Simbabwe
 | |
 | |
| Arwyddair | Undeb, Rhyddid, Gwaith  |
|---|---|
| Math | gweriniaeth, gwladwriaeth sofran, gwlad dirgaeedig, gwlad |
| Enwyd ar ôl | Simbabwe Fawr |
| Prifddinas | Harare |
| Poblogaeth | 15,178,979 |
| Sefydlwyd | Annibyniaeth ar 18 Ebrill 1980 |
| Anthem | Anthem Genedlaethol Simbabwe |
| Pennaeth llywodraeth | Emmerson Mnangagwa |
| Cylchfa amser | UTC+2, Africa/Harare |
| Iaith/Ieithoedd swyddogol | Saesneg, Shona, Ndebeleg y Gogledd, Chichewa, Barwe, Kalanga, Ieithoedd Khoisan, Ndau, Tsonga, Iaith Arwyddo Simbabwe, Sesotho, chitonga, Setswana, Venda, Xhosa, Nambieg |
| Daearyddiaeth | |
| Rhan o'r canlynol | De Affrica, Dwyrain Affrica |
| Gwlad |  Simbabwe |
| Arwynebedd | 390,757 km² |
| Yn ffinio gyda | Sambia, Mosambic, De Affrica, Botswana |
| Cyfesurynnau | 19°S 30°E |
| Gwleidyddiaeth | |
| Corff deddfwriaethol | Senedd Simbabwe |
| Swydd pennaeth y wladwriaeth | Arlywydd Simbabwe |
| Pennaeth y wladwriaeth | Emmerson Mnangagwa |
| Swydd pennaeth y Llywodraeth | Arlywydd Simbabwe |
| Pennaeth y Llywodraeth | Emmerson Mnangagwa |
 | |
 | |
| Ariannol | |
| Cyfanswm CMC (GDP) | $28,371 million, $20,678 million |
| Arian | doler yr Unol Daleithiau, punt sterling, Doler Awstralia, Ewro, Rand De Affrica, Yen, Renminbi, rupee Indiaidd, Zimbabwean dollar |
| Canran y diwaith | 5 ±1 canran |
| Cyfartaledd plant | 3.923 |
| Mynegai Datblygiad Dynol | 0.593 |
Gwlad yn Affrica Ddeheuol yw Gweriniaeth Simbabwe neu Simbabwe (hefyd Zimbabwe). Lleolir y wlad rhwng afonydd Zambezi a Limpopo. Mae'n ffinio â De Affrica i'r de, â Botswana i'r gorllewin, â Sambia i'r gogledd ac â Mosambic i'r dwyrain ac nid oes ganddi fynediad i'r môr. Harare yw prifddinas y wlad. Cyn annibyniaeth roedd Simbabwe (Rhodesia) yn wladfa Brydeinig.
Hanes
[golygu | golygu cod]
- Prif: Hanes Simbabwe
Roedd Simbabwe yn ganolfan i ymerodraeth frodorol yn ne Affrica a'i phrifddinas yn Simbabwe Fawr. Mashona oedd y trigolion. Cawsant eu gorchfygu gan y Matabele. Cipiwyd tir y Matabele a'r Mashona gan yr anturiaethwr imperialaidd o Sais Cecil Rhodes a'r Cwmni Prydeinig De Affrica yn 1895 a chafodd ei henwi'n Rhodesia ar ei ôl.
Datganodd Ian Smith, prif weinidog gwyn y wlad, annibyniaeth unochrog (UDI) oddi ar Brydain yn 1965 a datganwyd gweriniaeth yno yn 1970.
Ar ôl rhyfel herwfilwrol hir daeth Robert Mugabe, arweinydd ZANU (PF), yn arlywydd y wlad (gweler isod), yn 1980.
Daearyddiaeth
[golygu | golygu cod]- Prif: Daearyddiaeth Simbabwe
Mae'r rhan fwyaf o'r wlad yn gorwedd ar wastatir uchel, dros 3,300' (1000m) i fyny ar gyfartaledd. Mae llawer o'r tir yn safana.
Gwleidyddiaeth
[golygu | golygu cod]- Prif: Gwleidyddiaeth Simbabwe
Rhaniadau gweinyddol
[golygu | golygu cod]Rhennir Simbabwe yn wyth talaith a dwy ddinas â statws taleithiol. Is-rennir y taleithiau hynny yn 59 ardal a 1,200 ardal ddinesig.
Mae'r taleithiau'n cynnwys:
- Bulawayo (dinas)
- Harare (dinas)
- Manicaland
- Canolbarth Mashonaland
- Dwyrain Mashonaland
- Gorllewin Mashonaland
- Masvingo
- Gogledd Matabeleland
- De Matabeleland
- Y Canolbarth
Ardaloedd: gweler Ardaloedd Simbabwe
Ardaloedd dinesig: gweler Ardaloedd dinesig Simbabwe
Economi
[golygu | golygu cod]- Prif: Economi Simbabwe
Demograffeg
[golygu | golygu cod]- Prif: Demograffeg Simbabwe
Mae mwyafrif helaeth y bologaeth yn bobl Bantŵ. Ceir yn ogystal lleiafrif o bobl o dras Ewropeaidd ac Asiaidd, ond mae eu nifer wedi gostwng yn sylweddol mewn canlyniad i'r sefyllfa gwleidyddol diweddar.
Yn ôl cyfansoddiad 2013, mae gan Simbabwe 16 iaith swyddogol: Saesneg, iaith arwyddion a 14 iaith Affricanaidd; y pwysicaf ohonynt yw Ndebele a Shona.