Mapa

Mapa (z łac. mappa – obrus) – graficzny obraz powierzchni Ziemi lub jej części (także nieba lub planety czy innego ciała niebieskiego), wykonywany na płaszczyźnie, w skali, według zasad odwzorowania kartograficznego, przy użyciu umownych znaków graficznych. Mapa stanowi podstawowe narzędzie badań i prezentacji wyników w historii, geografii i geodezji.

Przeniesienie powierzchni ze sfery (Ziemia nie jest idealną kulą, ma nieregularny kształt geoidy, ale przy sporządzaniu mapy przyjmuje się założenie o jej kulistości, lub że jest elipsoidą obrotową) na płaską powierzchnię mapy wymaga:

• zastosowania odpowiedniego rzutu, czyli odwzorowania kartograficznego,
• zmniejszenia obrazu do żądanej skali,
• zastosowania przyjętych znaków umownych (zobacz: legenda mapy),
• uogólnienia przedstawionego obrazu.

Nauka o mapach to kartografia, zaś znaki kartograficzne to symbole, za pomocą których wyraża się treść mapy.

• obraz kartograficzny – główna część mapy, przedstawiająca informacje o obiektach i zjawiskach oraz ich rozmieszczeniu. Wiadomości te tworzą treść mapy;
• osnowa matematyczna – przyjęte odwzorowanie kartograficzne i związana z nim siatka kartograficzna, skala oraz sieć punktów osnowy geodezyjnej. Ten ostatni element to przeniesione na mapę punkty na Ziemi mające precyzyjnie określoną pozycje i wysokość;
• elementy pomocnicze – ułatwiają korzystanie z mapy. To głównie legenda, czyli opis umowny znaków użytych na mapie. Czasami są to wykresy do pomiarów na mapach;
• dane uzupełniające – to przekroje, diagramy, tabele. Ten element nie jest konieczny, ale bardzo wzbogaca mapę i ułatwia korzystanie z niej.

Klasyfikacja map ogólnogeograficznych i tematycznych, opracowana przez państwową służbę geodezyjną i kartograficzną do celów gospodarczych i społecznych, została wprowadzona w Polsce geodezyjną instrukcją O-2^[1].

Ogólny podział map ze względu na treść:

• ogólnogeograficzne
  • topograficzne
  • przeglądowo-topograficzne
  • przeglądowe
• tematyczne
  • społeczno-gospodarcze
  • przyrodnicze, fizycznogeograficzne
  • polityczno-administracyjne

• społeczne, m.in.:
  • demograficzne
  • wybranych elementów socjalno-bytowych
• gospodarcze, m.in.:
  • mapa zasadnicza
  • zagospodarowania terenu
  • uzbrojenia terenu
  • swobody dyspozycyjnej terenu
  • mapa akustyczna (mapa hałasu)
  • komunikacji (lądowej, wodnej, powietrznej)
    • drogowej
    • morskiej
    • lotniczej
  • gospodarki mieszkaniowej
  • przemysłu
  • rolnictwa
  • usług

• fizjograficzne, m.in.:
  • geologiczne
  • hipsometryczne
  • geomorfologiczne
  • hydrograficzne
  • klimatu
  • glebowe
  • szaty roślinnej
  • świata zwierzęcego
• sozologiczne
  • zagrożenia środowiska
  • ochrony środowiska

• mapy wielkoskalowe (skala od 1:100 do 1:10 000)
• mapy średnioskalowe (od 1:20 000 do 1:300 000)
• mapy małoskalowe (poniżej 1:500 000)^[2]

lub

• mapy zasadnicze w skali od 1:500 do 1:5 000
• mapy topograficzne w skali od 1:5 000 do 1:200 000, przedstawiające szczegółowo np. rzeźbę terenu lub sieć dróg
• mapy przeglądowo-topograficzne w skali od 1:200 000 do 1:1 000 000, zawierające zgeneralizowane elementy bardziej szczegółowych map topograficznych. Przedstawiają np. pokrycie i rzeźbę terenu, sieć komunikacyjną lub wodną
• mapy przeglądowe w skali mniejszej niż 1:1 000 000, mocno zgeneralizowane, przedstawiają ogólny obraz kontynentów lub ich większych części^[3]

Drugi podział jest nie do końca precyzyjny, gdyż identyczne nazwy stosuje się przy podziale map ze względu na ich treść – mapa w skali 1:100 000 może być ze względu na szczegółowość treści mapą przeglądową (np. mapa ścienna), pomimo że jest w skali map topograficznych.

 Osobny artykuł: Kartograficzne metody prezentacji.

• metoda sygnaturowa
• metoda zasięgów
• metoda chromatyczna
• metoda kartodiagramu
• metoda kropkowa
• metoda kartogramu
• metoda izolinii

Termin mapa oznacza jako synonim także:

• w programowaniu – tablicę asocjacyjną
• w teorii grafów: termin związany z grafami planarnymi
• w matematyce: typ przekształcenia

Zobacz kolekcję cytatów na temat mapy w Wikicytatach

Zobacz multimedia związane z tematem: Mapa

Zobacz hasło mapa w Wikisłowniku

• atlas geograficzny
• globus
• GIS
• metody przedstawiania rzeźby terenu na mapach
• plan
• portolan

• Kayla Wolf, Why every world map is wrong, kanał TED-Ed na YouTube, 29 marca 2021 [dostęp 2024-09-02].
• Kayla Wolf, The biggest mistakes in mapmaking history, kanał TED-Ed na YouTube, 10 maja 2022 [dostęp 2024-09-02].