Versus de scachis

Si fas est ludos abiectis ducere curis
   Est aliquid, mentem quo recreare queas.
Quem si scire uelis, huc cordis dirige gressum,
   Inter complacitos hic tibi primus erit.
Non dolus ullus inest, non sunt periuria fraudis,
   Non laceras corpus membra vel ulla tui.
Non solvis quicquam nec quemquam solvere cogis;
   Certator nullus insidiosus erit.
Quicquid damnoso perfecerit alea ludo
   Hic refugit totum simplicitate sui.
Tetragonum primo certaminis æquor habetur
   Multiplicis tabulæ per sua damna ferax.
Quamlibet octonos in partem ducito calles,
   Rursus in oblicum tot memor adde vias.
Mox cernes tabulas æqui discriminis octo,
   Octies ut repleas æquoris omne solum.
Sunt quibus has placuit duplicis fucare colore,
   Grata sit ut species et magis apta duplex
Dum color unus erit, non sic racionis imago
   Discitur: alternus omne repandit^[1] iter.
Illic digeritur populus regumque duorum
   Agmina: partitur singula quisque loca.
Quorum quo numerus ludenti rite patescat,
   Post bis quindenos noverit esse duos.
Non species eadem, nomen non omnibus unum,
   Quam racio varia, sic neque nomen idem.
Nec color unus erit divisis partibus æquis:
   Pars hæc si candet, illa rubore nitet.
Non diversa tamen populorum causa duorum:
   Certamen semper par in utroque manet.
Sufficit unius partis dinoscere causas,
   Ambarum species cursus et unus erit.
Ordo quidem primus tabulas divisus in octo
   Præfati ruris agmina prima tenet,
In quorum medio rex et regina locantur,
   Consimiles specie, non racione tamen.
Post hos acclini comites, hic inde locati,
   Auribus ut dominum conscia uerba ferant.^[2]
Tertius a primis æques est hinc inde paratus
   Debita transverso carpere calle^[3] loca.
Extremos retinet fines invectus uterque
   Bigis seu rochus, marchio sive magis.
Hos qui precedit (retinet quis ordo secundus
   Æquoris), effigies omnibus una manet:
Et racione pari pedites armantur in hostem
   Proceduntque prius bella gerenda pati.
Liquerit istorum tabulam dum quisque priorem
   Recte, quæ sequitur, mox erit hospes ea.
Impediat cursum veniens ex hostibus alter,
   obvius ipse pedes prœlia prima gerit.
Nam dum sic uni veniens fit proximus alter,
   Dissimiles capiat ut color unus eos
Fingenti fuerit cui primum lata facultas,
   Mittit in obliquum uulnera sæua parem.
Obvius ex reliquis dum sic fit, quisque ruina
   Hac præter regem præcipitatus erit.
Quilibet hic ruerit, non ultra fugere fas est:
   Tollitur e medio, vulnere dumque cadit.
Solus rex capitur nec ab æquore tollitur ictus,
   Irruit, ut sternat, nec tamen ipse ruit.
Hic quia prima tenens consistit in æquore semper
   Circa se est cursus quæque^[4] tabella sibi.
At via reginæ facili racione patescit:
   Obliquus cursus huic, color unus erit.
Candida si sedes^[5] fuerit sibi prima tabella,
   Non color alterius hanc^[6] aliquando capit.
Hoc iter est peditis, si quando pergit in hostem,
   Ordinis ad finem cumque meare potest.
Nam sic concordant: obliquo tramite, desit
   Ut si regina, hic quod et illa queat.
Ast quos vicinos dominis curvosque notavi,
   Transverso cursu sat loca pauca petunt.
Istorum ^[7] fuerit positus quo quisque colore,
   Primo dissimilem non aliquando pete.
Post primam tabulam mox fit sibi^[8] tercia^[9] sedes,
   Qua fit reginæ dissonus ille uiæ.
Preterea cursus æquites^[10] girosque facessunt,
   Sunt quibus obliqui multiplicesque gradus:
Dum primam sedem quisquis contempnit eorum,
   Discolor a prima tercia^[11] carpit eum^[12]
Sic alternatim tenet hunc illumque colorem,
   Quælibet ut cursus esse tabella queat.
At rochus semper procedit tramite recto,
   Utque datur racio,^[13] porrigit ille gradum.
Quattuor in partes gressum distendere fas est
   Atque uno cursu tota meare loca.
Hic certamen habent æquitesque^[14] per horrida bella,
   Ut, si defuerint, prœlia pene cadant.^[15]
In quibus et reliquis extat custodia sollers,
   Inconsultus enim prœlia nemo petit.
Cuique datur custos, ne incautum vulnera sternant,
   Solus, heu, facile, si petat arva, ruit.
Cum vero cuncti certatim prœlia densant,
   Hostis in hostilem fit celer ire necem.
Hanc rex devitat, hac numquam sternitur ille,
   Hoc facto reliquis amplius ipse potest.
Dum tamen hunc hostis cogit protendere gressum,
   Si conclusus erit, prœlia tota ruunt.