Jure Francetić

Francetić je rođen u Otočcu 3. jula 1912.^[4] Poslije završene gimnazije upisao se na studij prava u Zagrebu, gdje postaje simpatizer ustaškog pokreta. Ubrzo nakon toga bio je protjeran iz Zagreba na pet godina zbog njegovih antijugoslavenskih političkih aktivnosti. U Otočcu, gdje je bio protjeran, ostaje neko vrijeme i marta 1933. emigrira u Italiju. Polaže ustašku zakletvu u kampu Borgotaro 24. aprila 1933. godine. Sljedeće četiri godine provodi u Austriji, Italiji i Mađarskoj. U Mađarskoj 1934. godine, preuzimanjem uprave logora za obuku od strane Vjekoslava Servatzyja u Janka-Puszti, Francetić je postavljen za zamjenika upravnika logora pod novim, konspirativnim imenom Laszlo^[5].

Poslije atentata na kralja kralja Aleksandra, Mussolini ga je internirao na Sardiniju nakon pritiska jugoslovenske vlade. Nakon opće amnestije u Kraljevini Jugoslaviji, Francetić se vratio u Jugoslaviju novembra 1937.^[6], ali je odmah nakon toga zatvoren i protjeran u Otočac. Sljedeće godine se vratio u Zagreb da bi završio studij prava, ali je bio prisiljen da ode u vojsku. Krajem 1940. je ponovo zatvoren u Zagrebu zbog telegrama-čestitke koju je poslao Jozefu Tisou, regentu novoformirane satelitske države Slovačke. Ponovo je bio interniran u Otočac. Posle zapaljivog nacionalističkog govora kojeg je održao na jednoj lokalnoj školskoj proslavi Nove godine pobjegao je u Njemačku 12. januara 1941. da bi izbjegao hapšenje i zatvor^[4]. Jedino vojničko obrazovanje i oficirski čin Francetić je stekao služeći vojsku u Kraljevini Jugoslaviji. Postao je rezervni podoficir u činu narednika^[7]. O Francetićevom vojničkom obrazovanju i iskustvu Eugen Dido Kvaternik, ustaški ideolog, piše:

On nije imao niti osnovnog vojničkog znanja ni izobrazbe, niti je imao smisla za osnovnu vojničku organizaciju.^[8].

Poslije formiranja Nezavisne države Hrvatske 10. aprila 1941. godine, Francetić je 20. jula unaprijeđen u satnika, a u septembru 1941. godine organizuju Crnu legiju, reorganizacijom ustaških jedinica, koje su bile pod zapovjedništvom poginulog Bećira Lokmića. 15. novembra postaje bojnik, a 6. marta 1942. godine dopukovnik, te 24. jula 1942. godine dobija čin pukovnika.^[1] Kvaternik je vjerovao da je Francetić "rođeni gerilac i sin naše brdovite Hercegovine", što je bio dovoljan razlog da bude vojni komandat u Bosni i Hercegovini.^[9]. Stvaranje prvih formacija ustaške vojnice u Sarajevu, prethodila je široka akcija Jure Francetića i Ante Vokića u junu, julu i prvim danima augusta 1941. godine, koji su doveli grupu ustaških oficira u sastavu: Ranko Boban, Martin Vulin, Josip Mamić, Juko Galić, Marko Perkušić, Božo Vidov, Ivan Bagarić, Roman Blaškov i Ivan Devčić, ca ciljem organizovanja i naoružvanja manjih ustaških jedinica vezanih za tabore u predjelima grada i okolnim selima. Od mještana, ali i od strane njemačke vojske, ove su ustaške jedince nazvane samozvani ili divlji ustaše. Ove jedinice, početkom ustanka, su zbog zločina nad Srbima na Alipašinom Mostu i Semizovcu, na zahtjev njemačkih vlasti ukinute u augustu 1941. godine i najveći broj pripadnika integriran je u ustaške jedinice u drugim krajevima. Poslije prvih zločina četnika nad muslimanskim stanovništvom u više sela istočne Bosne, nekoliko hiljada izbjeglica s tog terena našlo se u Sarajevu. Njih su Francetić i Vokić vrbovali u ustaše i od njih formirali ustašku jedinicu, koju su zbog crne boje uniforme, za razliku od maslinasto-zelenih uniformi ostalih ustaških jedinica, nazvali Crnom legijom.^[10]

Sa ciljem osnivanja ustaške vlasti, u Sarajevo 23. i 24. aprila 1941. godine dolazi Pavelićev opunomoćenik Eugen Kvaternik, Petar Petković, zadužen za resor javnog reda i mira u NDH, Zvonko Kovačević, postavljen za zapovjednika grada Sarajeva, pukovnik Petar Blašković, kao zapovjednik bosanskog divizijskog područja. Istovremeno se za ustaške povjerenike u Bosni i Hercegovini imenuju i katolički svećenik don Božidar Bralo, profesor Hakija Hadžić i Jure Francetić.^[11]. Francetić svoj štab u Sarajevu smješta na Alifakovcu, u kući protjerane židovske porodice. Stan je pretvorio u zatvorsku kuhinju i perionicu rublja^[12]. Svojom izjavom:

... da je grad išaran ćirilicom i da su u svim uredima bili pravoslavni, a u željezničko ravnateljstvu 500 pravoslavnih činovnika i raznih namještenika, pa i bivša banska uprava, gradska uprava, tvornice i privatna poduzećasu bili u rukama pravoslavnih i Židova...a samo Sarajevo je imalo 500 židovskih radnji^[13].

Francetić najavljuje progone Srba i Jevreja, te oduzimanje njihove imovine po rasnim zakonima. Reformom policijskih jedinica i jedinica ustaške milicije, Francetićevi ustaše stavljaju pod kontrolu policiju, u kojoj zadržavaju jedan manji broj agenata i policajaca iz policijske direkcije iz Sarajeva, a na čelu političkog odjeka postavljaju, specijalistu za progon komunista agenta Cividinija.^[11] Francetićeve ustaše su preuzele upravu lokalne državne administracije i otpustile sve državne službenike i učitelje koji su bili kategorirani kao Srbijanci, a također i one koji su bili Jevreji.

Ubistva, zatvaranja i masovne deportacije Srba i Jevreja su bile svakodnevne aktivnosti Francetićevih ustaša, zasnovane na ustaškoj politici i pravdane zvaničnom ustaškom politikom koja je zahtijevala totalno istrjebljenje Jevreja i pokolj, progon Srba i njihovo prisilno pokatoličavanje u Bosni i Hercegovini^[14]. Francetić je lično učestvovao u hapšenju, zatvaranju i ispitivanju istaknutih Srba i Jevreja, poput Vase Miskina, Nisima Albaharija, Vukosave Vukice Šain.^[15][16] Ustaška neviđena bestijalnost ispoljena prema Srbima i Jevrejima je prisilila njemačku vojnu komandu da zahtijeva Francetićevu smjenu sa položaja komandanta Crne legije. Pavelić se suprostavio Nijemcima i čak unapredio Francetića u komandanta svih ustaških jedinica u Bosni i Hercegovini.^[17] Po zahtjevu komandanta svih koncentracionih logora u NDH, Vjekoslava Luburića, Francetić u suradnji sa svojim pomoćnikom Dragom Jilakom i ustaškim tabornikom sa Pala Boškom Cvenćekom, hapsi na prevaru 74 Srba i odvodi ih u Kruščicu,^[18] selo kraj Viteza, na izgradnju ograde i dodatnih baraka za zatvaranje zatvorenika i logoraša. Izgradnjom tog logora počinju deportacije Židova iz Sarajeva. Dopisom Ravnateljstva ustaškog redarstva NDH u Zagrebu 23. jula 1941. godine, poslatom svim župama, donesena je odluka kojom se naređuje ustaškom povjereniku za BiH Francetiću:

Da odmah izda shodnu odredbu područno-redarstvenom ravnateljstvu da se najžurnije izvrši pritvaranje svih Židova i pravoslavaca - Srba, koji su već bili poznati kao komunisti, bilo pak da su imalo sumnjivi, da su skloni tom pokretu. Iste mjere valja preduzeti i protiv komunista katoličke i muslimanske vjeroispovjesti, kao i drugih, time, da se pridrže do daljnjeg u pritvoru, dok Srbe i Židove, ima se smjesta otpremiti u zbiralište (Koncentracioni logor Gospić)...^[18]

U predratno vrijeme na području današnje Bosne i Hercegovine je živjelo 15.000 Jevreja. Oko 3.000 ^[19] (po drugim izvorima 1.500) ^[20] jevrejskih žena i djece je internirano u logor Kruščicu, koji su kasnije prebačeni u logore Jasenovac i Stara Gradiška. Dodatnih 7.000 bosanskih Jevreja je direktno transportirano u logor Jasenovac. U proljeće 1942. godine kolona vozila u kojima su se nalazili visoki ustaški oficiri, napadnuta je na Vrelu Bosne na Ilidži od strane partizana. Poginulo je nekoliko ustaških oficira, ali Francetić nije bio ozlijeđen.^[21]

 

U septembru 1942. godine, zajedno sa Antom Pavelićem, Francetić posjećuje Adolfa Hitlera u Berlinu, te nakon toga odlaze na Istočni front, u posjetu hrvatskim legionarima 369. pojačane pješačke pukovnije, koja je djelovala pod kontrolom njemačke vojske u bitkama za Staljingrad.

Francetić je umro od ozljeda 27. decembra 1942. godine. Dana 22. decembra 1942. godine partizani su teško oštetili avion kojim je Francetić letio za Gospić i prisilili ga da sleti pored sela Močile kod Slunja^[22], što je bila teritorija koju su kontrolirali partizani. Francetića i njegovog pilota su odmah uhvatili partizani, ali ih nisu mogli odbraniti od seljaka koji su ih izboli vilama i roguljama^[23]. Teško ranjen Francetić je bio prebačen u partizansku bolnicu gde su mu hirurzi pokušali spasiti život da bi ga zamijenili za 100 jasenovačkih logoraša, ali nisu u tome uspjeli^[24].

Francetićevu smrt su ustaše držale u tajnosti sve do početka marta 1943. godine. Zvanična vijest o njegovoj smrti je objavljena 31. marta 1943. i isti dan proglašena osmodnevna državna žalost u NDH.^[25]

• Željezni trolist III. stepena s hrastovim grančicama, 6. marta 1942. godine;
• Zlatna kolajna za hrabrost poglavnika Ante Pavelića, dodijeljena posmrtno 27. marta 1943. godine^[1]
• Željezni križ, dodijeljen posmrtno u martu 1943. godine^[26]

Memorijalnu plaketu u čast ovog ustaškog vođe je bila postavila Asocijacija ratnih veterana "Hrvatski domobran" u Slunju, juna 2000.^[8][27]. Vlada Ivice Račana nije reagovala na ovu provokaciju mržnje i pored brojnih protesta u Hrvatskoj i inostranstvu. Plaketa je uklonjena tek krajem 2004. po naredbi vlade tadašnjeg premijera Ive Sanadera.

U Mostaru i danas postoji ulica koja nosi Francetićevo ime.

• Vjekoslav Luburić