Esmirna

Esmirna
Alministración
País	Turquía
Provincia	provincia d'İzmir
Tipu d'entidá	municipio metropolitano de Turquía (es)
Mayor of İzmir (en)	Cemil Tugay
Nome oficial	İzmir (tr)
Nome llocal	İzmir (tr)
Nomatu	Ege'nin İncisi (tr)
Códigu postal	35000–35999
Xeografía
Coordenaes	38°24′N 27°06′E / 38.4°N 27.1°E / 38.4; 27.1
Esmirna Esmirna (Turquía)
Superficie	944 km²
Altitú	9 m[1] y 2 m
Llenda con	Menemen, Manisa, Kemalpaşa, Torbalı, Menderes, Seferihisar y Urla
Demografía
Población	2 948 609 hab. (31 avientu 2023)
Porcentaxe	0% de provincia d'İzmir
Densidá	3123,53 hab/km²
Más información
Fundación	III mileniu edC
Prefixu telefónicu	232
Estaya horaria	UTC+03:00
Llocalidaes hermaniaes	Ancona, Bălți, Bakú, Bixkek, Bremen, Bukhará, Ciudá del Cabu, Chengdu, Chernivtsi, Constanța, Esparza, Famagusta, Gaza, Hamyang (es) , L'Habana, Kardzhali (es) , Long Beach, Mostar, Mumbai, North Nicosia, Odense, Pilsen, São Paulo, Sarayevu, Shymkent, Skopie, Susa (es) , Split, Surabaya, Tampa, Tel Aviv, Tianjin, Turín, Türkmenabat, Volgográu, Wuhan y Xiamen
izmir.bel.tr

Esmirna^[2] (en turcu İzmir, contraición del so antiguu nome griegu Σμύρνη, Smýrni «Smyrna») ye'l segundu mayor puertu de Turquía tres Istambul, y la tercer ciudá del país en población (4.168.415 habitantes en 2015) tres Istambul y Ankara. Tópase alcontrada xunto a la mariña exea, cerca del golfu d'Esmirna, ente les penínsules de Foça y Clazómenas, y a unos 450 km al suroeste d'Istambul. Ye coles mesmes la capital de la provincia d'Esmirna.

Esmirna podría ser fundada escontra'l 3000 e.C. polos léleges, nel llugar de Tepekule cerca de l'actual Bayraklı. Ente'l 2000 y el 1200 e.C. , formó parte del imperiu hitita, y al derrumbar l'Estáu hitita polos ataques de los frigios, foi ocupada polos eolios, emigraos de Grecia a Anatolia alredor del añu 1000 e.C., tres la cayida de la civilización micénica. Dempués foi ocupada polos xonios, colos que vivió'l so apoxéu.

Foi conquistada en 688 e.C. polos colonos de Colofón, convirtiéndola nuna ciudá-estáu y pasando a formar parte de la Lliga Xónica. Caltuvo constantes guerres coles ciudaes cercanes de Pérgamo y Éfesu.

Foi ocupada en 600 e.C. pol rei de Lidia Aliates y dempués polos perses en 546 e.C. Esfarrapada, la ciudá perdió'l prestíu d'antaño mientres los sieglos siguientes, hasta que Alexandru Magnu construyó, mui cerca d'ella, una nueva ciudá. En 302 e.C. , pasó al dominiu de Lisímaco, antiguu xeneral d'Alexandru Magnu, dempués de la so victoria sobre Antígono I Monoftalmos. Darréu tuvo apoderada polos seléucidas y dempués pela cercanu ciudá de Pérgamo (fines del sieglu III e.C. -principios del sieglu II e.C. ). Los seléucidas intentaron retomar el control de Xonia. Esmirna foi cutida polos Atálidas de Pérgamo. En 189–188 e.C. , los seléucidas fueron espulsaos de Xonia y del Asia Menor. Esmirna recibió territorios por combatir al llau de Roma y beneficióse d'una independencia protexida polos romanos. La ciudá recibió a dellos políticos romanos exiliaos.

Del añu 89 al 85 e.C. , Esmirna, como'l conxuntu de les ciudaes d'Asia Menor, sostuvo al rei del Ponto, Mitrídates VI Eupator na so guerra contra Roma. Sila, xeneral romanu, entamó la conquista del Asia Menor. Tomó Esmirna y obligó a tolos habitantes de la ciudá a desfilar desnudos en plenu iviernu. Tres la paz de Dárdanos (85 e.C. ), que concluyó la guerra ente Roma y Mitrídates VI, Esmirna, al igual que la mayoría de les ciudaes llibres d'Asia y del Exéu, entró na provincia romana d'Asia.

Sufrió más tarde la consecuencia de les guerres civiles qu'acosaben al Imperiu romanu, que la punxo sol so poder n'ocupando Pérgamo.

Cabo tamién destacar qu'unu de los personaxes mundialmente más conocíos de la ciudá d'Esmirna ye ensin dulda, Homero , autor de les principales poesíes épiques grieges la Ilíada y la Odisea. El poeta nació en Esmirna nel sieglu VIII e.C..

Mientres la meyora del cristianismu dientro del Imperiu romanu, foi martirizáu dientro de los sos murios Policarpo d'Esmirna. La ciudá tomó relevancia ente los cristianos al ser una de les siete ciudaes nomaes nel Apocalipsis y por causa de la profecía de que seríen escorríos y muertos munchos de los creyentes en Xesucristu. Los cristianos d'esa ciudá carecieron persecuciones y discriminaciones al empar que s'enfrentaben a doctrines como'l gnosticismu, montanismo, nicolaísmo y marcionismo.

Dempués de la cayida del Imperiu romanu d'Occidente, siguió en manes de bizantinos mientres unos cinco sieglos más, hasta qu'en 1084 foi ocupada polos turcos selyúcides, anque dicha ocupación tan solo duró 13 años, una y bones los bizantinos pudieron recuperar de nuevu. Los otomanos, en 1322, arrampuñar definitivamente a los emperadores griegos, pasando de mano en mano más tarde y siendo gobernada pol reinu de Xipre, la República de Venecia ya inclusive los Estaos Pontificios.

Escalada en 1402, sufrió un severu castigu: asesinaron a la mayoría de los sos habitantes. Los otomanos volvieron apoderase d'ella en 1424, calteniéndola hasta 1919, tres la desintegración del Imperiu otomanu y la ocupación griega según el Tratáu de Sèvres. L'exércitu griegu desembarcó en Esmirna el 15 de mayu de 1919 anque'l tratáu roblóse un añu más tarde. En 1922 tornó a manes turques tres la Guerra grecoturca. La ancestral comunidá griega d'Esmirna foi movida a Grecia en virtú de los alcuerdos d'intercambiu de población ente Grecia y Turquía. Más d'un millón de griegos abandonó entós la rexón del Exéu, una de les de mayor población declarada griega d'Anatolia. La música trayida polos refuxaos d'Esmirna sería l'orixe del rebétiko, unu de los xéneros musicales griegos más importantes.

Mientres la Segunda Guerra Mundial, Esmirna creció gracies al so estratéxicu enclave y recuperóse de la tarrecible quema que 20 años antes, en 1922, destruyera totalmente la ciudá mientres la retirada del exércitu griegu.

A partir del sieglu XV, Esmirna foi una de les ciudaes otomanes qu'a mayor númberu de xudíos acoyó. La mayoría yeren xudíos espulsaos d'España, a quien los otomanos diéron-yos abellugu en territoriu turcu. Gran parte de la comunidá xudía d'Esmirna permaneció na ciudá hasta la fundación del estáu d'Israel en 1948. A día de güei inda moren alredor de 4000 xudíos en Esmirna, toos ciudadanos turcos. Hai delles sinagogues na ciudá, como la Sinagoga Bet Israel, onde la comunidá xudía axúntase y practica la so relixón.^{[ensin referencies]}

A mediaos del sieglu XVII, los comerciantes europeos (especialmente italianos, franceses, ingleses y holandeses) empezaron a amosar interés por Esmirna, por cuenta del so llocalización estratéxica; llueu se convirtió nun importante puertu comercial d'onde s'embarcaben escontra Europa tou tipu de mercancíes provenientes de distintos puntos del territoriu otomanu. Col permisu del sultán, dalgunos d'estos comerciantes europeos decidieron instalase na ciudá de forma definitiva. Los sos descendientes echaron raigaños fundando importantes empreses en diversos sectores.Anguaño delles grandes empreses con sede en Esmirna (como Arkas Holding, Dutilh Shipping y Karavan Turizm) pertenecen a estes families cristianes d'orixe européu.La mayoría de los cristianos d'Esmirna caltienen doble nacionalidá, la turca y la del país européu d'orixe. La Catedral de San Juan (Esmirna) ye unu de los centros cristianos más importantes de la ciudá na actualidá.^{[ensin referencies]}

Anguaño, Esmirna ye la tercer ciudá más grande de Turquía y ye conocida colos nomatos de «İzmir occidental» o «La perlla del Exéu». Ye considerada como la ciudá más occidentalizada y moderna de Turquía en términos de valores, ideoloxía, estilu de vida, y la igualdá de los sexos.^{[ensin referencies]} El día 9 de setiembre ye festivu y celébrase el fin de la ocupación griega de la ciudá.

İzmir ye tamién la ciudá natal de dellos cantantes famosos como Sezen Aksu, Darío Moreno, Bengü Erden, Tanju Okan, Emel Müftüoğlu, Gönül Yazar y El toğba Özerk.

La ciudá acueye un importante festival de poesía y jazz, que se desenvuelve na tercer selmana de marzu, otru festival d'artes en xunu/xunetu, y una feria n'agostu/setiembre de cada añu, toos de calter internacional.

Tien una llinia de metro moderna que percuerre la ciudá en direición suroeste-nordeste, un aeropuertu internacional (Aeropuertu d'Esmirna-Adnan Menderes) qu'acueye la ingente llegada de turistes cada añu y anguaño nella atopa l'allugamientu del Cuartel Xeneral del mando sur de la OTAN.

Esmirna foi una de les cuatro ciudaes candidates p'acoyer la Expo 2020 xunto con Dubái, Ekaterinburg y São Paulo. Finalmente Dubái foi la ciudá escoyida pol comité de la organización.^{[ensin referencies]}

En 1971, Esmirna entamó los Xuegos Mediterráneos y en 2005 les Universiadas.

Los branos son llargos y calorosos según iviernos nidios y lluviosos. Les precipitaciones en Esmirna son d'un permediu de 706 mm per añu; sicasí, el 77 % d'estes tien llugar ente payares y marzu. Les temperatures máximes medies mientres los meses d'iviernu varien ente los 12 °C. y los 14 °C. Anque ye daqué abondo raru, rexistráronse precipitaciones de nieve en İzmir n'avientu, xineru y febreru. Nos meses de branu (de xunu a setiembre) les temperatures algamen y superen con facilidá los 30 °C diarios.

Parámetros climáticos permediu de İzmir
Mes	Xin	Feb	Mar	Abr	May	Xun	Xnt	Ago	Set	Och	Pay	Avi	añal
Temperatura máxima absoluta (°C)	22.4	23.8	30.5	32.2	37.5	41.3	42.6	43.0	40.1	36.0	29.0	25.2	42.63.0
Temperatura máxima media (°C)	12.4	13.4	16.4	20.9	26.1	30.9	33.2	32.8	29.1	24.1	18.5	14.1	22.7
Temperatura media (°C)	8.8	9.4	11.7	15.9	20.9	25.7	28.0	27.6	23.6	18.9	14.1	10.6	17.9
Temperatura mínima media (°C)	5.8	6.1	7.9	11.4	15.6	20.1	22.7	22.5	18.8	14.9	10.7	7.7	13.7
Temperatura mínima absoluta (°C)	−6.4	−5.0	−3.1	0.6	7.0	10.0	16.1	15.2	10.0	5.3	-0.1	−4.0	-6.4
Lluvia (mm)	118.6	103.8	75.3	48.3	26.9	8.5	1.9	2.0	17.3	44.5	95.5	147.5	690.1
Díes de lluvia (≥ 1 mm)	11.2	10.8	8.9	8.4	5.1	1.9	0.5	0.5	2.1	5.4	8.5	12.9	76.2
Hores de sol	133.3	141.3	195.3	219.0	294.5	342.0	375.1	353.4	300.0	226.3	159.0	124.0	2863.2
Humedá relativa (%)	68	63	62	58	55	48	42	47	53	60	68	70	57.8
Fonte nº1: Turkish Meteorological Service,[3] World Meteorological Organization (precipitation data)[4]
Fonte nº2: BBC Weather (humidity values)[5]

Un sistema de tresporte integráu foi introducíu en Esmirna en 1999 per primer vegada en Turquía. Un organismu conocíu como UKOME dirixe'l metro, la ESHOT dirixe la división de buses, operaciones de ferry, facilidaes y desarrollos viales. Esmirna tien un tiquete integráu prepagado, la Kentkart (Citycard). La tarxeta ye válida nel metro, buses, ferry, barcos de pasaxeros y ciertos medios municipales de tresporte. La Kentkart dexa l'usu de cualquier mediu de tresporte dientro d'un periodu de 90 minutos nun trayeutu. Esiste tamién un puntu d'arriendu d'autos con alredor de 1000 vehículos. Ye posible anguaño entamar el viaxe dende la páxina d'internet.^[6]

La mayoría de los distritos tán coneutaos al sistema de tresporte públicu integráu (ESHOT). El acrónimu provién de "Y elektrik (lletricidá), S la so (agua), H havagazı (gas), O otobüs (bus) y T troleybüs (trolebús)". Magar que los servicios públicos son suplíos de manera independiente y que la tranvía cesó en 1992, la compañía caltién el so antiguu nome. ESHOT opera con 1500 autobuses. Tien 5 garaxes en Karataş, Gümrük, Basmane, Yeşilyurt y Konak. Una nueva compañía privada, İzulaş, opera cerca de 400 buses y empresta los sos servicios por contratu pa ESHOT. El sistema complementar col serviciu de minibuses y dolmuş privaos. Na ciudá de Esmirna operen tamién alredor de 2500 taxis.

En Esmirna ye posible viaxar en barcos de pasaxeros que traviesen el Golfu d'Esmirna dende una mariña a la otra de la ciudá. Estos barcos operen ente los barrios costeros de Alsancak, Konak, Göztepe, Karşıyaka y Bostanlı dende les 06:30 hasta les 23:00 h, diariamente.

El metro llixeru d'Esmirna (İZBAN), ye'l sistema de tren de cercaníes que sirve a la so área metropolitana. Ye'l sistema de tresporte integráu con mayor fluxu, al tresportar alredor de 150 000150 000 pasaxeros diariamente. Ye'l acrónimu de les pallabres "İzmir" y "Banliyö". Establecíu en 2006 ya inauguráu en 2010, el İZBAN foi implementáu p'alicar el tren na ciudá. Opera nun trayeutu de 80 km con 31 estaciones y dos llinies (la llinia norte y la llinia sur). İZBAN A.Ş. opera'l metro nun 50% por Ferrocarriles Estatales de Turquía y el 50% restante pola Alcaldía Metropolitana d'Esmirna. Xunto colos restantes medios de tresporte forma parte del gran proyeutu Egeray (sistema ferrial del Exéu) qu'inclúi a tolos medios de tresporte de la ciudá.

• Principal puertu de la península turca (detrás d'Istambul), onde se realicen les principales esportaciones de Turquía a otros puertos del Mediterraneu y Europa.
• La economía d'Esmirna basar na industria, turismu, sector servicios, industria testil, manufactura de tabacu y agricultura.
• Esmirna tien dellos polígonos industriales asitiaos al norte y al este de la ciudá y una gran zona franca nel distritu de Gaziemir.
• La provincia d'Esmirna destaca pola presencia de cerca d'una ventena de fábriques productores d'aceru. Alredor del 40% de la producción d'aceru de Turquía realizar na provincia d'Esmirna.
• Debíu a la medría constante de la población d'Esmirna, nos últimos años el sector de la construcción tamién tuvo un impautu positivu na economía de la ciudá, creando miles de puestos de trabayu. Construyéronse dellos rascacielos nos barrios de Bayrakli y Alsancak. Les Folkart Towers, con un altor de 200 metros caúna, son les torres ximielgues más altes de Turquía anguaño.^{[ensin referencies]}
• Según un informe publicáu por Brookings Institution y JP Morgan, Esmirna foi en 2014 la segunda ciudá que más creció en términos económicos a nivel global, superada solo pela ciudá China de Macáu.^{[ensin referencies]}
• Según datos del Institutu d'estadística de Turquía, la tasa de paru d'Esmirna en 2014 foi del 6,6%.^{[ensin referencies]}

Les siguientes universidaes atópase en Esmirna:

• Universidá del Exéu (Ege Üniversitesi)
• Universidad Nueve de Setiembre (Dokuz Eylül Üniversitesi)
• Universidá d'Economía d'Esmirna (Izmir Ekonomi Üniversitesi)
• Institutu Teunolóxicu Superior d'Esmirna (İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü)
• Universidá de Yáşar (Yáşar Üniversitesi)
• Universidá d'Esmirna (Izmir Üniversitesi)
• Universidá de Gediz (Gediz Üniversitesi)
• Universidá de Katip Çelebi d'Esmirna (Izmir Katip Çelebi Üniversitesi)

Esmirna tien dellos equipos de fútbol profesional. Ente los que más destaquen tán el Göztepe A.Ş., Karşıyaka S.K., Bucaspor, Altınordu, Izmirspor y Altay Izmir. El Göztepe A.Ş. xuega anguaño na Superliga de Turquía (la máxima categoría del fútbol turco). El Altınordu compite na TFF Primer División (la segunda lliga más importante del fútbol turco) , ente que el Karşıyaka S.K., Bucaspor y Altay Izmir compiten na TFF Segunda División y Izmirspor xuega na lliga rexonal. Cada unu d'estos equipos compitió delles temporaes na Superliga de Turquía. Históricamente esiste una gran rivalidá ente'l Göztepe A.Ş. y el Karşıyaka S.K., que los sos partíos apostaos ente si siempres riquen d'una gran presencia policial. L'equipu de fútbol más gallardoniáu y con mayor númberu d'hinches d'Esmirna ye'l Göztepe A.Ş., que tuvo los sos mayores llogros nes décades de los 50,60 y 70, al ganar una Lliga (en 1950) y dos Copes de Turquía (en 1969 y 1970).Algamaron les semifinales de la Copa de Feries en 1969, siendo'l primer equipu turcu de fútbol en consiguir apostar unes semifinales nuna competición europea; un ésitu que solo repitieron el Galatasaray (en 1989 na Copa d'Europa y en 2000 cuando ganó la Copa de la UEFA) y el Fenerbahçe (en 2013 na Lliga Europa).

En Esmirna atópase l'Estadiu İzmir Atatürk con capacidá pa 51.000 espectadores.es el cuartu estadiu más grande de Turquía y l'estadiu onde xuega los sos partíos el Göztepe A.Ş..El Altay Izmir, Karşıyaka S.K. y Izmirspor xueguen los sos partíos como locales nel Estadiu Izmir Alsancak que tien capacidá pa 15.000 espectadores.Ente que el Altınordu y Bucaspor comparten l'Estadiu Buca Arena con 13.500 espectadores de capacidá.

Pela so parte , el Karşıyaka S.K. destacó nes últimes temporaes polos sos trunfos col so equipu de baloncestu (Pınar Karşıyaka), que ganó la Lliga de Baloncestu de Turquía na temporada 2014/2015 superando a equipos de gran calibre como'l Fenerbahçe , Efes Pilsen , Galatasaray y Darüşşafaka. Depués d'esti llogru , el Pınar Karşıyaka participó na Eurolliga na temporada 2015/2016 xugando na primer fase de grupos contra'l FC Barcelona.

Los clubes de fútbol griegu Panionios y Apollon Smyrni F.C. fueron fundaos en Esmirna pero les sos sedes treslladáronse a Atenes en 1922.

En Esmirna tamién s'atopa'l pabellón cubiertu multiusos de Halkapınar con capacidá pa 10.000 espectadores.

Alíağa, Alsancak, Balçova, Bayındır, Bergama, Beydağ, Bornova, Bostanlı, Buca, Çeşme, Çiğli, Dikili, Foça, Gaziemir, Göztepe, Karaburun, Karşıyaka, Kemalpaşa, Kınık, Kiraz, Konak, Menderes, Menemen, Narlıdere, Ödemiş, Seferihisar, Selçuk, Tire, Torbalı, Urla.

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Esmirna.
• İzmir Valiliği