Elena Troia

Helena^[1], pe Elena (Ἑλένη, Helénē e henc'hresianeg), pe Elena Troia, pe Elen a Gerdroia (diwar unan eus hec'h anvioù kembraek), a oa merc'h da Zeus ha Leda. C'hoar e oa da Gastor ha Polideukes, ha da Glitaimnestra. Brudet e oa da vezañ kaerañ maouez ar vro en hec'h amzer. Dimeziñ a reas da Venelaos, roue Sparta. Skrapet e voe gant Paris, ha diwar an taol-se eo e c'hoarvezas Brezel Troia. Abalamour da se e vez laret Elena Troia anezhi, met Elena Sparta e oa e gwirionez.

Meur a vartezeadenn zo bet diwar-benn gerdarzh an anv-mañ. Ma'z eo a orin indezeuropek, e c'hallfe dont eus ar wrizienn *wel- "treiñ, rollañ"^[2] pe "goleiñ, gronnañ" (keñveriañ gant Varouna, Veles), peotramant eus *sel- "berañ, diverañ, redek". Gallout a rafed tostaat hec'h anv ivez eus anv sañskritek Saraniou zo skrapet er Rigveda (10.17.2), ar pezh a ziskouezfe marteze o defe an div vojenn ar memes orin indezeuropek.

An anv Hellen n'eo ket kar tamm ebet d'an anv Hellened a dalvez da envel ar C'hresianed ivez, evel ma vez lavaret a-wezhioù. Dont a ra an anv eus ar wrizienn *sed- "azezañ, annezañ"). Latinekaet eo bet hec'h anv, ma'z eo deuet da vout Elena.

Leda, gwreg Tindareos, roue Sparta, he doa bet pevar bugel, ar c'hevelled Kastor ha Polideukes, Klitaimnestra hag Elena. Met Elena ha Polideukes a oa bugale Zeus e gwirionez. Hervez unan eus stummoù ar vojenn-se e tiskennas an doue betek Leda dindan stumm un alarc'h hag e tozvas ur vi a ziflukas dioutañ e zaou vugel hag un all a ziflukas dioutañ Klitaimnestra ha Kastor, bugale Tindareos.

Dreist e oa kened Elena da hini ar maouezed all ha skrapet e voe gant Theseüs a gasas anezhi betek Attika pa oa yaouankik c'hoazh. Met e-keit ma oa aet Theseüs d'an Ifernioù e teuas he breudeur war he sikour hag e kasjont anezhi da Sparta war un dro gant Aitra, mamm Theseüs.

Pa oa degouezhet en oad da zimeziñ e oa goulennet gant holl dierned Bro-C'hres (gwelet izeloc'h) a zeuas gant profoù kaer da Sparta. Ne c'halle Tindareos kemer hini eus o frofoù na kas hini eus ar bleustrerien diwar-dro gant aon rak feukañ anezhe ha reiñ un abeg dezhe da zisklêriañ ar brezel. Kinnig a reas Odysseüs un diskoulm dezhañ gant ma skoazellje anezhañ d'ober al lez da Benelope, merc'h da Ikarios. Asantiñ a reas Tindareos hag Odysseüs a lavaras dezhañ aberzhiñ ur marc'h ha lakaat ar bleustrerien da vont pep hini d'e dro, war kroc'hen al loen-kezeg evit touiñ ul le bras kent na vefe disklêriet an disentez : forzh pehini a vefe choazet evit eureudiñ da Elena e rofe an holl o ger da zont war e sikour betek-gouzout e klaskfe unan bennak kemer e wreg digantañ.

Hervez ar mojennoù e vije bet choazet ar bravañ eus ar briñsed gant Elena hec'h-unan daoust ma ne oa ket an hini bourraplañ. Hervez danevelloù all e vije bet kemeret an diviz gant Tindareos a choazas an hini a oa ar pinvidikañ ha n'eo ket an hini a blije ar muiañ d'e verc'h. Dimeziñ a reas Elena gant Menelaos hag ur verc'h a c'hanas : Hermione. E-keit ha ma oa aet da Enez-Kreta e tegouezhas ar priñs Paris e Sparta. Hervez lod eus an danevelloù en dije desevet anezhi hag hervez lod all en dije he skrapet d'he c'has gantañ da Droia. Goude e zistro e savas Menelaos hag e vreur Agamemnon un arme da vont da gerc'hat Elena da Droia gant sikour ar bleustrerien all.

Hervez ar barzh Stesikoros (VIet kantved kent J.-K.)) e vije bet kaset Elena da roue Egipt, Proteüs e anv, da vezañ dalc'het e surentez e-doug beaj he fried ha ne vije bet lezet ken ur spes heñvel outi e Sparta gant Zeus hag Hera. Hennezh en dije kaset Paris d'ar gêr o reiñ e-giz-se un abeg evit brezel Troia a oa bet divizet gant Zeus evit bihanaat drougiezh ha niver an dud. Goude ar brezel en dije adkavet Menelaos e wreg en Egipt ha kaset anezhi d'ar gêr.

En Ilias, emañ Elena en un degouezh reuzus. Rediet eo gant Afrodite da vezañ maouez Paris hag e oar e laka an holl da c'houzañv abalamour d'he emzalc'h. Tamall a ra an dra-se dezhi hec'h-unan met, peurliesañ, an Droianed ne daolont ket ar garez warni ha morse, emezi, ne vez graet rebechoù outi gant Priam pe Hektor. En un arroud brudet, war mogerioù Troia, e lavar ar re gozh ouzh he gwelet emañ en tu all d'ar rebechoù abalamour d'he c'hened dispar.

En Odysseia emañ o vevañ e Sparta, graet ar peoc'h ganti hag he fried. Un den divinadellus eo-hi. Danevell a ra penaos hi hec'h-unan he deus anavezet Odysseüs e Troia, pa oa deuet dic'hizet e kêr, ha kontañ he flijadur pa lazhas ur bern Troianed. Diouzh an tu all e lavar Menelaos penaos e temptas an Akeaned kuzhet e marc'h Troia o trevezañ mouezh o gwragez, evit lakaat anezhe da zont er-maez a-raok ar c'houlz. Daoust ha ret eo gwelet amañ muioc'h evit strivoù ur vaouez a rank ober gant an hini kreñvañ?

Peurliesañ ez eo garv ar skrivagnerien c'hresianek pe roman en he c'heñver. Met savet e voe meuleudioù dezhi ivez alies, gant Gorgias hag Isokrates peurgetket, rak gallout a rae ar brezegerien diskouez pegen dornet e oant o tivizout diwar-benn un danvez diaes evel hemañ.

• Faust II, gant Johann Wolfgang von Goethe, 1832. En oberenn-se e taol Elena, degaset gant Mefistofeles, kehel war Faust.
• La Belle Hélène, c'hoariganig gallek gant Offenbach
• La guerre de Troie n'aura pas lieu, pezh-c'hoari gallek gant Jean Giraudoux.

• The Private Life of Helen of Troy, ur film mut.
• Helen of Troy zo ur film skinwel a ziskouez he buhez betek drouziwezh Troia.
• Elena a oa unan eus tud pennañ an heuliad Kolchak: The Night Stalker el lodenn anvet "The Youth Killer". Er film-se, Elena he deus bevet a-hed ar c'hantvedoù oc'h aberzhiñ tud yaouank disi d'an doueeez Hekate evit chom brav.
• E 2004, Elena Troia a oa unan eus pennañ tud ar film Troia, hag e oa c'hoariet gant an aktourez Diane Kruger.

• Apollodoros, ''Biblioteka'' (Levraoueg) lenn enlinenn (III, 10, 7–III, 11, 1), Epitome lenn enlinenn(II, 15–III, 6 ; V, 22 ; VI, 29).
• Arktinos ar Miletad, Ἰλίου πέρσις (Ilíou pérsis en henc'hresianeg, da lâret eo : Preizhadenn Troia) lenn enlinenn.
• Katalog ar Maouezed, gant Hesiodos (''γυναικῶν κατάλογος (Gynaikỗn katálogos en henc'hresianeg, da lâret eo: ) [ http://mcllibrary.org/Hesiod/catalogs.html lenn enlinenn] (fr. 68).
• Euripides, Elektra lenn enlinenn.
• Homeros, Ilias lenn enlinenn, Odysseia lenn enlinenn.
• Caius Julius Hyginus, Mojennoù lenn enlinenn (LXXXI, XCVII).
• Isocrates, Meuleudi Elena.
• Ploutarkos, Βίοι Παράλληλοι (Bíoi Parállêloi en henc'hresianeg, da lâret eo : Buhez an dud vrudet) lenn enlinenn (Theseus).
• Stasinos, Κύπρια (Kýpria en henc'hresianeg) lenn enlinenn.

1. ↑ Fostus an doktor daonet, gant Christopher Marlowe, lakaet e brezhoneg gant Roparz Hemon, Gwalarn ha Kannadig Gwalarn niv. 67, 1934.
2. ↑ American Heritage® Dictionary: Indo-European roots: wel^₂.