio, samtempe konservante dialektan kontinuon en kontinenta Skandinavio nerompita, sed kun pli grandaj dialektaj varioj. Tiu ĉi proceso tamen ne okazis sammaniere en la faroa kaj la islanda lingvoj. La lastaj du lingvoj restas konservativaj ĝis nuntempo, rilate al gramatiko kaj vortprovizo, do reciproka komprenebleco inter ili kaj kontinenta Skandinavio estis perdita.

En la 1397a jaro la Kalmara Unio unuigis Norvegion, Svedion kaj Danion, kaj ekde la 1536a Norvegio estis subordigita al la Reĝlando de Danio-Norvegio. La dana fariĝis komuna skriba lingvo inter norvegia klerularo. Urba elito laŭgrade adoptis la parolatan danan, unue ĉe okazoj formalaj, kaj poste en ĉiutaga parolo. La ĉiutaga parolo iris tra kojneiga proceso, kiu evoluigis gramatikan plisimpligon kaj norvegigan elparolon. Kiam la unio finiĝis en la 1814a jaro, la danonorvega kojneo iĝis lingvo denaska de solida parto de la norvega elito, kaj la pli dansonora solena vario ankoraŭ estis uzata ĉe okazoj formalaj. Norvegio estis devigita eniri novan personan union kun Svedio tuj post la fino de la antaŭa unio kun Danio. Tamen norvegoj komencis celi veran sendependecon subtenante demokration kaj provante efikigi la konstitucian deklaracion de estado la stato suverena.

Parto de tiu ĉi naciisma movado estis direktata al la disvolviĝo de la sendependa norvega lingvo. Tri ĉefaj vojoj estis haveblaj: fari nenion (la norvega skriba lingvo estis jam malsama de la sveda), norvegigi la danan lingvon, aŭ konstrui novan nacian lingvon surbaze de tiatempaj norvegaj dialektoj. Ĉiuj tri aliroj estis provataj.

Ekde la 1840a jaro kelkaj verkistoj eksperimentis kun la norvegiga dana per korpigado de vortoj, kiuj priskribis norvegian pejzaĝon kaj popolan vivon, kaj per adopto pli norvegan sintakson. Knud Knudsen proponis ŝanĝi ortografion kaj fleksion konforme kun la dana-norvega kojneo, nome ”kultivita ĉiutaga parolo”. Eta ĉi-direkta alĝustigo estis efektigita dum la unua oficiala reformo de la dana lingvo en Norvegio en 1862a jaro kaj pli vasta - post lia morto dum du oficialaj reformoj en 1907a kaj 1917a jaroj.

Dume, naciisma movado strebis al evoluiĝo de nova skriba norvega. Ivar Aasen, sciencisto kaj poeto, komencis laboron por krei novan norvegan lingvon ĉe aĝo de 22 jaroj. Li veturis ĉirkaŭ la lando, kolektante vortojn kaj gramatikajn ekzemplojn de la dialektoj kaj komparante dialektojn de diversaj regionoj unu al la alia. Li ekzamenis evoluon de la islanda, kiu plejparte sukcesis eskapi la influojn, kiujn la norvega subkuŝis. Li nomis sian verkon, kiu estis publikigita en kelkaj libroj ekde 1848a ĝis 1873a jaro, ”Landsmål”, kio signifas ”nacia lingvo”. La nomon ”Landsmål” iufoje ili interpretas kiel ”kampara lingvo”, sed tio ne estis Aasen'a intence donita signifo.

Nomo de la dana lingvo en Norvegio estis temo por varmegaj diskutoj dum la 19a jarcento. Ties propagandistoj pretendis, ke ĝi estas komuna lingvo de Norvegio kaj Danio, kaj ne pli dana ol norvega. Subtenantoj de Landsmål kredis, ke la dana karaktero de la lingvo ne devas esti kaŝata. En 1899a jaro, Bjørnstjerne Bjørnson proponis neŭtralan nomon Riksmål, kio signifas ”nacia lingvo” same kiel Landsmål, kaj tio estis oficiale adoptata kune kun ortografia reformo de la 1907a jaro. La nomo ”Riksmål” estas iufoje interpretata kiel ”stata lingvo”, sed ĉi tiu signifo estas sekundara, komparante kun Dansk rigsmål, de kiu la nomo estis pruntita.

Post la unio kun Svedio detruiĝis en la 1905a jaro, ambaŭ lingvoj plu evoluiĝis kaj atingis iliajn klasikajn formojn post la reformo en la 1917a jaro. Riksmål estis alinomita al Bokmål (”libra lingvo”) kaj Landsmål - al Nynorsk (”nova norvega”). La nomo Nynorsk, la lingvistika termo por moderna norvega, estis elektita pro kontrasto al la dana kaj akcento al la historia kunigo kun la malnova norvega. Nuntempe la signifo estas plejparte perdita, kaj ĝi erare estas prenata kiel ”nova” norvega en kontrasto al ”efektiva” norvega Bokmål.

Bokmål kaj Nynorsk estis faritaj pli proksimaj per la reformo de la 1938a. Tio estis la rezulto de registara politiko kunfandi Nynorsk'on kaj Bokmål'on en unu lingvon, kiu nomiĝus Samnorsk (”komuna norvega”). Enketo de la 1946a jaro montris, ke 79% norvegoj aprobis la politikon tiutempe. Tamen kontraŭuloj de la oficiala politiko sukcesis krei masivan protestan movadon kontraŭ Samnorsk en la 1950aj jaroj, aparte batalante kontraŭ uzo de ”radikalaj” formoj en Bokmål ‘aj tekstolibroj en lernejoj. En la reformoj de la 1959a, reformo de la 1938a, rilate Bokmål, estis parte inversigita, sed Nynorsk estis ŝanĝita plu Bokmål - maniere. Ekde tiam Bokmål estis restarigita eĉ plu al la tradicia Riksmål, sed Nynorsk ankoraŭ aliĝis al la 1959a jara standarto. Tial eta malplimulto de Nynorsk’a entuziastoj uzas pli konservativan standarton nome Høgnorsk. La Samnorsk’a politiko havis malgrandan influon post la 1960a jaro, kaj estis oficiale forlasita en la 2002a.

• Lingvistiko
• Lingvokonsilio de Norvegio
• Listo de lingvoj
• Lingva familio
• Nombroj en diversaj lingvoj
• Norvegia Akademio de Lingvo kaj Literaturo
• Norveglingva Literaturo

Vikipedio havas du versiojn en norvega: bokmål (alirkodoj: alternative nb aŭ no) kaj alian en nynorsk (nn).

• Pri Norvega lingvo en SIL angle
  • Pri bokmål en SIL angle
  • Pri Nynorsk en SIL angle
• Pri Norvega lingvo en Ethnologue (angle)
  • Pri Bokmål en Ethnologue (angle)
  • Pri Nynorsk en Ethnologue (angle)