Templu de Lúxor

Antigua Tebas coles sos necrópolis

Patrimoniu de la Humanidá — UNESCO
Templo de Lúxor.
Llugar	Exiptu
Criterios	Cultural: i, iii, vi
Referencia	87
Inscripción	1979 (III Sesión)
Área	Países árabes

El templu de Lúxor, asitiáu nel corazón de l'antigua Tebas, foi construyíu esencialmente so les dinastíes XVIII y XIX exipcies. Taba consagráu al dios Amón so los sos dos aspeutos de Amón-Ra (Ra, yera consideráu'l dios del cielu, dios del Sol y del orixe de la vida na mitoloxía exipcia). Les partes más antigües anguaño visibles remonten a Amenhotep III y a Ramsés II. Darréu, nuevos elementos fueron añadíos por Shabako, Nectanebo I y la dinastía ptolemaica. En dómina romana, el templu foi parcialmente tresformáu en campu militar. L'edificiu, unu de los meyores calteníos del Nuevu Imperiu exipciu, entá caltién numberoses estructures. Amás del gran pilono, el visitante puede tamién travesar dos grandes peristilos y la columnata monumental qu'enllaza estos dos patios. El santuariu puramente dichu, residencia del Amón de Opet, al igual que les sales que caltienen una gran parte de les sos baldoses.

Forma parte del conxuntu denomináu Antigua Tebas coles sos necrópolis, declaráu Patrimoniu de la Humanidá pola Unesco en 1979.

La construcción foi ordenada por Amenofis III al so arquiteutu Amenhotep (fíu de Hapu). Esti postreru edificó un templu completu: naos, santuariu de la barca, sala d'ufriendes y antecámara,^[1] esta última flanqueada de capiyes destinaes a la tríada tebana.^[2] Tou ta precedíu d'una sala hipóstila abierta a un gran patiu cuadráu, el patiu solar», arrodiáu per trés de los sos llaos d'una doble filera de sesenta y cuatro columnes papiriformes. Les sales de cultu, al igual que la sala hipóstila, álcense sobre una plataforma con una gran inscripción dedicatoria.

El conxuntu, con proporciones pimpanes pero harmonioses, foi completáu por una columnata procesional d'acoyida d'unos venti metros, formando un grupu monumental que marcaba la entrada del templu. El programa arquiteutónicu executóse probablemente en tres fases socesives y ocupó tol reináu.

Como fixo en Karnak pal patiu del so padre, Amenhotep III destruyó ensin dulda un templu más antiguu delantre del cual tenía d'atopase la capiya edificada por Hatshepsut. Ello ye que la estructura interna ta en parte constituyida con bloques reutilizaos provenientes d'un edificiu anterior. Difícilmente accesibles, estos bloques son inda visibles na zones orientales del templu que fueron modificaes na dómina grecorromana. Equí atopóse cartuchos grabaos de Tutmosis IV.

Executáu nel más puru estilu de la XVIII dinastía exipcia, el Opet del sur constitúi un raru exemplu d'edificiu relixosu del Nuevu Imperiu bien calteníu, anque los murios qu'arrodien les distintes partes del monumentu háyanse esmarranáu o los sos materiales fueren reutilizaos en dómines posteriores - lo que nos dexa almirar les columnes dende l'esterior del monumentu.

El templu foi desdexáu, inclusive maltratáu mientres el reinu del faraón heréticu» Akenatón. Los trabayos recomenzaron baxu Tutankamón y Ai, quien acabaron la decoración de los murios de la columnata procesional, añadiendo especialmente les escenes de la Fiesta de Opet.

Ramsés II, l'otru gran constructor en Tebas, añadió'l pilono, que la so plaza taba afatada con seis colosos de Ramsés II, cuatro de pies y dos sentaos, toos col so nome, amás de dos obeliscos, y un segundu patiu con pórticos, d'un estilu típicu de la XIX dinastía, con columnes macices que recuerden a la sala hipóstila de Karnak. va afatar tamién con estatues alternando coles columnes. Otros dos colosos sentaos, cola so imaxe, precedíen la entrada de la columnata procesional d'Amenhotep III.

Pa edificar esti nuevu patiu, l'arquiteutu de Ramsés tuvo en cuenta la esistencia d'una triple capiya de Hatshepsut, lo qu'esplica que la exa del monumentu tea empobináu escontra Karnak. Nun se percibe a la primer vista, pero ye imposible tener dende'l pilono una vista axial del templu, una y bones la perspeutiva ta rota. El conxuntu ta sicasí perbién concebíu por que esta particularidá nun afecte a l'harmonía de les proporciones; inclusive los obeliscos, de midíes distintes, fueron emplazados desfasaos de tal manera que cuando asitiamos frente al pilono, nun se note la diferencia.

Los dos obeliscos fueron ufiertaos en 1830 a Carlos X de Francia por Mehemet Ali, pero namái'l de la derecha foi baltáu y tresportáu a Francia. Jean-François Champollion foi quien escoyó, por mandatu del rei, el primeru de los dos obeliscos, en parte cubiertos de sable. La lleenda diz que se decidió pol de la derecha, entrando nel templu, el más pequeñu y el más estropiáu. L'obeliscu foi alzáu con una gran fiesta en París, ónde s'alza dempués de 1836 nel centru de la plaza de la Concordia. N'agradecimientu, Lluis Felipe I de Francia ufiertó un reló que güei día afata la mezquita de Mehemet Ali n'El Cairu, pero estropiar nel camín y nunca funcionó. El segundu obeliscu, que nunca salió d'Exiptu, foi oficialmente «devueltu» per Francia en 1981, de primeres del primer mandatu de François Mitterrand.

L'agrandamientu del templu siguió nel periodu tardíu d'Exiptu. Los faraones nubios de la XXV dinastía añadieron el muriu de cortil amás d'un grupu arquiteutónicu de columnes formando un ante-patiu. La cortil foi reacondicionado o restauráu por Nectanebo II, faraón de la XXX dinastía, al igual que tolos templos de Tebas. Construyiríen igualmente l'avenida d'esfinxes que xunía'l templu de Luxor al de Karnak, amás d'un pequeñu templu dedicáu a Isis.^[3]

Tebas paez ser abandonada y maltratada polos conquistadores sirios y perses, y el desenvolvimientu del templu foi abandonáu. Alexandru Magnu reacondicionó la sala de la barca, faciendo alzar los cuatro columnes que sosteníen el techu. Inda puede vese l'allugamientu de les bases d'estes columnes sobresaliendo de los cimientos d'esta capiya. Esta forma, cola capiya que Filipo III de Macedonia fixo construyir pal templu d'Amón-Ra en Karnak ye un exemplu irreemplazable d'arquiteutura relixosa d'esti periodu de transición históricu pa la ciudá de Tebas.

Otramiente, dende l'empiezu de la dómina griega, puede constatase cuanta atención apurrieron los primeros monarques de la nueva dinastía a los santuarios de la ciudá santa.

Finalmente, na dómina romana, el templu foi convertíu n'edificiu militar. Nesta dómina, los sacerdotes soterraron piadosamente una serie d'imáxenes de dioses y reis nuna favissa^[4] qu'habilitaren nel gran patiu solar d'Amenhotep III.^[5] Estes estatues, delles úniques nel so xéneru, fueron afayaes en 1989 y tán anguaño espuestes nel muséu de Luxor.

Na so versión final, el templu de Luxor midía más de 260 metros de llargu y 50 d'anchu.

El templu de Luxor ye'l complementu meridional del gran templu de Amón en Karnak, na midida na que taba dedicáu a la tríada tebana pero, sobremanera, al Ka de forzar proxenitora del dios dinásticu representáu sol aspeutu d'Amón-Min. Asitiaos a pocu más de dos quilómetros l'unu del otru, los dos templos taben xuníos por un dromos bordiáu de setecientes esfinxes con cabeza de carneru^[6] y d'estaciones o capiyes onde se paraben les barques de la tríada tebana na gran Fiesta de Opet. Sol reinu de Nectanebo I, esta avenida ceremonial foi afatada con esfinxes de cara humana (androesfinges) del llau del templu de Luxor. El dromos constituyía l'articulación principal de la ciudá que la travesaba de norte a sur, estremándola nun barriu occidental que bordiaba'l Nilu ónde s'atopaba'l puertu, los barrios populares y el de los artesanos, y un barriu oriental probablemente más residencial que s'estendía ente los grandes templos y contenía numberosos santuarios partíos a lo llargo de les grandes aveníes empedriaes que cuadriculaban la ciudá.

Construyíu alredor del santuariu d'Amón-Min y de la capiya qu'acoyía la barca sagrada que portaba la efixe de Amón mientres la so procesión añal. Nella'l dios dexaba la so residencia en Karnak en compañía de la so esposa Mut y el so fíu Jonsu, el dios llunar, pa dir vía fluvial a Luxor. Ellí, el dios algamaba'l so aspeutu fértil, como Amón-Min. Entós, a la fin de la fiesta que duraba once díes orixinalmente,^[7] volvía, siempres en compañía de la so familia divina, a Karnak, esta vegada pol gran dromos. La ceremonia taba encabezada pol faraón, que presidía tamién el ciclu de renovación eternu simbolizáu pola llegada de la crecida del Nilu.^[8]

El templu sufrió les roxures del periodu amarniense, yá que yera l'edificiu central qu'allugaba a la vieya divinidá de Tebas. Los faraones que siguen a Akenatón dedicar a atenuar los desperfectos restaurando, delles vegaes torpemente, los relieves estropiaos, pero l'amartelláu de los relieves foi tan intensu qu'inda son visibles trazar nos arquitrabes de la gran columnata ónde'l nome y la imaxe d'Amón fueren borraos del cartuchu d'Amenhotep.

El templu de Luxor yera un elementu esencial del urbanismu relixosu de Tebas amás de para la teoloxía amoniense, a tal puntu que cuando los faraones de la XXI dinastía escoyeron Tanis como nueva capital, quixeron edificar la so ciudá col mesmu modelu, previendo nel sur del conxuntu un nuevu templu dedicáu a Amón d'Opet, que tamién taba xuníu al templu consagráu a Amón-Ra al norte.

Como los otros santuarios de la ciudá, Luxor recibió atención per parte de los postreros Ptolomeos a quien podemos atribuyir el pequeñu templu de Serapis qu'acueye al visitante que percuerre'l dromos. Ye a partir de la dómina romana cuando'l cayente del templu empieza. Ello ye que dende los primeros años de la kratesis,^[9] una guarnición romana instalar en Luxor. Una capiya n'honor d'Augusto ye habilitada na habitación del rei divín y, nesta ocasión, l'accesu a les sales ye modificáu, siendo la función inicial de templu tresformada irremediablemente. Les puertes axiales son tapiaes y créase un ábside p'allugar la estatua del emperador. Realizóse una nueva decoración nos murios de la sala, añadiendo una capa d'estuco pintáu con figures d'estilu puramente grecorromanu. Estos frescos, que yeren visibles fai una decena d'años, aguanten mal a la xubida del nivel freáticu qu'amenacia'l llugar, faciendo que'l estuco cáyase adulces, dexando ver los relieves orixinales de la XVIII dinastía, cubiertos dende hai 2000 años.

Nel sieglu III, el templu de Luxor ye tresformáu en castrum, allugando la lexón encargada de defender los limes asitiáu al sur en Asuán contra los blemios, pueblu nómada. El muriu ye reconstruyíu y añader puertes fortificaes reutilizando elementos del templu. Llégase inclusive a cortar un colosu de Ramsés II pa llograr bloques destinaos a sirvir de dintel y d'arquitrabes a les puertes que defenden la fortaleza.^[10] Una verdadera ciudá de guarnición desenvolver nel interior de la cortil, coles sos víes cortándose n'ángulu rectu y delimitando los barrios o insulae,^[11] nos cualos son edificaos el Foru romanu y basíliques. El templu, convertíu en santuariu romanu, debía entós allugar les estatues del cultu imperial.

Cuando l'imperiu romanu adopta'l cristianismu, constrúyense numberoses ilesies na cortil, una nel patiu de Ramsés II. Inda puede vese un tabique, constituyíu de gruesos bloques provenientes ensin dulda de los murios esmantelaos del templu d'Amenofis III. Dempués de la conquista musulmana, construyóse enriba de la ilesia una mezquita n'honor del santu llocal, Abu el-Hagag, ónde se caltienen les sos reliquies.^[12]

El templu de Luxor ye unu de los más antiguos llugares de cultu del mundu. Ello ye que se realizó diverses práutiques relixoses nesti llugar mientres más de 3500 años. A delles hores del día, y sobremanera los vienres, la llamada al rezu del muecín resona ente les columnates d'estes vieyes ruines de Tebas.

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Templu de Lúxor.
• visita virtual de Luxor Archiváu 2014-03-16 en Wayback Machine