gwałtownik

From gwałtować +‎ -nik. First attested in 1443.

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /ɡvaːɫtɔvɲik/
• IPA^(key): (15^th CE) /ɡvɒɫtɔvɲik/

gwałtownik m pers

1. (attested in Masovia, Lesser Poland) violater, defiler; raper (one who performs violence, misdeeds, etc)
   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 89:

     Vyna gwalthownykow sbyegow. Item za taky gwalth taky gwaltownyk takąn vynąn ma bicz karan

     [Wina gwałtownikow zbiegow. Item za taki gwałt taki gwałtownik taką winą ma być karan]

   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 89:

     Ten isti gwaltownyk bandzye czyrzpyal sbyezenye dlya swego zivotha

     [Ten isty gwałtownik będzie cirzpiał zbieżenie dla swego żywota]

   • 1895 [Fifteenth century], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich. Kodeks Działyńskich I‎^[1], Lesser Poland, page 4:

     Gdy ktori drapyescza dzesyącziny abo gwaltownyk rzeczy kosczelnych byl naleszon, ma bycz vpomyenyon klyątwą z vpomynanym

     [Gdy ktory drapieżca dziesięciny abo gwałtownik rzeczy kościelnych był nalezion, ma być upomienion klątwą z upominanim]

   • 1895 [Fifteenth century], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich. Kodeks Działyńskich I‎^[2], Lesser Poland, page 33:

     Przeto vstawiamy, aby taczy gwaltownyczy prawem polskym sądzeny

     [Przeto ustawiamy, aby tacy gwałtownicy prawem polskim sądzeni]

   • 1858 [1498], Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Historia prawodawstw słowiańskich‎^[3], 2 edition, volume VI, page 272:

     Y od thego czasv tak skazujem, ys ieslizebi (si) kthorikolwye ziemianyn... smialbi..., albo iego czelacz, dom cziykolwie nayachacz..., thakowi gwalthownik uthracza czescz i wsisthko ymienye swoje

     [I od tego czasu tak skazujem, iż iesliżeby (si) ktorykolwie ziemianin... śmiałbi..., albo iego czeladź, dom czyjkolwie najachać..., takowy gwałtownik utraca cześć i wszystko jimienie swoje]

   • 1921 [1476], Kazimierz Tymieniecki, editor, Wolność kmieca na Mazowszu w wieku XV‎^[4], Masovia, page 68:

     Ysche Pauel, Yan y Maczey, oczecz gych, zachowany gwalthownyk, nye przyschly na gymyenye Janczewo... any zegnaly trzech oraczoph yego

     [Iże Paweł, Jan i Maciej, ociec jich, zachowany gwałtownik, nie przyszli na jimienie Janczewo... ani zegnali trzech oraczow jego]

   1. (attested in Masovia, Lesser Poland) plunderer, oppressor
      • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 88:

        Bracze a. gwalthowniczi exactores

        [Bracze a. gwałtownicy exactores]

      • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 17:

        Gwalthownyk yawney droghi... dwyemanaczcze swyathky szą ma wywyescz dobrimy

        [Gwałtownik jawnej drogi... dwiemanaćcie świadki się ma wywieść dobrymi]

      • 1895 [Fifteenth century], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich. Kodeks Działyńskich I‎^[5], Lesser Poland, page 4:

        Vkladamy..., aby gdy ktori drapyescza dzesyącziny abo gwaltownyk rzeczy kosczelnych byl naleszon, ma bycz vpomyenyon klyątwą

        [Układamy..., aby gdy ktory drapieżca dziesięciny abo gwałtownik rzeczy kościelnych był nalezion, ma być upomienion klątwą]

      • 1858 [1498], Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Historia prawodawstw słowiańskich‎^[6], 2 edition, volume VI, page 272:

        Thedi wedlvg prawa thraczi czescz y ymienie gwalthownik thakowy

        [Tedy według prawa traci cześć i imienie gwałtownik takowy]

• Polish: gwałtownik

• Bańkowski, Andrzej (2000) “gwałtownik”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “gwałtownik”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

Inherited from Old Polish gwałtownik. By surface analysis, gwałtować +‎ -nik.

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -ɔvɲik
• Syllabification: gwał‧tow‧nik

gwałtownik m pers (female equivalent gwałtownica)

1. hothead (explosive person who reacts to various situations quickly and violently, on impulse)

   Synonyms: choleryk, raptus

2. (dated) Synonym of gwałciciel

• gwałtownik in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• gwałtownik in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “gwałtownik”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• Wiesław Morawski (22.04.2013) “GWAŁTOWNIK”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century]
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “gwałtownik”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861) “gwałtownik”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1900), “gwałtownik”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 1, Warsaw, page 946
• gwałtownik in Narodowy Fotokorpus Języka Polskiego