43°21′19″ şm. e. 46°05′57″ ş. u.HGYO

Qudermes

Vikipediya, azad ensiklopediya
AbduBot (müzakirə | töhfələr) (→top: clean up using AWB) tərəfindən edilmiş 15:45, 22 yanvar 2020 tarixli redaktə
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Şəhər
Qudermes
çeç. Гуьмсе
43°21′19″ şm. e. 46°05′57″ ş. u.HGYO
Ölkə  Rusiya
Respublika Çeçenistan
Rayon Qudermeski
Mer Saliyev Ramazan Mavletoviç
Tarixi və coğrafiyası
Əsası qoyulub 17-ci əsr
Yaşayış məntəqəsi statuslu 1941
Sahəsi 33,89 km²
Mərkəzin hündürlüyü 55 m
İqlimi mülayim
Saat qurşağı UTC+3
Əhalisi
Əhalisi 53 957 nəfər (2019)
Sıxlığı 1592,12 nəf./km²
Rəsmi dili
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu +7 87152
Poçt indeksi 366200
Digər
gudermes1.ru
Qudermes xəritədə
Qudermes
Qudermes
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Qudermes (çeç. Гуьмсе) - Rusiyanın subyekti olan Çeçenistan respublikasında yerləşən Qudermeski rayonunun şəhər mərkəzi. Şəhər respublika əhəmiyyətlidir, lakin şəhər dairəsi statusuna malik deyil.[1][2]

Coğrafiyası

Şəhər Belka və Calka çaylarının Sunja çayında birləşdiyi yerdə, Qudermeski silsiləsinin ətəyində, Qroznı şəhərindən 30 km şərqdə və Xasavyurtdan 40 km qərbdə yerləşir.

Bura Şimali Qafqazda vacib nəqliyyat mərkəzidir. Şimali Qafqaz Dəmiryolu qovşağı (Həştərxan, Rostov-Donu, Mozdok və Mahaçqala yolları) və R-217 "Qafqaz" federal magistral yolu şəhərdən keçir.

İqlimi

Qudermesin iqlimi mülayim kontinentaldır. Qış qısa və yağıntısız, yay uzun və isti keçir.[3]

Qudermes şəhəri (1981-2010) iqlimi
Göstərici Yan Fev Mar Apr May İyn İyl Avq Sen Okt Noy Dek İl
Orta temperatur, °C −0,9 −0,4 4,8 11,5 16,7 21,9 24,9 24,3 19,2 12,1 5,3 0,2 11,6
Yağıntı norması, mm 29 27 29 33 62 61 48 37 47 40 41 32 486
Mənbə: ФГБУ "ВНИИГМИ-МЦД"


Etimologiya

S.Ş.Hacıyevaya görə, qumuqlar Qudermes bölgəsini "Quntimes" - "Quenler döyüş gün-tiymes ..." adlandırırlar. Onun fikrincə, sözü iki yolla tərcümə etmək olar - kölgəli yer və ya Quntimes çayının vadisi.[4] E. Pospelovun "Dünyanın coğrafi adları: Toponimik lüğət" əsərinə görə, Qudermes adı "odadavamlı" mənasını verən türk sözüdür.[5] Başqa bir versiyaya görə, Qudermes köhnə çeçen sözüdür və "təpədəki günəş" kimi tərcümə olunur.[6].

Tarixi

Qudermesin girişi

Rəvayətə görə, Qudermes XVII əsrin əvvəllərində Çartala (müasir Gürcüstan) və Qordala yüksək dağlarından gələn mühacirlər tərəfindən qurulmuşdur. Çartala və Qordalaılar Qums çayı yaxınlığındakı düzənlik ərazilərə enərək burada Qums kəndi qurdular. İlk Qudermes evləri bugünkü "Aul" məscidinin ərazisindəki tikildi.[7] Böyük Rusiya Ensiklopediyasına görə, 18-ci əsrin ortalarında çeçen Qumse (çeçen dilində Qudermes şəhərinin adı) kəndi yerində qurulmuşdur.[8].

Qums çayı boyunca, müasir şəhərin şimal-qərb hissəsində, 1770-ci ildə qurulan Kaxanovskaya kəndi var idi. 1837-ci ildə burada Umaxan-Yurt hərbi istehkamı təsis edildi. Və 1857-ci ilin dekabrında Qumse və Qertme kəndləri dağıldıqdan sonra General Mişenkonun qüvvələri tərəfindən bu yaşayış məntəqələrinin bəzi sakinləri Koxanovskayaya (Umaxan-Yurt) məcburi şəkildə köçürüldü.

Qudermesin sürətli inkişafı 1893-cü ildə, Qumse kəndi yaxınlığında Vladikavkaz dəmir yolunun Beslan - Petrov filialının (qatar anbarı, dəmir yolu dönüş dairəsi, emalatxanalar, stansiya) istifadəyə verilməsi ilə başladı, bu da kəndin şəhərə çevrilməsində təkan rolunu oynamışdır.

1929-cu il yanvarın 14-də Qudermes kəndi (artıq aul deyil) işçi kəndinə çevrildi, sonralar isə Kalinin kəndi adını aldı.

5 aprel 1941-ci ildə RSFSR Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin fərmanı ilə Kalinin kəndi, Kunduxova kəndi və Qumse kəndi Qudermes şəhərində birləşdirildi.[7][9].

1 fevral 1963-cü ildə RSFSR Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin Fərmanı ilə Qudermes şəhəri respublika tabeliyindəki şəhər kimi təsnif edildi.

Əhalisi

Əhalinin sayı

Əhalinin sayı[10][11][12][13]:
İllər 1931 1939 1959 1967 1970 1979 1989 1992 1996
3300 10 737 18 553 29 000 32 445 34 012 38 089 39 700 30 800
İllər 2002 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
33 756 36 400 39 000 40 100 41 200 42 605 45 631 45 600 47 690
İllər 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
49 029 50 009 51 215 52 407 51 776 52 908 53 957

Milli tərkibi

2010-cu ilin statistikasına görə Qudermes şəhərinin milli tərkibi aşağıdakı kimidir[14]:

Millət Sayı,
nəf 		Ümumi əhali
içərisindəki nisbəti, %
çeçenlər 43 504 95,34 %
ruslar 998 2,19 %
qumuqlar 436 0,96 %
digərlər 610 1,34 %
bilinməyənlər 83 0,18 %
cəmi 45 631 100,00 %

Sosyal əhəmiyyətli yerləri

Təhsil ocaqları

  • 7 məktəbəqədər təhsil müəssisəsi
  • 12 orta təhsil müəssisəsi
  • Maliyyə və Hüquq Universitetinin Qudermes fillialı[15].
  • Qudermes Müəllimlər Kolleci.
  • Qudermes Dəmiryol Kolleci.
  • Çeçen Tibb Kollecinin Qudermes filialı.

Mədəniyyət və əyləncə mərkəzləri

Məşhur şəxslər

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. ↑ Указ Президента Чеченской Республики «Об утверждении реестра административно-территориальных единиц Чеченской Республики» от 11 августа 2010 года N 167 (с изменениями на: 11.03.2016)
  2. ↑ Закон «Об административно-территориальном устройстве Чеченской Республики»
  3. ↑ ФГБУ «Северо-Кавказское управление по гидрометеорологии и мониторингу окружающей среды».
  4. ↑ Рассказ кумыка о кумыках. Шихалиев Девлетмурза Магомедович (1811 / 1880) с. 45
  5. ↑ Поспелов Е. М. Географические названия мира: Топонимический словарь. — М.: АСТ, 2001.
  6. ↑ "Город Гудермес". Это Кавказ. 2018-07-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-19.
  7. ↑ 1 2 Борхаджиев Х. Воистину Гудермес — город чудес // Гумс: газета. — 2010. — 5 мая.
  8. ↑ Юрий Сергеевич Осипов Большая Российская энциклопедия, 2007
  9. ↑ АТД ЧИАССР
  10. ↑ "Россия / Rossija". pop-stat.mashke.org (ingilis). January 11, 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 1, 2019.
  11. ↑ "Том 1. Численность и размещение населения". www.gks.ru (rus). Федеральная служба государственной статистики. September 11, 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 1, 2019.
  12. ↑ "ЧИСЛЕННОСТЬ НАСЕЛЕНИЯ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ". www.gks.ru (rus). Федеральная служба государственной статистики. January 1, 2012. May 13, 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 1, 2019.
  13. ↑ "ЧИСЛЕННОСТЬ НАСЕЛЕНИЯ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ". www.gks.ru (rus). Федеральная служба государственной статистики. January 1, 2013. May 13, 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 1, 2019.
  14. ↑ "Том 4 книга 1 "Национальный состав и владение языками, гражданство"; таблица 1 "Национальный состав населения Чечни по городским округам, муниципальным районам, городским населённым пунктам, сельским населённым пунктам с численностью населения 3000 человек и более"".
  15. ↑ "Гудермесский филиал Института финансов и права".
  16. ↑ В Гудермесе в память об Ахмате Кадырове откроется музей. Мир. Статьи www.newsinfo.ru
  17. ↑ НовостиŞablon:Недоступная ссылка
  18. ↑ В чеченском Гудермесе открылся зимний аквапарк с мужской и женской зоной. НовостиŞablon:Недоступная ссылка
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Qudermes&oldid=5021132"