Hawker Hurricane

Ovaj članak zahtijeva čišćenje. Pomozite u poboljšavanju članka pišući ili ispravljajući ga u enciklopedijskom stilu.

Hawker Hurricane
Hawker Hurricane Mk.VIIB
Proizvođač	Hawker
Dizajnirao	Sydney Camm
Prvi let	6. novembar 1935.
Glavni korisnici	Velika Britanija Australija, Kanada, Jugoslavija itd (ukupno 15)
Broj napravljenih	14.231
Varijante	ukupno 19 varijanti

Hawker Hurricane nastao je 1933, kad je Sydney Camm od dvokrilca Hawker Fury napravio jednokrilni model s motorom Merlin od 764 kW. Sposobnosti ovog tipa bile su tako očite da je RAF u junu 1936. naručuje 600 aviona ovog tipa.

Prvi serijski model je poletio u oktobru 1937, a već dva mjeseca kasnije ulazi u upotrebu kod 111. eskadrile u Northoltu. I pored pritiska od strane vlade (firma Gloster pravila je 1000 komada) zbog znanja mogućnosti Me. 109 na njemačkoj strani, Hurricanei se prave i za izvoz. Godine 1940, pri njemačkom napadu na Englesku, RAF je bio u posjedu 32 eskadrile Hurricanea i 19 eskadrila sa Supermarine Spitfireima.

Za potrebe mornarice pravljeni su modeli Sea Hurricane Mk. IA i Mk.IB, te Mk.IIC u posljednjoj fazi rata. 3000 komada Hurricanea se izvodi u SSSR, dok se u Kanadi i Jugoslaviji ovi avioni prave po licenci.^[1]

Godine 1933. britanska lovačka odbrana bila je snabdjevena avionima razvijenim u Prvom svjetskom ratu, koji su kasnije prepravljeni i poboljšani. Od trinaest lovačkih grupa, osam je bilo naoružano avionima Bristol Bulldog, tri avionima Hawker Fury i dvije Hawker Hart. Svi ovi avioni bili su naoružani sa po dva fiksna mitraljeza Vickers puščanog kalibra. Pošto je tradicionalni Vickers bio zastario, za nove avione RAF-a je tražen odgovarajući mitraljez koji bi bio nadohvat pilotu, jer samo je tako bilo moguće otkloniti prekide u paljbi. Specifikacija F7/30 koja je raspisana 1930. označila je veliki napredak jer je zahtijevala brzinu od 402 km/h i 4 mitraljeza. Ipak, tokom narednih godina bombarderi su se tako naglo razvijali da već 1933. tražene performanse nisu bile dovoljne.

Konstruktorska ekipa vazduhoplovne kompanije Hawker pod rukovodstvom Sudneu Camma odlučila je zbog toga da napravi jednokrilni avion. Uz to, za taj avion je bio predviđen novi motor Rolls-Royce PV 12 koji je mogao da razvija 60 % veću snagu od motora Kestrel V koji se do tada koristio.

Da maja 1934. projekt novog lovca bio je grubo izrađen, ali je prilično odstupao od originalnog aviona Fury. U konstrukcionom birou bio je poznat kao jednokrilni lovac-presretač. Početkom 1934. projektanti su morali donijeti još jednu bitnu odluku. Dotad su korištena svega 4 mitraljeza, a sad je odlučeno da se umjesto Vickersa odaberu američki mitraljezi Colt, koji bi se proizvodili po licenci, kao Browningovi kalibra 7,7 mm.

Druga važna činjenica bila je odluka ministarstva da se Hawkerov projekat jednokrilnog presretača odbije uz zahtjev da mu se ugradi 6 do 8 Browninga. Prema toj novoj specifikaciji — F 36/34 — do januara 1935. izgrađena je maketa novog aviona koju je ministarstvo prihvatilo i naručilo prototip. Do augusta avion je već bio napravljen, i to s prvim motorom PV 12 koji je nazvan Merlin C. Oktobra mjeseca je avion drumom dovezen do Brooklandsa i 6. novembra je Georges Bulma prvi put poletio tim jednokrilnim avionom, koji još nije imao ugrađene mitraljeze.

Budući da je motor Merlin C pravio neke teškoće, odlučeno je da se koristi poboljšani Merlin G (mark II), a ujedno se krenulo u pregovore za serijsku proizvodnju novog lovca. Hawkerovi direktori nisu čekali konačnu odluku i krenulo se u izradu proizvodnih crteža i pripremu alata i materijala za 100 aviona. Trećeg juna 1936. naručeno je prvih 600 aviona, a ministarstvo vazduhoplovstva je odabralo i zvanično ime novog aviona — Hurricane. U međuvemenu izvršene su neke nebitne izmjene na prototipu koji se temeljito isprobavao u Martleshamu i konačno, augusta mjeseca, ugrađeno je i osam mitraljeza M1919 Browning Novi motor Merlin još uvijek nije stizao, a sa starim se postizala najveća brzina od 512 km/h na visini od 4.725 m. Kada je, konačno, početkom 1937. stigao novi motor Nerlin II pokazalo se da je neminovno da se nosni dio aviona promijeni, što je donekle usporilo serijsku proizvodnju. Ipak, prvi "pravi" Hurricane (L 1574), s Philipom Lucasom za komandama, poletio je 12. oktobra 1937.

Kad je počeo rat u britanskim lovačkim grupama bilo je više Hurricanea od svih ostalih tipova lovaca. I u vazduhoplovnim jedinicama Britanskog ekspedicionog korpusa u Francuskoj, nalazile su se četiri grupe Hurricanea: 1, 73, 85. i 87. Na dan 30. oktobra 1939. njihovi mitraljezi oborili su prvog neprijatelja: potporučnik Mould iz 1. grupe oborio je jedan njemački Dornier Do 17 blizu Tula. A inače, Hurricane su u Francuskoj proveli prilično mirno prvih osam mjeseci rata. U međuvremenu, 12 ih je upućeno finskom zrakoplovstvu tokom Zimskog rata i ti su avioni bili stalno u akciji tokom 6 posljednjih sedmica tog rata.

Za to vrijeme u Ujedinjenom Kraljevstvu Hurricaneima i Spitfireima su prenaoružane i one grupe koje su još imale zastarjele dvokrilne avione. U drugoj polovini bitke za Norvešku, u maja 1940, 46. grupa, pod komandom majora Crossa) ukrcana je na nosač aviona i prebačena u Narvik, na aerodrom Bardufos. Njenih 18 Hurricane je obavilo svega oko 200 borbenih letova uz oborenih desetinu neprijateljskih aviona.

Od 3. juna, kada je naređena evakuacija britanskih snaga iz Norveške, do 7. juna Hurricani su štitili ukrcavanje britanskih jedinica, a onda su piloti sletjeli na nosač aviona Glorius iako tako nešto nikada nisu uvježbavali. Ipak, to ih nije spasilo, jer već 12 sati kasnije nosač aviona su potopili njemački ratni brodovi. Nakon više časova provedenih u arktičkom moru preživjela su svega dva pilota 46. grupe, Gross i kapetan Jameson.

U međuvremenu njemačka armija je krenula u svoj veliki napad ka zapadu i RAF je u Francusku poslao još 1, 3, 79, 504. i 501. grupu Hurricanea, a tim avionima su prenaoružane i 607. i 615. grupa. koje su dotad letjele lovcima Gloster Gladiator. Sve te jedinice su učestvovale u žestokim borbama, pretrpivši velike gubitke, pre nego što su preživjeli konačno povučeni preko La Manchea u Britaniju. Tokom bitke za Francusku pokazalo se koliko je Hurricane dobar u akciji, pogotovu tokom borbi sa svojim glavnim protivnikom Messerschmitt Bf. 109 koji su nkemački piloti veoma hvalili dok su Hurricane smatrali drugorazrednim avionima. Činjenica je, da je Hurricane u mnogočemu bio slabiji od Bf-109 koji je bio i brži za 50 km/h. Spitfirei su jedini bili dorasli Bf.109, no oni su tek u manjem broju učestvovali u bitkama za Francusku i kod Dunquerkea. Hurricanei su, pak, bili u stalnim akcijama u toku 37 dana, njihovi piloti su uništili više od 220 neprijateljskih Messerschmitta i skoro isto toliko bombardera. Kasnija istraživanja su pokazala da su ove brojke bile preuveličane, ali Lovačka komanda je tada izgubila približno trećinu Hurricane i petinu pilota. Za britanske lovce je bilo važno i to da su u Francuskoj stekli iskustvo i tako barem donekle stigli Njemce koji su već imali Španiju i Poljsku iza sebe. Britanski piloti se više nisu tako kruto pridržavali predratnih taktičkih formacija koje su zahtjevale isuviše pažnje tokom borbi. No, tokom tih borbi pokazale su se i dobre strane Hurricanea. Bio je bolje naoružan i pokretljiviji. Najvažnije je bilo to da je Hurricane bio jako izdržljiv avion koji je uspjevao da se vrati u bazu i s oštećenjima koje ni Messerschmitt ni Spitfire ne bi mogli preživjeti.

Kad je bitka za Francusku okončana, maršal Dauding je raspolagao sa 30 grupa Hurricane, znači sa oko 500 aviona među kojima je većina imala metalnu oblogu na krilima. Novoizgrađeni avioni su bili opremljeni modernijim elisama Rotal stalnog broja obrtaja, a na stare su ih postepeno ugrađivale specijalne radne jedinice koje je fabrika jednostavno poslala na matične aerodrome grupa, kako bi taj vrlo važan posao bio što prije obavljen.

U vrijeme bitke za Britaniju Hurricane je bio najbrojniji britanski lovac i štaviše oborio je više neprijateljskih aviona no svi drugi lovci zajedno. Iako su njegovi nedostaci u odnosu na Bf-109 bili poznati, pokazala se još jedna njegova dobra osobina. Naime, njegova klasična konstrukcija bila je mnogo jednostavnija od Spitfireove i monteri RAF-a su mogli na samim aerodromima da poprave mnoge avione, a njegov širi stajni trap omogućavao mu je da slijeće na veći broj aerodroma no Spitfire sa uskim stajnim trapom. Ove dvije karakteristike Hurricane bile su razlog što su komandanti pukova češće selili jedinice Hurricanea s aerodroma na aerodrom. Već na početku bitke za Britaniju pokazala se prednost grupa sa iskustvom iz Francuske, nad jedinicama koje su se tek privikavale na borbe, često i ne hajeći za iskustva drugih. Pogotovu je opasna bila taktika 32. i 111. grupe koje su se specijalizovale za čeone napade protiv neprijateljskih bombarderskih formacija. Teško bi mogle da se izdvoje neke određene borbe u kojima su se Hurricane posebno iskazali, jer su na zadatke mahom polijetali zajedno sa Spitfireima. Možda se može izdvojiti odgovor 111. grupe na čuveni napad Messerschmitta 210. eksperimentalne grupe na Krojdon 15. augusta 1940. kada su Hurricanei uništili gotovo čitavu štapsku eskadrilu Messerschmitta Bf 110. Tokom mnogih napada štuka Ju 87 na englesku južnu obalu, piloti Hurricanea su postigli najviše uspjeha u obaranju neprijateljskih aviona. Jedini Viktorijin krst stečen u bici pripao je pilotu Hurricanea Jamesu Brindleu Nicolsonu, koji je 16. augusta, iako je njegov avion buknuo u požaru ostao u avionu, napao neprijatelja i tek onda iskočio padobranom iznad Southemptona. Uprkos svim svojim uspjesima u bici za Britaniju, Hurricanei su teško stradali u njenoj kritičnoj fazi koja je trajala tokom augusta i početkom septembra. Tada je Luftwafe slala velike formacije Messerschmitta nad južne predjele Engleske, tempirane tako da uhvate engleske lovce pri povratku u svoje baze kada su bili pri kraju sa gorivom i municijom. Za svega 11 dana uništeno je 140 Hurricanea — ekvivalent od oko 8 eskadrila — a više od 80% rafalima neprijateljskih lovaca. Ubrzavanje proizvodnje lovačkih aviona u toku ovih grozničavih dana bitke odnosilo se prije svega na Hurricane, jer su bili srazmjerno jednostavne konstrukcije, a i mreža radionica za opravke tih aviona bila je izuzetno razvijena. U njima su tokom 1940. popravljena 973 Hurricanea. Uz to, piloti bi se na Hurricanea navikli brže no na Spitfirea, što je bilo izuzetno značajno, jer u kritičnim trenucima bitke osjećao se veći nedostatak pilota no aviona. Tako da su sve jedinice formirane u to vrijeme dobile Hurricane, među njima i nebritanske grupe: 302. i 303. poljska, zatim 310. i 312. čehoslovačka i 1. (kasnije 401) kanadska grupa. Pri kraju bitke za Britaniju nastala je 171. grupa, "Američki orao".

Brojni stručnjaci smatraju da je Hurricane doživio svoje zlatno doba u bici za Britaniju, kada je bio najbrojniji zastupljen avion, a lovačkih grupa sa tim tipom aviona bilo je sve više. No, činjenica je i to da je i u ono vrijeme već počinjao zastarijevati i da se počeo seliti na ratišta koja za Britance nisu bila tako značajna. Konstrukcija Hurricanea zaista je ograničavala razvojne mogućnosti, za razliku od Spitfirea, prije svega zbog debelog krila, pa i samog trupa. Jači motori nisu donijeli očekivano poboljšanje, pa je razvoj usmjeren na prenaoružavanje, tako da je Hurricane, tokom godina, od čistog lovca pretvoren u lovca bombardera. Dakle, još prije same bitke za Britaniju, 11. juna 1940, probni pilot Philip Lucas poletio je u prototipu Hurricane Mk II sa motorom Merlin XX sa 1.185 KS. Sa Rotalovom elisom stalnog broja obrtaja i sa najvećom težinom aviona od 3037 kg ova verzija aviona je postizala najveću brzinu od 560 km/h, što je bila najveća brzina koju je Hurricane ikad postigao. Ipak, pokazalo se da su neophodne neke izmjene i kada je to sprovedeno brzina je opet opala. Serijska proizvodnja je uprkos tome krenula i već 4. septembra 1940. prve lovačke grupe počele su dobijati Hurricane II. Kompliciran položaj saveznika u Sredozemlju zahtevao je Hurricane ali i modernije lovce. Hurricane su imali premali dolet za tražene operacije, pa je tako Hurricane već tokom leta opremljen dodatnim rezervoarima za gorivo ispod krila, što je tražilo i neke manje izmjene na krilima i blago produženje prednjeg dijela trupa, gdje je trebalo smjestiti povećan rezervoar sredstava za hlađenje. Pa i na taj način poboljšani Hurricanei II A bili su tek privremeno rješenje, jer su još uvek bili naoružani sa početnih 8 mitraljeza, iako ih je bilo planirano 12. Prvi Hurricane naoružan sa 12 M1919 Browninga, Hurricane II B, počeo se testirati tek u januaru 1941. Ta verzija aviona je sve priključke za dodatne rezervoare goriva imala smještene ispod krila, ispod kojih su, maja 1941, prvi put okačene 2 bombe od po 113 kg. Novi lovac-bombarder počeo se testirati na poligonu u Boscombe Downu. Kad je Lovačka komanda počela da preuzima nove avione, odmah ih je prozvala haribombarderima i počela ih slati u Francusku. Treća i najvažnija verzija Hurricane II bio je Hurricane Mk II C, naoružan sa 4 topa. Prva iskustva su stečena tokom bitke za Britaniju, kada su u borbama iskušana dva Hurricane sa dva ili četiri topa u pojačanim krilima. Maja 1941. u Glosterovoj fabrici, koja je isto proizvodila Hurricane, počela je serijska izrada takvih krila i juna meseca već su prvi primjerci Hurricanea II C počeli da pristižu u lovačke grupe.^[2]

• Aleksandar M. Ognjević (2020). Hawker - The Yugoslav Story: Operational Record 1931-1941 (Hurricane, Fury & Hind). LeadenSky Books. ISBN 978-86-917625-06.CS1 održavanje: ref=harv (link)

• Hawker - The Yugoslav Story 1931-1941

Hawker Hurricane na Wikimedia Commonsu.