Protohanes

Cyfnodau cynhanes
H	La Tène	Rhaghanes
	Hallstatt
	Oes yr Haearn
	Oes ddiweddar yr Efydd
	Oes ganol yr Efydd
	Oes gynnar yr Efydd
	Oes yr Efydd
	Chalcolithig
	Neolithig	Cynhanes
	Mesolithig
P	Paleolithig Uchaf
	Paleolithig Canol
	Paleolithig Isaf
	Hen Oes y Cerrig
	Oes y Cerrig

Mae'r term rhaghanes^[1] neu rag-hanes^[2] yn cyfeirio at gyfnod sy'n gorwedd rhwng cynhanes a hanes ac yn fath o bont rhyngddynt. Diffinnir y cyfnod yma fel yr amser pan nad oedd diwylliant neu wareiddiad wedi datblygu system ysgrifennu eto ond a gofnodir er hynny gan ddiwylliannau a gwareiddiadau eraill yn eu cofnodion ysgrifenedig eu hunain. Mae amseriad a hyd y cyfnod yn amrywio o ranbarth i ranbarth felly. Yng nghyd-destun Ewrop, gellid ystyried y Celtiaid a'r Germaniaid cynnar i fod yn wareiddiadau rhaghanesyddol pan ddechreuwyd eu cofnodi mewn ffynonellau Groeg a Rhufeinig.

Gall traddodiadau llafar gofnodi digwyddiadau cyn i wareiddiad ddod yn wareiddiad lythrennog hefyd.

Cyfnodau

Yn ei ffurf fwyaf elfennol, mae rhaghanes yn dilyn yr un gronoleg â rhannau olaf cynhanes:

Pobloedd a gwareiddiadau

Yr enghraifft glasurol o wareiddiadau rhaghanesyddol yw'r rheiny y cyfeirir atynt gan lenorion yr Henfyd, yn cynnwys:

Llyfryddiaeth

Barry Cunliffe, The Oxford Illustrated History of Prehistoric Europe (Gwasg Prifysgol Rhydychen, 2001)

Cyfeiriadau

↑ Geiriadur yr Academi, d.g. [protohistory].
↑ Porth Termau Cenedlaethol Cymru, d.g. proto-history.

[1] Geiriadur yr Academi, d.g. [protohistory].

[2] Porth Termau Cenedlaethol Cymru, d.g. proto-history.

[1]

[2]