Lewys Dwnn

Brodor o blwyf Betws Cedewain ym Maldwyn, gogledd Powys oedd Dwnn. Roedd yn un o ddisgynyddion Dafydd Dwnn (Donne) a ffôdd o Sir Gaerfyrddin i Bowys mewn amgylchiadau amheus ar ôl llofruddiaeth maer Caerfyrddin.

Fel bardd, ni roddir llawer o werth ar ei gerddi fel gwaith llenyddol a chydnabyddir yn gyffredinol fod ei awen yn ddi-fflach, er iddo gael ei hyfforddi gan y prifardd Wiliam Llŷn a'r bardd a chroniclydd Hywel ap Mathew. Ond mae ei gerddi yn frith o achau teuluoedd uchelwrol Cymru gyfan ac yn cael eu hystyried yn ffynhonnell bwysig gan achyddwyr a haneswyr.

Casglodd arfbeisiau'r uchelwyr hefyd. Ceir dwy gyfrol o achau - llawysgrifau Peniarth 268 ac Egerton 2585 - wedi'u haddurno ag arfbeisiau yn ei law ei hun ynghyd â sawl testun achyddol arall. Cyhoeddwyd y ddwy gyfrol gan y Welsh Manuscripts Society yn 1846. Cedwir y llawysgrifau yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru (Peniarth 268) a'r Llyfrgell Brydeinig (Egerton 2585).

Roedd ei fab James yn fardd hefyd. Canodd gerddi caeth traddodiadol i deuluoedd gogledd Powys, Ceredigion a Meirionnydd.

• Lewys Dunn: Heraldic Visitations, dwy gyfrol wedi'u golygu gan Samuel Rush Meyrick a W. J. Rees (Welsh Manuscripts Society, 1846).

• Gruffydd Dwnn, gŵr bonheddig a'r enwocaf o Ddwniaid Sir Gaerfyrddin; bu'n byw yn Ystrad Merthyr, ger Cydweli.