Elektromagneta forto

  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Klasika elektromagnetismo.

En la priskribo de elektromagnetismo antaŭ relativeca formulado, la elektromagneta kampo estis priskribita kiel interago, laŭ kiu ŝargitaj partikloj, dependante de ilia stato de ŝargo kaj de ilia movo, kreas elektran kampon ( ${\displaystyle {\vec {E}}}$  ) kaj magnetan indukdenson ( ${\displaystyle {\vec {B}}}$  ), kiuj kune responsas pri la Lorenca forto . Maxwell pruvis, ke tiuj kampoj povas esti derivitaj de elektra skalara potencialo, la elektra potencialo (${\displaystyle \phi }$ ), kaj vektora potencialo, la magneta vektora potencialo (${\displaystyle {\vec {A}}}$ ) kaj publikigis la ekvaciojn:

${\displaystyle {\vec {E}}=-{\frac {\partial {\vec {A}}}{\partial t}}-\nabla \phi \,\,\,\,\,\,\,(1)}$ 

${\displaystyle {\vec {B}}=\nabla \times {\vec {A}}\,,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,(2)}$ 

kie ${\displaystyle {\frac {\partial }{\partial }}}$  estas parta diferencialo, ${\displaystyle \nabla }$  estas gradiento kaj ${\displaystyle \nabla \times }$  estas kirlo.

Tamen, ĉi tiu formulado ne eksplicite kongruas kun la formulado laŭ la teorio de relativeco. Laŭ la eksplicite kongruanta formulado, la elektromagneta kampo estas klasike traktata kiel kampo de Yang-Mills sen maso kaj derivaĵo el kvar-vektora potencialo . Pli specife, la elektromagneta kampo estas difinita per ekzakta parta diferencialo per aro de du ekvacioj en la spactempo . La ĉisuba kvar-vektora potencialo permesas difini la elektromagnetan kampon per unu diferenciala ekvacio.

En la neŭtona tri-dimensia spaco, partiklo kun ŝargo q ĉirkaŭita de elektra kampo${\displaystyle {\vec {E}}}$  kaj magneta indukdenso ${\displaystyle {\vec {B}}}$  estas submetita al la lorenca forto kaj la ekvacio, kiu regas ĝia movo, estas:^[1]

${\displaystyle d{\vec {p}}/dt=\,q\,({\vec {E}}\ +{\vec {v}}\wedge {\vec {B}})\,.\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,(3)}$ 

Por transskribi ĉi tiun formulon laŭ relativeca mekaniko, oni devas konsideri la energio-movokvantan kvar-vektoron ${\displaystyle \mathbf {p} }$  anstataŭ la vektoro ${\displaystyle {\vec {p}}}$  kaj taksi la variadon de tiu kvar-vektoro ne en referenc-sistemo de ajna senmova observanto sed al la propra referenc-sistemo de la partiklo.

Oni difinas la kvar-vektoran rapidon:

${\displaystyle \mathbf {u} =\left(c{\frac {dt}{d\tau }},{\frac {dx}{d\tau }},{\frac {dy}{d\tau }},{\frac {dz}{d\tau }}\right)\,,}$ 

kaj la energi-movokvantan kvar-vektoron:

${\displaystyle \mathbf {p} =m\mathbf {u} \,=\,(E/c,p_{x},p_{y},p_{z})}$    ;       avec : ${\displaystyle E/c=mc{\frac {dt}{d\tau }}\,;\qquad p_{x}=m{\frac {dx}{d\tau }}\,;\qquad p_{y}=m{\frac {dy}{d\tau }}\,;\qquad p_{z}=m{\frac {dz}{d\tau }}\,,}$ 

kie E estas la tuta energio kaj c estas la lumrapido en vakuo.

Notinde, ke la diferenco de la kvadrato de la tempo-nedependa termo kaj de la kvadrato de la tempo-dependa termo egalas la kvadraton de la energio de la ripoz-maso, en iu ajn referenc-sistemo:

${\displaystyle \left(E/c\right)^{2}-\left({\vec {p}}\right)^{2}=m^{2}\,c^{4}\,.}$ 

La maldekstra termo de la formulo (3) estos de la formo ${\displaystyle d\mathbf {p} /d\tau }$ , kie ${\displaystyle \tau }$  estas la propra tempo (en spactempo domajno, ${\displaystyle \gamma d\tau =dt}$  kie ${\displaystyle \gamma }$  estas la lorenca faktoro) de la ŝargita partiklo. En la dekstra parto de la ekvacio oni trovos elementon sendependan de la elektita referenc-sistemo kaj krome dependan de lineara funkcio de la partiklo-rapido ${\displaystyle {\vec {v}}}$ . Efektive tiu spaca parto de la ekvacio pri la dinamiko estas lineara funkcio de ${\displaystyle \,{\vec {v}}\,}$ , ĉar ĝi skribiĝas:

${\displaystyle d{\vec {p}}/d\tau =\gamma d{\vec {p}}/dt=\gamma q({\vec {E}}\ +{\vec {v}}\wedge {\vec {B}})=q(u_{0}{\vec {E}}/c+{\vec {u}}\wedge {\vec {B}})\,,\,(4)}$ 

En tiu esprimo, ${\displaystyle \,u_{0}\,}$  kaj ${\displaystyle {\vec {u}}}$  estas la komponantoj en lorenca referenca sistemo de kvar-vektora rapido ${\displaystyle \mathbf {u} \,}$ , kiun oni povas skribi tiele:

${\displaystyle \mathbf {u} =(u_{0},{\vec {u}})=\left({\frac {c}{\sqrt {1-(v^{2}/c^{2})}}},{\frac {\vec {v}}{\sqrt {1-(v^{2}/c^{2})}}}\right)\equiv (\gamma c,\gamma {\vec {v}})\,.}$ 

Eksplicite la ĉisupra ekvacio (4) disiĝas laŭ la tri-aksoj tielmaniere:

${\displaystyle {\begin{cases}dp_{x}/d\tau =q(u_{0}E_{x}/c+u_{y}B_{z}-u_{z}B_{y})\\dp_{y}/d\tau =q(u_{0}E_{y}/c+u_{z}B_{x}-u_{x}B_{z})\\dp_{z}/d\tau =q(u_{0}E_{z}/c+u_{x}B_{y}-u_{y}B_{x})\end{cases}}}$ 

Aliflanke la tempa komponanto de la ekvacio priskribanta la dinamikon (rilatante al leĝo traktanta la energi-variadon) skribiĝas:

${\displaystyle dp_{0}/d\tau =\gamma d(W/c)/dt=\gamma q({\vec {E}}/c)\cdot {\vec {v}}\equiv q({\vec {E}}/c)\cdot {\vec {u}}\,,}$ 

kie W estas la laboro de la elektra forto ${\displaystyle q{\vec {E}}\,.}$ 

Kungrupante la ĉisupre skribitajn ekvaciojn al en la kvar-dimensia spactempa kadro, la taksado de la variado de la energi-movokvanta kvar-vektoro estas donata per:

${\displaystyle {\begin{pmatrix}dp_{0}/d\tau \\dp_{x}/d\tau \\dp_{y}/d\tau \\dp_{z}/d\tau \end{pmatrix}}=q{\begin{pmatrix}0&E_{x}/c&E_{y}/c&E_{z}/c\\E_{x}/c&0&B_{z}&-B_{y}\\E_{y}/c&-B_{z}&0&B_{x}\\E_{z}/c&B_{y}&-B_{x}&0\end{pmatrix}}{\begin{pmatrix}u_{0}\\u_{x}\\u_{y}\\u_{z}\end{pmatrix}}}$ 

La ĉisupra matrica ekvacio montras, ke laŭ la speciala relativeco la magneta kampo kaj elektra kampo konsistas en unika ento. Tamen la antaŭa prezento estas iom malĝusta pro tio, ke por utiligi la potencon de la relativeca teorio necesas konsideri la nocion de tensoro. La matrica ekvacio supre estas la traduko en terminoj de komponantoj de la tensora ekvacio, sendependa de ĉiu ajn koordinatsistemo

${\displaystyle d\mathbf {p} /d\tau =q\mathbf {F} \,\mathbf {u} \,,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,\,(5)}$ 

${\displaystyle \mathbf {F} }$  estas la tensoro de la elektromagneta kampo (aŭ tensoro de Maxwell kaj tensoro de Faraday). Ĝi estas tiu objekto, kiu fizike permesas reprezenti la strukturon de la elektromagneta kampo. Ĝiaj komponantoj en koordinata sistemo estas donitaj per la matrico skribita supre. Notinde, ke la ekvacio (5) nur havas unu termon maldekstren anstataŭ du per la ekvacio (1).

Ankaŭ estas difinita la kvar-vektora magneta potencialo

${\displaystyle \mathbf {A} =(A_{0},A_{x},A_{y},A_{z})=({\frac {\phi }{c}},{\vec {A}})\,,}$ 

el kiu oni konsideras ke la elektromagneta tensoro derivas, kaj sekve deduktiĝas la supraj ekvacioj (1) kaj (2).

Laŭ la ĝenerala relativeco estas la traktado de la elektromagneta kampo en kurba spactempo estas simila al tiu prezentita tie por spaco de Minkowski , nur la partaj derivaĵoj kun respekto al la koordinatoj devas esti anstataŭigita per kunvariantaj derivaĵoj (ĝeneraligo de partaj derivaĵoj en tia spaco) .

  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Impulso (elektromagnetismo).

Elektromagneta impulso (EMI), ofte konata kiel EMP (el la angla ElectroMagnetic Pulse), estas maldaŭra kaj fortega amplituda elektromagneta ondo-emisio, kiu povas difekti multajn elektrajn kaj elektronikajn aparatojn (ligatajn al elektra reto kaj neprotektajn) kaj telekomunikaj ligoj. Ĉi tia impulso povas esti artefarite generita per atomeksplodo aŭ mikroondgeneratoro, sed ankaŭ povas esti de natura origino, kiel ekzemple fulmo, suna erupcio aŭ elektrostatika malŝargo. La aplikoj de EMI povas esti armeaj, industriaj aŭ medicinaj.

  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Kvantuma elektrodinamiko.

La kvantuma fiziko igas elektromagnetismon esti konata kiel kvantuma elektrodinamiko aŭ QED (angle Quantum electrodynamics). En tiu teorio la kampo estas asociita kun senmasaj eroj nomataj fotonoj, kies interagoj kun ŝargitaj partikloj estas la kaŭzo de ĉiuj fenomenoj de elektromagnetismo.

Kiam tiu teoria interpretado de partikloj estas enkondukita, la materio estas interpretita kiel aro da fermionaj statoj, dum la elektromagneta kampo mem estas priskribita per gaŭĝaj bosonoj "portantoj de la interago", t.e. la fotonoj.

• G.A.G. Bennet (1974). Electricity and Modern Physics (2a eld.). Edward Arnold (UK). ISBN 978-0-7131-2459-0.
• Browne, Michael (2008). Physics for Engineering and Science (2a eld.). McGraw-Hill/Schaum. ISBN 978-0-07-161399-6.
• Dibner, Bern (2012). Oersted and the discovery of electromagnetism. Literary Licensing, LLC. ISBN 978-1-258-33555-7.
• Durney, Carl H.; Johnson, Curtis C. (1969). Introduction to modern electromagnetics. McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-018388-9.
• Feynman, Richard P. (1970). The Feynman Lectures on Physics Vol II. Addison Wesley Longman. ISBN 978-0-201-02115-8.
• Fleisch, Daniel (2008). A Student's Guide to Maxwell's Equations. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-70147-1.
• I.S. Grant; W.R. Phillips; Manchester Physics (2008). Electromagnetism (2a eld.). John Wiley & Sons. ISBN 978-0-471-92712-9.
• Griffiths, David J. (1998). Introduction to Electrodynamics (3a eld.). Prentice Hall. ISBN 978-0-13-805326-0.
• Jackson, John D. (1998). Classical Electrodynamics (3a eld.). Wiley. ISBN 978-0-471-30932-1.
• Landau, LD & Lifshitz (1992). La klasika teorio de kampoj (Kurso de Teoria Fiziko: Volumo 2). Mi Reverte. ISBN 84-291-4082-4 .
• Moliton, André (2007). Basic electromagnetism and materials. New York: Springer-Verlag New York. ISBN 978-0-387-30284-3.
• Purcell, Edward M. (1985). Electricity and Magnetism Berkeley, Physics Course Volume 2 (2a eld.). McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-004908-6.
• Purcell, Edward M kaj Morin, David. (2013). Electricity and Magnetism (3a eld.). Cambridge University Press, New York. ISBN 978-1-107-01402-2.
• Rao, Nannapaneni N. (1994). Elements of engineering electromagnetics (4a eld.). Prentice Hall. ISBN 978-0-13-948746-0.
• Rothwell, Edward J.; Cloud, Michael J. (2001). Electromagnetics. CRC Press. ISBN 978-0-8493-1397-4.
• Tipler, Paul (1998). Physics for Scientists and Engineers: Vol. 2: Light, Electricity and Magnetism (4a eld.). W.H. Freeman. ISBN 978-1-57259-492-0.
• Wangsness, Roald K.; Cloud, Michael J. (1986). Electromagnetic Fields (2a eld.). Wiley. ISBN 978-0-471-81186-2.

• Elektra kampo
• Elektra ŝargo
• Elektromagneta ondo
• Elektrostatiko
• Ekvacioj de Maxwell
• Fundamentaj fortoj
• Gaŭĝa teorio
• Lorenca forto
• Lorenca transformo
• Magneta kampo
• Norma modelo

• Konvertilo de Elektromagneta forto
• Elektromagneta forto – el verko de Eric Weisstein nome World of Physics

En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo interacción electromagnética en la hispana Vikipedio.