مهناز شایسته فر - دانشیار دانشگاه تربیت مدرس
محمد زارعی - کارشناسی ارشد هنر اسلامی دانشگاه تربیت مدرس

در بین قصص قرآنی، داستان حضرت یوسف (ع) و زلیخا از رهگذر قرآنی و بویژه تفاسیر قرآنی، در نظم و نثر فارسی و عربی، مورد توجه شاعران و نویسندگان قرار گرفته است. در این قصه که به موارد بیشماری از رفتارهای اجتماعی اشاره شده، همواره یکی از رایج ترین داستان ها بوده و در فرهنگ اسلامی یکی از محوری ترین حکایات به شمار می آید. بخش های مختلف این داستان نیز بارها توسط نگارگران در مکاتب گوناگون نگارگری به تصویر در آمده است که ماجرای یوسف و زلیخا که حاوی نکات حکمت آمیز و اخلاقی و اجتماعی است، بیشتر از سایر بخش های دیگر داستان در آثار نگارگران دیده می شود و در میان آنها نگاره گریز حضرت یوسف (ع) از زلیخا اثر بهزاد، به عنوان یک اثر شاخص و برجسته در تاریخ نگارگری بشمار می رود. در این مقاله وجوه عرفانی این واقعه، از منظر قرآن و متون مذهبی از جمله تفاسیر دینی و عرفانی و همچنین ادبیات عرفانی جامی، شاعر و عارف نامی سده پانزدهم/ نهم با تاکید بر زیبایی شناسی این نگاره و تطبیق آن با تفاسیر دینی و تاثیرگذاری ادبیات عرفانی بر آن مورد تحلیل قرار گرفته است. در ادامه به بررسی چند اثر دیگر با این موضوع، به اجمال پرداخته شده است. نتیجه ای که از این مقاله مستفاد می گردد، این است که تصویرگر این نگاره، متاثر از اندیشه های یک مشرب عرفانی بوده و این نگاره را بر اساس همین اندیشه ها و نیز تفاسیر عرفانی سوره مذکور تصویرگری کرده است. شیوه تحقیق در این مقاله بصورت تاریخی و تحلیلی- توصیفی و به روش اسنادی- کتابخانه ای انجام شده است.

یوسف و زلیخا, کمال الدین بهزاد, جامی, ادبیات عرفانی, آیات و روایات