Senedd Cymru

	Mae'r erthygl hon yn rhan o'r gyfres: Gwleidyddiaeth; Cymru
	;
	Llywodraeth Cymru Senedd Cymru Cymru o fewn y DU Cymru o fewn yr UE Isadrannau Cymru Gweithgarwch gwleidyddol
	gweld • sgwrs • golygu

Senedd Cymru
Welsh Parliament
Senedd Cymru; Welsh Parliament
	Y Chweched Senedd
Gwybodaeth gyffredinol
Math	Unsiambraeth
Arweinyddiaeth
Y Llywydd	Elin Jones, Plaid Cymru
Y Dirprwy Lywydd	David Rees, Llafur
Y Trefnydd	Jane Hutt, Llafur
Prif Weinidog Cymru	Vaughan Gething, Llafur
Arweinyddion yr Wrthbleidiau	Andrew R. T. Davies (Ceidwadwyr), Rhun ap Iorwerth (Plaid Cymru), Jane Dodds (Democratiaid Rhyddfrydol)
Y Clerc	Manon Antoniazzi
Cyfansoddiad
Aelodau	60
Grwpiau gwleidyddol	Llywodraeth (30) Llafur (30) Gwrthbleidiau (30) Ceidwadwyr (16) Plaid Cymru (13) Democratiaid Rhyddfrydol (1)
Pwyllgorau	15 Y Pwyllgor Busnes ; Y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg ; Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Seilwaith ; Pwyllgor Diwylliant, Cyfathrebu, y Gymraeg, Chwaraeon, a Chysylltiadau Rhyngwladol ; Pwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig ; Y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol ; Y Pwyllgor Cyllid ; Y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol ; Y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad ; Y Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai ; Y Pwyllgor Deisebau; Y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus; Y Pwyllgor Safonau Ymddygiad; Pwyllgor Craffu ar Waith y Prif Weinidog; Pwyllgor Diben Arbennig ar Ddiwygio'r Senedd;
Etholiadau
Etholiad diwethaf	6 Mai 2021
Etholiad nesaf	7 Mai 2026
Man cyfarfod
	Y Senedd, Bae Caerdydd
Gwefan
	senedd.cymru

Senedd Cymru (Saesneg: Welsh Parliament) neu'r Senedd yw'r corff datganoledig sy'n cael ei ethol yn ddemocrataidd i drafod polisïau ac sy'n cymeradwyo deddfwriaeth sy'n ymwneud â Chymru. Rhan o'i waith yw dwyn Llywodraeth Cymru i gyfrif.^[1] Rhwng Mai 1999 a Mai 2020, enw'r sefydliad oedd Cynulliad Cenedlaethol Cymru (Saesneg: National Assembly for Wales).^[2]^[3] Sefydlwyd y Cynulliad ym 1999 ar ôl cynnal refferendwm ym 1997.

Erthygl am y sefydliad gwleidyddol yw hon. Am yr adeilad sy'n gartref i'r sefydliad gweler Adeilad y Senedd

Mae gan Wicidestun destun sy'n berthnasol i'r erthygl hon:

Refferendwm dros sefydlu Cynulliad Cenedlaethol

Ceir 60 o aelodau, neu 'Aelodau o'r Senedd' (AS) a etholir (ers 2011) am dymor o bum mlynedd; mae 40 ohonynt yn cynrychioli etholaeth ddaearyddol ac 20 yn cael eu hethol dan drefn cynrychiolaeth gyfrannol dull D'Hondt dros y pum etholaeth ranbarthol yng Nghymru. Mae'r Senedd yn gweithredu system un siambr, hynny yw, nid oes 'ail siambr' i ddeddfwrfa Cymru.

Ffurfiwyd y Cynulliad Cenedlaethol yn dilyn Deddf Llywodraeth Cymru 1998, a oedd yn ymateb i Refferendwm datganoli i Gymru, 1997.^[4] Mae'r Senedd a Llywodraeth Cymru yn ddau gorff ar wahân - yr un fath â Senedd y Deyrnas Unedig a Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Y corff democrataidd sy'n cynrychioli buddiannau Cymru a'i phobl, sy'n llunio cyfreithiau Cymru ac sy'n gwneud Llywodraeth Cymru'n atebol yw Senedd Cymru.^[5]

Yr enw ar gorff corfforaethol Senedd Cymru yw Comisiwn y Senedd.

Etholiadau

Mae aelodau yn cael eu hethol am dymor penodedig. Pedair blynedd oedd y tymor gwreiddiol, ond yn sgil deddfwriaeth yn San Steffan i greu Seneddau o 5 mlynedd ymestynnwyd cyfnod y Senedd i bum mlynedd. Cynhaliwyd etholiadau ym 1999, 2003, 2007, 2011, 2016 a 2021. Cynhelir is-etholiadau os oes sedd etholaeth leol o'r Senedd yn dod yn wag, ond os oes gwagle ar y rhestr ranbarthol bydd pleidiau gwleidyddol yn enwebu'r unigolyn nesaf ar y rhestr i ymuno â'r Senedd.

Ar 27 Tachwedd 2019 pasiwyd deddf, sef y Ddeddf Senedd ac Etholiadau, i roi'r bleidlais i bobl 16 oed, yn dechrau o etholiadau Senedd 2021. Yn ogystal, cafodd preswylwyr o dramor sy'n byw yng Nghymru hawl i bleidleisio. Adeg y bleidlais ar y ddeddf, roedd 41 o 60 aelod o blaid y newid gyda Llafur a Phlaid Cymru o blaid a'r Ceidwadwyr a Phlaid Brexit yn erbyn. Roedd y ddeddf hefyd yn rhoi enw newydd dwyieithog i'r Cynulliad fel yr oedd, sef Senedd Cymru a Welsh Parliament, er gwaethaf ymgyrchu i gael enw uniaith Gymraeg ar y sefydliad. Yn ymarferol, er bod enw dwyieithog ar y sefydliad, tueddir i'w alw'n Senedd yn y ddwy iaith.

Ym Mai 2024, pleidleisiodd y Senedd dros gynyddu nifer yr aelidau o 60 i 96, gyda chefnogaeth Llafur a Phlaid Cymru. O 2026 ymlaen, fe fydd etholiadau Seneddol yn cael eu cynnal bob pedair blynedd yn hytrach na phob chwe blynedd.^[6]

Grymoedd

Grymoedd deddfu

Gweler Pwerau Senedd Cymru am ragor o fanylion.

Cafodd grymoedd i basio mesurau deddfwriaethol o fewn meysydd penodol eu rhoi ar ddechrau'r Trydydd Cynulliad ym Mai 2007 dan Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006.

Ar 3 Mawrth 2011, cynhaliwyd refferendwm i benderfynu a ddylai'r Cynulliad gael y pŵer i lunio ei ddeddfau ei hun. Pleidleisiodd pobl Cymru o blaid y cynnig. Ers 2017, defnyddir model cadw pwerau yn ôl, ac mae gan y Senedd yr hawl i ddeddfu mewn unrhyw faes sydd heb ei eithrio.

Aelodau'r Senedd

Mai 2021-Mai 2026

Prif: Aelodau'r chweched Senedd

Plaid		Etholiad 2021	Presennol
	Llafur	30	30
	Ceidwadwyr	16	16
	Plaid Cymru	13	13
	Democratiaid Rhyddfrydol	1	1
Seddi eu hangen ar gyfer mwyafrif un plaid		1	1
Mwyafrif y Llywodraeth		0	0

Mai 2016-Mai 2021

Prif: Aelodau pumed Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Plaid		Etholiad 2016	Yn union cyn etholiad 2021
	Llafur	29	29
	Ceidwadwyr	12	10
	Plaid Cymru	12	10
	UKIP	7	1
	Democratiaid Rhyddfrydol	1	1
	Propel	0	1
	Plaid Diddymu Cynulliad Cymru	0	2
	Annibynnol^{[nodyn 1]}	0	6
Seddi eu hangen ar gyfer mwyafrif un plaid		2	0
Mwyafrif y Llywodraeth^{[nodyn 2]}		0	2

↑ Roedd 3 aelod, Mandy Jones, Caroline Jones a David Rowlands, yn rhan o grŵp annibynnol yn y Senedd The Independent Alliance for Reform.
↑ Mae hwn yn cynnwys Llafur, Rhyddfrydwyr Democrataidd, ac o Rhagfyr 2016, Dafydd Elis Thomas.

2011-Mai 2016

Prif: Aelodau pedwerydd Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Plaid		Mai 2011
	Llafur	30
	Y Ceidwadwyr	14
	Plaid Cymru	11
	Y Democratiaid Rhyddfrydol	5
	Annibynnol	0

Gweler hefyd

Cyfeiriadau

↑ "Gwybodaeth am y Cynulliad". 2012. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-04-30. Cyrchwyd 30 Ebrill 2012.
↑ "Gwybodaeth bwysig am newid enw'r sefydliad". National Assembly for Wales. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-06-27. Cyrchwyd 2020-05-05.
↑ "Bil i gyflwyno enw newydd a gostwng oed pleidleisio yn dod yn Deddf". Cynulliad Cenedlaethol Cymru. 15 Ionawr 2020. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-08-14. Cyrchwyd 2020-05-05.
↑ legislation.gov.uk; adalwyd 6 Mai 2016.
↑ "Cynulliad Cenedlaethol Cymru". 8 Medi 2011. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-04-04. Cyrchwyd 30 Ebrill 2012.
↑ "Gwleidyddion yn pleidleisio o blaid cynyddu nifer aelodau Senedd Cymru". newyddion.s4c.cymru. 2024-05-16. Cyrchwyd 2024-05-16.

Dolenni allanol

Gwefan Senedd Cymru
Senedd Cymru ar Twitter
Pleidleisiau yn y refferendwm, 1997 Archifwyd 2004-04-23 yn y Peiriant Wayback

[7] Roedd 3 aelod, Mandy Jones, Caroline Jones a David Rowlands, yn rhan o grŵp annibynnol yn y Senedd The Independent Alliance for Reform.

[8] Mae hwn yn cynnwys Llafur, Rhyddfrydwyr Democrataidd, ac o Rhagfyr 2016, Dafydd Elis Thomas.

[Gwybod-1] "Gwybodaeth am y Cynulliad". 2012. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-04-30. Cyrchwyd 30 Ebrill 2012.

[2] "Gwybodaeth bwysig am newid enw'r sefydliad". National Assembly for Wales. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-06-27. Cyrchwyd 2020-05-05.

[3] "Bil i gyflwyno enw newydd a gostwng oed pleidleisio yn dod yn Deddf". Cynulliad Cenedlaethol Cymru. 15 Ionawr 2020. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-08-14. Cyrchwyd 2020-05-05.

[4] slation.gov.uk; adalwyd 6 Mai 2016.

[Cyn-5] "Cynulliad Cenedlaethol Cymru". 8 Medi 2011. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-04-04. Cyrchwyd 30 Ebrill 2012.

[6] "Gwleidyddion yn pleidleisio o blaid cynyddu nifer aelodau Senedd Cymru". newyddion.s4c.cymru. 2024-05-16. Cyrchwyd 2024-05-16.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[nodyn 1]

[nodyn 2]