Cwis

Cwis

Enghraifft o'r canlynol	chwaraeon y meddwl
Math	mind game, cystadleuaeth
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Math o gêm neu gamp chwarae ar gyfer y meddwl yw cwis^[1] lle mae chwaraewyr yn ceisio ateb cwestiynau'n gywir am rai pynciau neu amrywiaeth o bynciau. Gellir defnyddio cwisiau fel asesiad byr mewn addysg a meysydd tebyg i fesur tŵf mewn gwybodaeth, galluoedd neu sgiliau. Gellir eu darlledu hefyd at ddibenion adloniant, yn aml ar ffurf sioe gêm. Byddai cwiz yn sillafiad agosach i'r ynganiad.

Mae'r enghreifftiau cynharaf y gwyddys amdanynt o'r gair yn dyddio'n ôl i 1780; nid yw ei darddiad yn hysbys, ond gall fod wedi tarddu o bratiaith myfyrwyr. I ddechrau roedd yn golygu "person od, ecsentrig" ^[2] neu "jôc, ffug". Yn ddiweddarach (efallai trwy gysylltiad â geiriau fel inquisitive daeth i olygu "arsylwi, astudio'n astud", ac yna (o tua chanol y 19g) "prawf, arholiad."^[3]

Mae myth adnabyddus am y cwis geiriau sy'n dweud bod perchennog theatr o Ddulyn o'r enw Richard Daly wedi gwneud bet yn 1791 y gallai gyflwyno gair i'r iaith o fewn 24 awr. Yna aeth allan a llogi criw o blant y stryd i ysgrifennu'r gair "quiz", a oedd yn air nonsens, ar waliau o amgylch dinas Dulyn. O fewn diwrnod, roedd y gair yn arian cyffredin ac wedi ennill ystyr (gan nad oedd neb yn gwybod beth oedd yn ei olygu, roedd pawb yn meddwl ei fod yn rhyw fath o brawf) ac roedd gan Daly arian ychwanegol yn ei boced.^[4] Fodd bynnag, nid oes unrhyw dystiolaeth i gefnogi'r stori, ac roedd y term eisoes yn cael ei ddefnyddio cyn y bet honedig yn 1791.

Yn ôl Geiriadur Prifysgol Cymru cofnodir y gair gyda'r sillafiad Gymraeg, 'cwis', yn yr 20g.^[1] er ynghennir y gystan olaf fel 'z' ac nid fel 's'.

Y cwis mwyaf, yn ôl Llyfr y Guinness Book of Records, oedd y "Cwis am Oes", a gynhaliwyd yn Neuaddau Expo Fflandrys yn Gent, Gwlad Belg, ar 11 Rhagfyr 2010 gyda 2,280 o gyfranogwyr. Roedd y tîm buddugol, Café De Kastaar, o Leuven yn cynnwys Marnix Baes, Erik Derycke, Eric Hemelaers, Bart Permentier a Tom Trogh.

Mewn cyd-destun addysgol, mae cwis fel arfer yn fath o asesiad myfyriwr, ond yn aml mae ganddo lai o gwestiynau sy'n llai anodd ac mae angen llai o amser i'w gwblhau na phrawf.^[5] Mae'r defnydd hwn i'w gael yn nodweddiadol yn yr Unol Daleithiau, Canada, Ynysoedd y Philipinau, Gweriniaeth Dominica a rhai colegau yn India. Er enghraifft, mewn ystafell ddosbarth mathemateg, gall cwis wirio dealltwriaeth o fath o ymarfer mathemategol. Mae rhai hyfforddwyr yn trefnu cwis dyddiol neu wythnosol yn amrywio o bump i ddeg ar hugain o gwestiynau gweddol hawdd er mwyn i'r myfyrwyr adolygu eu gwersi blaenorol cyn mynychu'r dosbarth nesaf. Mae "cwis pop" yn gwis na roddir unrhyw amser i fyfyrwyr baratoi ar ei gyfer; yn syml, maen nhw'n synnu ag ef yn y dosbarth.[mae angen dyfynnu]

Yn ogystal, gall cwis personoliaeth fod yn gyfres o gwestiynau amlddewis am yr atebydd heb atebion cywir neu anghywir. Mae’r ymatebion i’r cwestiynau hyn wedi’u cyfrif yn ôl allwedd, ac mae’r canlyniad yn honni ei fod yn datgelu rhywfaint o ansawdd i’r atebwr. Poblogeiddiwyd y math hwn o "gwis" yn wreiddiol gan gylchgronau merched fel Cosmopolitan. Ers hynny maent wedi dod yn gyffredin ar y Rhyngrwyd, lle mae'r dudalen canlyniad fel arfer yn cynnwys cod y gellir ei ychwanegu at gofnod blog i roi cyhoeddusrwydd i'r canlyniad. Mae'r postiadau hyn yn gyffredin ar lawer o wefannau fel LiveJournal.

Yn gyffredinol, mae canlyniadau cwisiau ar-lein i'w cymryd yn ysgafn, gan nad ydynt yn aml yn adlewyrchu'r gwir bersonoliaeth neu berthynas. Anaml y maent hefyd yn ddilys yn seicometrig. Fodd bynnag, gallant achosi adfyfyrio ar destun y cwis a darparu man cychwyn i berson archwilio ei emosiynau, credoau, gweithredoedd neu i roi rhywfaint o wybodaeth sydd eisoes wedi'i gaffael ar brawf.^[6]

Mae gwerthu gemau bwrdd cwis yn boblogaidd. Ymysg y gemau bwrdd cwis mwyaf poblogaidd yw Trivial Persuit lle ceir hyd at 6 chwaraewr/tîm posib yn ateb cwestiynau wedi eu hysgrifennu a'u hargraffu ar gardiau pwrpasol. Y bwriad yw teithio ar hyd y bwrdd drwy ateb cwestiynau'n gywir. Ceir dros 100 gwahanol rhifyn mewn gwahanol ieitoedd, ond, ysywaith, dim yn y Gymraeg.^[7]

Ceir sawl matho gwis yn y Gymraeg, ac yn aml caent eu defnyddio fel modd o ddysgu Cymraeg i blant ac oedolion. Gallant fod ar bapur, llafar neu fideo. Gelwir y person sy'n gofyn y cwestiynau yn "cwisfeistr".

Bydd y cwisiau dysgu iaith yn amrywio mewn fformat, gallu ac adnodd. Gallant fod yn dalen gyda chwestiynau syml am Gymru neu'n gwneud defnydd o iaith neu gallant fod fel fideo syml^[8] neu yn adnoddau mwy rhyngweithiol ac electroneg neu Ar-lein. Ceir hefyd cwisiau addysgol, sy'n aml hefyd yno er mwyn gwella caffael iaith y dysgwr.^[9]

Genre arall o gwis Gymraeg yw un sy'n herio dealltwriaeth y chwaraewr o hanes, diwylliant ac iaith Cymru. Unwaith eto, gall rhain fod ar gyfer dysgwyr yr iaith ond mae nhw'n gyffredin ar gyfer siaradwyr rhugl. Gallant fod ar-lein ar y cyfryngau Cymraeg ac yn aml yn holi'r chwaraewr am hanes Cymru neu diwylliant gyfoes Cymru, megis canu pop Cymraeg.^[10] Un nodwedd arall, ac un sy'n gyffredin i cwisiau ymob iaith o fewn eu cyd-destun ei hunain, yw y byddant yn cyd-redeg â digwyddiad genedlaethol neu ryngwladol megis gemau rygbi, dydd Gŵyl Dewi, neu digwyddiad fawr fel y Nadolig. Mae cwisiau hefyd yn ffordd o gyflwyno diwylliannau eraill i'r Gymraeg a'r Gymraeg i ddiwylliannau eraill, gwelwyd hyn mewn cwis a gynhaliwyd gan sianel ar-lein S4C, Hansh yn 2021 wrth iddynt gynnal cwis ysgafn (er gwybodaeth yn fwy na bri) ar wybodaeth siaradwyr Cymraeg o'r iaith Wyddeleg a siaradwyr Gwyddeleg o'r Gymraeg gan roi cwestiynau i pâr o Wyddelod a phâr o Gymry.^[11] Ceid Galatig gyda'r cyflwynydd radio poblogaidd, Huw Stephens yn cyflwyno gyda fersiwn app ac ar y teledu.^[12]

Trwy gydol hanes darlledu teledu a radio yn y Gymraeg, ceir rhaglenni cwis Cymraeg. Mae rhain yn gallu bod ar gyfer plant megis 'Cam i Gam' yn yr 1970au a'r 1980au; gêm cwis chwaraeon ar Radio Cymru neu fersiwn Gymraeg o'r cwis ddeallusol Mastermind Cymru a ddarlledwyd ar S4C gyda fersiwn i oedolion a chyfres i blant. Ymhlith y cwisiau roedd:

• Siôn a Siân - dechrau yn yr 1960au cwis gyda pharau priod yn ateb cwestiynau am ei gilydd^[13]
• Mastermind Cymru yn yr 2010au
• Cwis Pop - cwis am gerddoriaet pop Cymraeg a Saesneg ar BBC Radio Cymru, ceid sawl gwahanol gyflwynydd gan gynnwys Magi Dodd^[14]
• Cam i Gam gyda Dilwyn Young Jones a'r peiriant cwestiynau (tech isel!), Pod. Cwis i blant a phobl ifanc ar S4C yn yr 1980au.
• Celwydd Noeth' - ar S4C
• Cestyll Cantamil
• Ni a Nhw - teledu Cymraeg yn yr 1970au

• Cwis Popeth Cymraeg cwis ar-lein amlddiddordeb