Vəhyin mahiyyəti

Yəhudi dini ilahi vəhyin insanlara görüntüdə, röyada və ya mələklərin vasitəsilə verildiyini və tək bir adamın – Musa peyğəmbərin bilavasitə Allahla söhbət etdiyini öyrədir.

Yəhudi ilahiyyatçıları Tövratın dünya yaranmazdan əvvəl səmada var olduğuna və dünyanın Tövratın vasitəsilə yarandığına inanırlar. Onlar Tövrat dedikdə çox vaxt ümumilikdə Tanaxı nəzərdə tuturlar. Yəhudilər bütün Tövratın, o cümlədən şifahi Qanunun da Sina dağında Musaya diktə edildiyinə inanırlar. Tövratın Allahın Kəlamı kimi müqəddəsliyi yəhudilikdə son dərəcə əhəmiyyətli bir əqidədir. Musanın Tövratda özündən bircə kəlməsini əlavə etdiyini güman edən insan Allahın Kəlamını təhqir etmiş sayılır.^[1]

Əhdi-Cədiddə (İncil kitabında) bütün Müqəddəs Yazıların "Allahdan ilham almış" olduğu deyilir.^[2] İsa Məsihin həvarisi Peterin yazdığına görə, "Müqəddəs Ruh tərəfindən yönəldilən" adamlar "Allahdan gələn sözləri" söyləyərək Müqəddəs Yazıları yazıblar.^[3] Tarix boyunca ayrı-ayrı xristian kilsələrinin Bibliyanın "diktə" ilə yazdırıldığına inanmalarına baxmayaraq, həqiqətdə "diktə" fikri xristianlığa yaddır. Müqəddəs Kitabda Allahdan vəhy alan insan Onun iradəsinin şüursuz bir aləti kimi təsvir olunmur. Xristian inancına görə, Allahdan ilham almış müəlliflər Allahın sözlərini bəşəriyyətə ötürməkdə fəal iştirak edən əməkdaşlarıdır.^[4] Xristian ilahiyyatı, verbalizm və fundamentalizmdən savayı (yəni Bibliyada yazılanları ifrat dərəcədə hərfi mənada qəbul edən cərəyanlar), ümumiyyətlə, Müqəddəs Yazıların eyni zamanda həm ilahi, həm bəşəri əsərlər olduğunu öyrədir. Bibliyada bəşəri müəlliflərin şəxsiyyətləri hiss olunur, onların fərdi dil üslubları və təfəkkürləri Müqəddəs Yazılarda öz əksini tapır. Lakin bu amillər ilahi vəhyə xələl yetirmir. İnsanın şəxsiyyəti vəhyin bir hissəsini təşkil edir.^[5] Kilsə ataları Müqəddəs Yazıların təkcə Allah tərəfindən yaranmadığını, bunların yaranmasında insanın da iştirak etdiyini öyrədirdilər. Allah hər zaman insanlara şüurlarının səviyyəsinə görə xitab etmişdir. Buna görə də, xristianlar get-gedə Bibliyaya tarix və dəqiq elmlərin ensiklopediyası kimi baxmaqdan imtina edir və Allahdan ilham almış Yazını Allahla ünsiyyət qurmaq və Allahın yolunu öyrənmək üçün oxuyur və öyrənirlər.^[6]

Xülasə, xristianlıqda vəhy ilahi-bəşəri bir proses kimi başa düşülür. Xristianlar vəhyi səmadan nazil olan kitablar kimi deyil, Allahın insanlarla canlı ünsiyyəti kimi qəbul edirlər.^[7]

Müsəlmanlar Müqəddəs Yazıların (Tövrat, Zəbur, İncil və Quran) əzəldən səmavi lövhələrdə yazılmış olduğuna inanırlar. Allah müəyyən zamanlarda bu Kitabların dəqiq surətlərini yer üzünə "endirib" (ərəbcə "nazil" enmiş mənasını verir).

Sənə özündən əvvəlkiləri (səmavi kitabları) təsdiq edən Kitabı (Quranı) haqq olaraq O nazil etdi. Tövratı da, İncili də O endirdi.^[8]

Müsəlmanlar son vəhyin Məhəmməd Peyğəmbərə nazil olduğuna etiqad edirlər. Peyğəmbər vəhy alıb yadda saxlayır, sonra mirzələrinə yazdırırdı. Allahın verdiyi vəhydə Məhəmməd Peyğəmbərin öz yaradıcılığı və ya dünyagörüşü əks olunmayıb. İslama görə, Qurani Kərim hərfi-hərfinə səmada olduğu kimi yazılmış Allahın sözlərindən ibarətdir.^[9]