Ribedeva

Ribedeva
Bandera de Ribedeva Escudu de Ribedeva
Alministración
País	España
Autonomía	Principáu d'Asturies
Provincia	Provincia d'Asturies
Partíu xudicial	Llanes
Tipu d'entidá	conceyu
Capital	Colombres
Alcalde de Ribedeva	Jesús Manuel Bordás Vargas
Nome oficial	Ribadedeva (es)
Xeografía
Coordenaes	43°22′18″N 4°34′10″W / 43.3718°N 4.5695°O / 43.3718; -4.5695
Superficie	35.66 km²
Llenda con	Llanes, El Valle Baju de Peñamellera y Val de San Vicente
Demografía
Población	1731 hab. (2023)
Densidá	48,54 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
ribadedeva.es

Ribedeva^[1][2], o Ribadeva^[3], ye un conceyu d'Asturies. Llenda al norte cola mar Cantábrica, al sur con Peñamellera Baxa, al oeste con Llanes y al este con Cantabria pel ríu Deva.

La presencia de vida humana na zona remóntase a la época paleolítica. D'esta dómina son los xacimientos descubiertos nes cueves de Mazaculos y la de L'Espinosu asitiaes en La Franca, cerca del ríu Cabra. Na cueva de Tinamayor afayóse una conchera y na arredolada de Pimiango s'alcuentra la famosa cueva del Pindal onde apaecen grabaos y pintures d'animales como bisontes, caballos, venaos, pexes y mamuts.

De la etapa epipaleolítica son dellos los asentamientos y xacimientos alcontrados como los de Las Covariellas, Tina y Tronía. Amás, a esti periodu correspuende'l desapaecíu enterramientu del Molín de Gasparín, afayu con connotaciones de ritual funerariu, y nel que tamién s'atoparon trés picos asturienses, lo que rellaciona los descubrimientos cola etapa asturiense.

Del periodu neolíticu son una bruesa de piedra pulimentada alcontrada n'El Cazarru y los túbmulos funerarios de La Ḥayuquera (Villanueva), de El Trabe y de Boxes. De la edá del bronce y de hierro poco o nada se pue afirmar, namás la presencia na zona d'orgenomescos, que yera un pueblu cántabru.

Na alta edá media'l conceyu, xunto con Llanes, forma parte de la rexón Premoriense. D'esta dómina, concretamente del sieglu X apaez mentáu'l templu de Santa María de Tina en Pimango, na que s'alcontró una necrópolis y restos d'otra edificación que se creye pertenecíen a los primeros tiempos del Reinu d'Asturies. La primer mención de Ribedeva como entidá propia dientro d'Asturies, ye un documentu de 1157, del archivu de San Salvador de Celoriu y otru de 1169 de la mesma procedencia, que fala de don Gómez, teniente d'Aguilar (actual Llanes) y Ribedeva.

Tres la unión de los reinos de Lleón y Castiella en 1230 baxo mandatu de Fernandu III de Castiella'l territoriu de Ribedeva, xunto con Peñamellera, ye escindíu del reinu y amestáu al reinu de Castiella, concretamente a la merindá denomada Asturies de Santiyana, anque eclesiásticamente entá dependía d'Uviéu. Esta situación caltiénse hasta 1833. En 1376 el rei Alfonsu XI concede al pueblu ciertos privilexos, otorgándo-y el poder d'escoyer a los sos cargos conceyeros y a los sos propios xueces.

Haza los sieglos XIII y XIV allúgase la construcción de la torre de Noriega, esponente máximu del poder señorial qu'exercía la familia Noriega nel conceyu. En 1517 tiense constancia del pasu del emperador Carlos I d'España pela capital Colombres, y de la que recoyó'l cronista Laurent Vital como "mala aldea o cabañal".

Na edá moderna Ribedeva forma parte del correximientu de les cuatro villas de la Costa de la Mar, y a partir de 1749 del partíu del Bastón de Laredo, teniendo representación nes xuntes cántabres de 1778 a 1815. Nel sieglu XVIII recibe'l conceyu'l nome de Real Valle de Ribedeva siendo los sos habitantes "fidalgos" non sometíos a señoríu dalu. El gobiernu exercíase en cada pueblu que llamaba al so propiu conceyu y nomaba un rexidor dependiente de la Xusticia ordinaria. D'esti mou organizábase'l valle alministrativamente, amás hai que destacar el privilexe que tien el conceyu cola exención del pagu d'alcabales.

La guerra peninsula tevo una gran repercusión en tola zona, estableciendo l'exércitu asturianu la so llinia de defensa nos ríos Deva y Pesués baxo mandu del xeneral Ballesteros. Esta defensa foi atacada pol xeneral francés Bonet, franquiándola y invadiendo la zona rápidamente. Les guerres Carlistes tamién tuvieron la so parte d'historia nel conceyu asitiándose na zona les partíes del coronel Arroyo y de Flórez.

L'acontecimientu históricu más relevante d'esti sieglu ye la integración a terrén asturianu, segregándo-y de Cantabria, de los territorios de Ribedeva en 1833, por mor de la nueva distribución territorial d'España; un añu más tarde soliciten xunto al valle de Peñamellera el reingresu na Provincia de Sanander^[4]petición que será denegada constituyéndose esi mesmu añu'l primer ayuntamientu baxo dependencia de la provincia d'Uviéu. A partir de mediaos d'esti sieglu escomiencen a efectuase les emigraciones ultramarines a América, consiguiendo grandes fortunes que reinvertiríen en meyores urbanístiques y de servicios básicos de los pueblos.

A entamos del sieglu XX únense les llinies ferroviaries que comuniquen Asturies con Cantabria y se meyoren les carreteres. Na república'l conceyu queda en manes del frente popular, hasta que se produz el llevantu militar qu'anicia la Guerra Civil Española y que tien la so repercusión nel conceyu cola entrada de les tropes nacionalistes na zona en setiembre de 1937. En 1948 la playa de La Franca foi escenariu del ataque y posterior asesinatu de los guerrilleros Corsino y Eduardo Castiello.

Nel ámbitu xeolóxicu Ribedeva presenta terrenos areniscos pela zona de Pimiango correspondiente a la era mesozoica, tamién presenta na sierra de Tina conglomeraos cuarzosos, arenisca roxo y calices. Los materiales más abondosos de la zona son manganesu, fierro, plomu y cinc.

Dende el puntu de vista orográficu'l conceyu dixébrase en trés sistemes. La sierra de Cuera col Picu Xana nel postreru oriental y el Tabladiellu na occidental, más al norte alcontrámonos cola sierra de García onde na so parte oriental s'afaya la capital, Colombres. Y llendando cola mar tenemos la sierra de Tina onde destaca el Picu del Cañón perriba de la ría de Tinamayor pela so parte oriental. Dende esti puntu y hasta la ría de Santiuste nel so llímite con Llanes, estiéndese 9,5 km de costa y cantiles.

Dientro de la so rede hidrográfica destaquen en Ribedeva dos ríos. El ríu Cabra, que naz na sierra del Cuera y sirve de llímite col conceyu vecín de Llanes, morriendo na Cantábrica pela ría de Santiuste. Y el ríu Deva, que mos señala'l llímite oriental del conceyu con Cantabria y acaba na mar pela ría de Tinamayor. Otros accidentes fluviales del conceyu son el ríu Aíḥo que da les sos agües al Cabra, y la ñora de Salcea que flúi nel Deva.

El clima ye oceánicu, templáu y lluviosu, amosándonos una gran suavidá nes temperatures, nunca nun sobrepasando la media braniega los 20 °C, nin descendiendo de los 10 °C de temperatura media n'iviernu, siendo la cainada persistente en bien de veces a lo llargo l'añu.

En cuantes a la so vexetación hai que dicir que predomina'l monte d'ocalitu sobre les demás especies, anque tamién se puen contemplar viesques de ribes, alceos, madroñes y nuégades. De la so fauna destacaremos la fluvial, siendo'l Deva uno de los ríos salmoneros del país, pudiéndose ver igualmente truches en toos ellos.

Nᵘ Nome Superficie (km²) % superficie Ribedeva Población % población Ribedeva Densidá (hab./km²) 1 Colombres 16,65 46,6946,69% 1334, 1361, 1310 7,70731434489×10^97 707 314 344,89% Error d'espresión: Caráuter de puntuación "," non reconocíu. 2 Noriega 14,22 39,8839,88% 257, 250, 243 14 861 365,8614 861 365,86% Error d'espresión: Caráuter de puntuación "," non reconocíu. 3 San Juan 4,79 13,4313,43% 150, 145, 171 8 673 897,88 673 897,8% Error d'espresión: Caráuter de puntuación "," non reconocíu.

Gráfica de población de Ribedeva (Asturies)
Fonte: Instituto Nacional de Estadística - Ellaboración gráfica por Wikipedia

Ribedeva nun foi una esceición, demográficamente falando, dientro de los conceyos orientales asturianos, polo que tamién sofriría los avatares de la emigración, primero a tierres americanes y más tarde a centroeuropa y les zones centrales más industriales d'Asturies. Asina desque na década de los 30 se produxo la cota máxima de la población con 3.424 habitantes, la perda de la población foi constante y progresiva, dexando'l conceyu güei con una baxa densidá de población y un tipu de poblamientu marcadamente concentráu, siendo Colombres el nucleu más habitáu.

El sector primariu ye'l que predomina en tol conceyu, emplegando a un total del 45,5% de la población activa. La ganadería ye l'actividá principal del sector, siendo la estabulación vacuna orientada a la producción de lleche la principal ocupación. La pesca ta representada na ría de Tinamayor onde reside un pequeñu puertu pesqueru con una decena d'embarcaciones, agrupaes colos soos vecinos de Ḥunquera na cooperativa de Tinamayor, que cuenta con una moderna rula.

El sector secundariu y el de la construcción representen al 17,08% de los emplegos llocales, mayoritariamente agrupaos en tornu a la edificación y obres públiques, siendo importante pal conceyu tamién la fábrica de productos lácteos qu'hai nel conceyu asitiada en El Peral.

El sector terciariu de los servicios ye l'únicu que sigue una tendencia en puxu con un 37,42% de los emplegos, gracies sobre too al puxu actual del turismu, cuntando'l conceyu con unes bones infraestructures, tanto d'hoteles, como de restaurantes y de cámpings. Un destacamentu importante del conceyu ye la fundación Archivu d'Indianos allugada en Colombres.

Emplegaos nos diversos sectores económicos (añu 2010)

	Númberu de trabayadores	Tantu por cientu
TOTAL	594	100
Agricultura, ganadería y pesca	132	22,22
Industria	16	2,69
Construcción	82	13,80
Servicios	364	61,28
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2011, SADEI

Usos del suelu del conceyu (añu 2010)

Usu	Superficie (km²)
Tierres de llabrantíu	1,42
Praderíes	18,05
Terrenu forestal	10,09
Otros usos (industrial, residencial, tierra ermo...)	6,10
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2011, SADEI

Carauterístiques del sector primariu (añu 2010)

Ganaderíes de bovín	88
Cabeces de ganáu bovín	2.692
Cabeces de ganáu ovín	498
Cabeces de ganáu cabrín	189
Ganaderos con cuota llechera	15
Quilos de cuota llechera	4.182.079
Metros cúbicos de madera valtao	4.865
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2011, SADEI

Nel conceyu de Ribedeva, dende 1979, el partíu que más tiempu gobernó foi'l PSOE, que lo fai dende l'añu 1991 ininterrumpidamente (ver llista d'alcaldes de Ribedeva). L'alcalde actual ye'l socialista Jesús Bordás Vargas, quien gobierna con mayoría absoluta dende 2011.

Eleiciones llocales
Partíu	1979	1983	1987[5]	1991[5]	1995[5]	1999[5]	2003[5]	2007[5]	2011[6]	2015[5]	2019[7]
PSOE	4	4	3	6	7	6	6	7	5	7	5
Xuntos por RIBEDEVA											4
CD / AP / PP		1	1	1	2	3	3	2	2
FAC									2	2
UCD / CDS	5			4
GIR			7	0	2
Independientes		6
Total	9	11	11	11	11	9	9	9	9	9	9

Fontes: Ministerio del Interior Archiváu 2009-08-27 en Wayback Machine y Federación Asturiana de Conceyos

Dientro de los monumentos prehistóricos de la zona hai que destacar los xacimientos descubiertos nes cuevas del Pindal y Mazaculos y que fueron declaraos bienes d'interés cultural. La del Pindal allúgase na contorna de Pimiango, foi descubierta en 1908 y nella s'alcontraron pintures y grabaos d'animales como caballos, bisontes, mamuts..., formando una de les mayores muestres del arte rupestre asturianu. Les de Mazaculos son dos que tán asitiaes na arredolada de La Franca. Tamién contienen pintures rupestres, anque sofrieren diversos actos vandálicos.

De la so arquiteutura relixosa falaremos de la ilesia de Santa María de Tina, templu del sieglu XIII y que güei s'atopa n'estáu ruinosu. Yera d'estilu cisterciense y la so cabecera poseyía trés ábsides semicirculares, de los que'l central yera de mayor tamañu y altura. D'esta ilesia yera la imaxe güei conservada na ilesia parroquial de San Roque en Pimiango, de Nuesa Señora de Tina.

Otra ilesia destacable ye la de Santa María en Colombres construyida pol arquiteutu Darío de Regoyos a finales del sieglu XIX. La so fachada ye historicista y neobarroca y poseye dos torres cuadraes flanquiando'l cuerpu central.

Tamién mentaremos la Ermida de San Emeterio en Pimiango, asitiada al llau de la Cueva del Pindal. Cuenta con una única nave y un pórticu anexu que percuerre tol llateral que ta so la ería y s'apoya en columnes de piedra sobre una muria.

En cuantes a la so arquiteutura popular y señorial tenemos en primer llugar la torre de Noriega, edificación medieval del sieglu XIII que recibió posteriores construcciones. Ye de planta cuadrada, poseye cuatro pisos, tando nel segundu la entrada. Créyese que tenía fuexu y una ponte llevadiza. Amestada al palaciu alcontramos una capiella del sieglu XVIII asina como una casona.

En Pimiango llocalizamos el Palaciu del Pedrosu, d'orixe medieval y reformáu nos sieglos posteriores. Destaquen nelli un balcón barrocu y un arcu de mediu puntu na entrada principal.

N'El Peral, destacar l'arquiteutura del so Cementeriu Municipal asina como la "Capiella del Bau" incluyida dientro del percorríu del "Camín de Santiago".

En Colombres podemos esfrutar de la Quinta Guadalupe, edificiu d'estilu eclécticu construyíu en 1905. Anguaño ye la sede del Archivu d'Indianos. Tamién en Colombres tenemos la casa de Piedra, de principios del sieglu XX y d'estilu montañés. Güei ta adquiríu pol ayuntamientu p'asitiar ellí la casa de cultura.

Igual d'importante son otros edificios de la capital como l'ayuntamientu, La Casa Encarnada, o la Plaza d'Ibáñez Posada.

Como se pue observar importante foi l'aportación de la población indiana na zona, lo que llevó a la creación del archivu histórico nel conceyu. Non solo n'edificios privaos invirtieron el so dineru, sinón que collaboraron económicamente na meyora y modernización de los pueblos del conceyu.

Ente les sos principales fiestes, destacaremos:

• Fiesta de San Xuan Evanxelista en Porquerizu el 27 d'avientu. Fiestae de La Sacramental a mediaos del mes de xunu.

• Les fiestes de San Emeterio en Pimiango nel mes de marzu.

• Les fiestes d'El Carme en Bustiu nel mes de xunetu.

• Les fiestes de Nuesa Siñora de los Ánxeles el 2 d'agostu en La Franca.

• Les fiestes de Las Nieves en El Peral el 5 d'agostu.

• Nel mes d'agostu tenemos les fiestes de La Sacramental y el Festival Folclóricu en Colombres.

- El día 9, 10 y 11 d'agostu San Llorienzu en Noriega

• Les fiestes del gloriosu San Andrés ún de los 12 apóstoles el 30 de payares en La Franca.

Nun puen faltar nes fiestes de los pueblos del conceyu elementos festivos tradicionales como la puya popular de los Ramos, les foqueres, les cortes de tueros, asines como los bailles y paxellos de la zona.

• Llista d'alcaldes de Ribedeva

• Páxina web del conceyu (castellán)