Ciudá-Estáu

Esti artículu necesita wikificase. Pues visitar la llista d'artículos pa wikificar. Contribúi camudando lo que seya necesario o poniendo na páxina d'alderique lo que nun conozas pa que l'autor faiga los camudamientos. (Collabora!) Nun elimines esti avisu hasta que tea fináu tol trabayu... Esti avisu púnxose'l 30 de xunetu de 2014.

Ciudá-Estáu
ciudá, estáu y ciudad libre (es)

Una ciudá-Estáu ye un Estáu que solamente consta d'una ciudá y un exiguo territoriu circundante. Pueden ser independientes —como por casu Singapur o la Ciudá del Vaticanu—, o bien formar parte d'una nación —como Berlín—. Anque los motivos del so orixe son variaos, predominen les razones de tipu comercial, sobremanera na Edá Media, y arriendes d'ello, tamién de tipu políticu.

Correspuenden a ciudaes que tienen plena soberanía ya independencia de cualesquier otra nación.

Mónacu ye'l principáu más pequeñu d'Europa, según el segundu país más pequeñu del mundu, tres la Ciudá del Vaticanu. L'Estáu consiste nuna sola municipalidá ("commune). Nun hai distinción xeográfica ente l'Estáu y la Ciudá de Mónacu. Sicasí, les responsabilidaes del Gobiernu (nivel estándar) y les de la Municipalidá (nivel municipal) son distintos. Mónacu foi gobernáu por una monarquía dende'l medievu, que convirtióse en constitucional en 1911, col príncipe como xefe d'Estáu. La caña executiva consiste nun ministru d'Estáu (xefe de Gobiernu), quien preside un gabinete (Conseyu de Gobiernu) de 6 miembros. El ministru del Estáu ye un ciudadanu francés designáu pol príncipe, que lo escueye ente candidatos propuestos pol Gobiernu de Francia, que s'encarga de los asuntos de defensa y seguridá del principáu.

Singapur, oficialmente la República de Singapur (n'inglés: Republic of Singapore; en chinu: 新加坡共和国, Xīnjīapō Gònghéguó; en malayu: Republik Singapura; en tamil: சிங்கப்பூர் குடியரசு, Siṅkappūr Kuṭiyarasu) ye un país soberanu insular d'Asia, formáu por sesenta y tres islles, que la so forma de gobiernu ye la república parllamentaria. El so territoriu estremar en cinco Conseyos de Desarrollu Comuñal. El so capital ye la Ciudá de Singapur, polo que Singapur considérase una ciudá Estáu.

Ta asitiáu al sur del estáu de Johor na península de Malasia y al norte de les islles Riau d'Indonesia, dixebrada d'estes pol estrechu de Singapur. Con 707,1 km², ye'l país más pequeñu del sureste asiáticu.

Trátase del cuartu centru financieru más importante del mundu y xuega un papel preponderante nel comerciu internacional y la economía mundial. Amás, ye'l segundu país con más densidá de población nel mundu, dempués de Mónacu.

La esencia del Estáu de la Ciudá del Vaticanu encontar na so unión cola Santa Sede, de manera que el Papa ye al empar cabeza suprema de la Ilesia católica y xefe d'Estáu del Estáu de la Ciudá del Vaticanu. D'acordies con esta doctrina, la Ciudá del Vaticanu ye l'únicu territoriu européu que explícitamente defende'l so calter de teocracia.

Formalmente la Ciudá del Vaticanu se autodefine como una monarquía absoluta que'l so monarca, el sumu pontífiz, tien plenos poderes llexislativu, executivu y xudicial.^[1] Ye tamién una teocracia electiva, na que la eleición del papa correspuende al Sacru Colexu Cardenaliciu (que los sos miembros son designaos polos anteriores pontífices), axuntáu en Cónclave, según les actuales disposiciones de la Constitución Apostólica Universi Dominici gregis, promulgada por Xuan Pablo II el 22 de febreru de 1996 y modificada por Benitu XVI en xunu de 2007. Namái'l colexu cardenaliciu de la Ilesia católica tien derechu a votu.

L'Estáu de la Ciudá del Vaticanu consta de la ciudá vaticana puramente dicha, que la so estensión averada ye d'unes 44 hectárees y sobre la qu'exerz total soberanía, y d'otros edificios y llugares, tantu na ciudá de Roma como nel restu d'Italia, que gocien del derechu d'extraterritorialidad.

Ente ellos, cabo destacar la residencia braniza de los papes, el palaciu de Castel Gandolfo colos sos xardinos, que la so estensión ronda les 55 ha, y que falta unos 34 km de la Urbe; les basíliques patriarcales de San Xuan de Laterano, Santa María la Mayor y San Pablo Extramuros, dellos edificios más na ciudá de Roma: la Cancillería Apostólica, el palaciu de San Calixto nel Trastévere, la Curia Xeneral de los Xesuites, el Vicariato y el palaciu de Propaganda Fide, ente otros, según el Centru Televisivu de Santa María de Galería.^[2]

Correspuenden a ciudaes que, magar son parte d'una nación y nun tener soberanía propia, tienen la so propia constitución política coles sos propies lleis y autoridaes executives, llexislatives y xudiciales. Tienen amplies competencies y llibertaes respeuto del Gobiernu al que se federaron.

• Berlín, federada a la República Federal d'Alemaña
• Ciudá de Méxicu, federada de les Estaos Xuníos Mexicanos
• Hamburgu, federada a la República Federal d'Alemaña
• Bremen, federada a la República Federal d'Alemaña
• Viena, federada a la República d'Austria
• Basilea, federada a la Confederación de Suiza
• Moscú, federada a la Federación Rusa
• San Petersburgu, federada a la Federación Rusa
• Sebastopol (territoriu apostáu), federada a la Federación Rusa

Son ciudaes que, magar nun tienen la calidá d'Estáu, tienen ciertes llibertaes p'autogobiernu, y en dellos casos, de llexislatura. Tienen menos competencies al respeutive de les ciudaes estáu miembros d'una federación. Por casu, en cuenta de tener una constitución política, tienen un estatutu d'autonomía. En dellos casos estraordinarios correspuenden a un distritu federal que se-y dio dichu estatutu, pero polo xeneral tán integraes a un Estáu unitariu descentralizáu.

• Ceuta, autónoma de España
• Melilla, autónoma de España
• Buenos Aires, autónoma de Arxentina
• Ḥong Kong, autónoma de bandera China}} China
• Macáu, autónoma de bandera China}} China
• Xibraltar, autónoma de la Reinu Xuníu
• Gran Londres, autónomu de la Reinu Xuníu
• Bruxeles, autónoma de Bélxica

Mesopotamia foi considerada como'l casu más tempranu y más representativu de la constitución d'una sociedá urbana y estatal, que xestóse con base nun procesu d'urbanización, por aciu el cual gran parte de la población abandonó les comunidaes llocales pa concentrase nos centros mayores na última fase de la secuencia predinástica; dichu procesu urbanizador siguió mientres el periodu del Dinásticu Tempranu (ca. 2900 - 2350 e.C.), nel qu'amás les capitales de les nacientes ciudaes-estáu de Sumeria constituyir en centros cercaos.

Dientro del enfoque tradicional, carauterizar a la sociedá dinástica temprana de Mesopotamia como altamente centralizada, que les sos instituciones centrales controlaron virtualmente cada unu de los aspeutos de la vida social, económica y política de les ciudaes-Estaos respeutives. Tantu de los estudios filolóxicos de los rexistros escritos afiguraos en miles de tabillas de magres, según en monumentos, como del fechu de que los arqueólogos centrárense na escavación de los complexos monumentales nos sitios urbanos principales, resultó una imaxe d'una sociedá cohesionada per mediu d'un orde teocráticu cuasi omnipotente. Amás, concibiérase al mancomún de los documentos cuneiformes de les instituciones centrales como representativu de too l'ámbitu de les actividaes realizaes poles mesmes.^[3]

Mientres la Dómina Escura (1100 e.C.–800 e.C.), destruyida la civilización micénica, los griegos entamar en pequeñes comunidaes agropecuaries o aldegues con independencia política unes d'otres, una vegada lliberaes del control al que taben sometíes per parte de les castes militares gobernantes y el palaciu-fortaleza micénicos. Eses aldees asitiaes en redol a nucleos fortificaos con fin defensivu, andando'l tiempu van convertir nel precedente direutu de les ciudaes-Estaos o polis.

N'efeutu, a partir de la Dómina Arcaica (800 e.C.─500 e.C.) en cuasi tola Antigua Grecia, aquelles aldegues más próximes, por casu, les qu'ocupaben un mesmu valle o que calteníen rellaciones comerciales o relixoses más fluyíes, acabaron arrexuntándose nuna unidá política: la ciudá Estáu o polis. El fenómenu pol que s'axunten nuna sola y única ciudá pequeñes aldegues y comunidaes agraries antes desligadas ente sigo ye conocíu como sinecismo. Collaboró nesti procesu lo accidentao del terrén qu'habitaben, cuayáu de valles nel interior y de unes recortaes costes, atestaes de cabos, golfos ya islles na mariña. Dende la Dómina Arcaica, les polis que configuraron la Hélade evolucionaron unes escontra rexímenes democráticos, otres escontra rexímenes aristocráticos, o escontra sistemes más militaristes.

Remanecieron dos polis que fueron puntu de referencia y almiración: Atenes, qu'empecipia un camín escontra un sistema democráticu, y Esparta,^[4] al sureste del Peloponeso, que va imponiendo adulces un réxime militarista. Son dos modelos d'organización social con valores bien estremaos.

Cada ciudá Estáu yera soberana no xurídico y cuntaba colos sos propios recursos económicos. En términos xenerales, estos pequeños Estaos siguieron una evolución política que los llevó dende la monarquía a la república democrática, pasando pola república aristocrática, plutocrática o oligárquica, la dictadura llegal, la tiranía. El casu más claru ye la evolución d'Atenes, evolución que sirvió como modelu políticu de referencia pa les sociedaes occidentales, que tendieron a reproducir l'esquema evolutivu griegu.

Los mayes, espardíos pel norte de Centroamérica y la Península de Yucatán, tuvieron un sistema de ciudaes Estáu similar al de los griegos, siendo de les más importantes Chichén-Itzá, Uxmal, Palenque y Calakmul en Méxicu, Copán n'Hondures, según Tikal y El Mirador en Guatemala.

Dempués de la destrucción de Mayapán (1451), la península de Yucatán estazar en 16 o 17 provincies independientes llamaes kuchkabal. Cada kuchkabal tenía la so capital, onde moraba'l halach uinik (home verdaderu), quien tenía autoridá militar, xudicial y política. Cada kuchkabal estremar en batabilo ‘ob (batabil, en singular) que taben rexíes por funcionarios d'altu rangu, llamaos batabo ‘ob (batab, en singular). Los batab rindíen-y fidelidá al halach uinik y dacuando yeren los sos familiares. De la mesma, el batabil taba estremáu en delles kuchkteel o unidaes residenciales. Esta unidá organizativa moraba nun pueblu y taba estremáu en families estenses. Los sos líderes axuntar nun conseyu pa solucionar los asuntos de gobiernu y, según paez, el batab tamién formaba parte d'esi conseyu. Los conseyos de cada batabil taben integraos polos representantes de los intereses de les families: ah k' ulo ‘ub (ah k' ul, en singular) y los representantes nomaos pol batab: ah kuch cabu ‘ob (ah kuch kob, en singular). Los kuchtabal de Hocabá-Homún y Calotmul nun teníen batabes, sinón que'l segundu nivel de gobiernu yera exercíu polos holpop, funcionarios nomaos peles cabeces familiares de les kuchteelo ‘ob.

El halach uinik yera'l dirixente máximu de cada kuchkabal. Siguía-y en categoría'l ahaw kan may o ah k'in may. Los sacerdotes regulares llamábense: ah k'in, los sacrificadores: ah nakom, los que profetizaben: chilan, otros sacerdotes de menor grau: chako'ob y nel Yucatán modernu son los hmen. Los líderes o capitanes guerreros llamábense nakom, anque'l batab tamién tenía altu rangu militar.

Nes tierres altes de Guatemala, el gobiernu quiché taba al cargu de los ah pop y el gobiernu de los cakchiquel ye al cargu de cuatro funcionarios llamaos ago, anque dos d'ellos exercíen el poder verdadero: el ahpotsots'il y el ahpoxahil.

Mientres la Baxa Edá Media, delles ciudaes algamaron la categoría de verdaderes ciudaes-estáu, que, gracies al desenvolvimientu del comerciu y de la burguesía favorecíu pola debilidá del feudalismu y del poder imperial alemán, algamaron dichu estatus nel norte d'Italia y en redol a víes fluviales importantes (los ríos Rin, Elba, etc.) y en redol al Mar del Norte y el Mar Bálticu. Magar Venecia demostróse como ciudá-Estáu dende l'Alta Edá Media, foi ente los sieglos XII al XVII qu'esti sistema organizativo algamó la so mayor puxanza: destacar n'Italia Milán, Florencia, Xénova, Pisa, Bolonia, Amalfi. Nel restu d'Europa destacaben Bruxes, Gante, Lübeck, Rostock, Wismar, Stralsund, Greifswald, Stettin, Gdańsk, Elbing. Nestes ciudaes la burguesía instalóse rápido nel poder y entamó a les sos ciudaes en lligues llamaes "hanses", encargaes de promover y protexer el comerciu y les rutes polos que fluyía. La "Lliga Hanseática" foi la so espresión más importante. Polo xeneral formaben pequeñes repúbliques oligárquiques y plutocrátiques, y n'Italia, a finales de la Edá Media y empiezos de la Moderna, taben gobernaes por poderoses families nobles qu'exercieron la tiranía (Sforza, Visconti, Médici, etc.). La so decadencia política empezó al ser pasu ente pasu absorbíes polos Estaos absolutistes de la Edá Moderna y al ser dexaes de llau pol gran comerciu tresatlánticu.

Nel este la influencia bizantina sobre les goroda o ciudad - mercado de los comerciantes suecos empezó yá nel sieglu X. Esta influencia resultó importante pal desenvolvimientu de la cultura rusa y l'afitamientu de les sos entidaes polítiques, cuantimás dempués del espardimientu del cristianismu ortodoxu.

Munches d'estes ciudaes llegaron a controlar territorios estensos, formando verdaderos reinos o Estaos alredor del centru urbanu orixinal (por casu, el Gran Ducáu de Moscú).

=== Ciudaes-Estáu na Edá Moderna Tomar de Constantinopla polos turcos (1453) marca'l fin de la Edá Media y el desenvolvimientu de la navegación y del comerciu, primero n'Europa y Asia y yá nel sieglu XVI, n'América. Les ciudaes Estáu europees crecieron n'importancia económica, con delles esceiciones, como ye'l casu de Venecia, ciudá que'l so comerciu colos países asiáticos (les Moluques, que yeren les islles de les especies; India, China, Xapón) viose fuertemente afeutáu pola barrera que representaba'l Imperiu Turcu nel Oriente Mediu.

Pela so parte, los turcos desenvolvieron una zona d'influencia cultural y económica sobre un territoriu bien estensu a partir de la so capital, l'antigua Constantinopla (güei Istambul), sobre l'estrechu del Bósforu ente los continentes européu y asiáticu.

Un casu especial de ciudaes qu'apaecieron na Edá Moderna constituyir les nueves ciudaes americanes, tantu les que fundaron los españoles primeru, como les fundaes per otros países europeos dempués (Portugal, Francia, Inglaterra, Holanda).

Los españoles fundaron n'América más de 40.000 poblaciones, anque ye necesariu señalar que dalgunes d'elles sumieron o fueron "refundadas", camudaes de llugar y hasta rebautizadas con nomes diversos.

La fundación de les ciudaes hispániques siguía de manera estricta les Lleis d'Indies promulgaes polos Reis Católicos, la Ordenanza de Carlos I y les Ordenances de Felipe II, qu'establecíen toes elles cómo tenía de ser el planu urbanu: Y cuando faigan la planta del llugar, pártanlo poles sos places, cais y cortiles a cordel y regla, empezando dende la plaza mayor, y sacando dende ella cais a les puertes y caminos principales, y dexando tantu compás abiertu qu'anque la población vaya en gran crecedera, puédase siempres prosiguir y dilatar na mesma forma (Ordenanza de Carlos I, 1523). Dicha llexislación establecía cómo tenía de ser la planta urbana (ortogonal o en damero); l'anchor de les cais; les dimensiones de les mazanes o cortes, cuadraos de 100 vares de llau (83 m aproximao) pa formar la cuadrícula urbana, y tamién l'allugamientu de la Plaza Mayor (nel centru urbanu), onde teníen d'asitiase la ilesia y la casa de gobiernu municipal.

La fundación de les ciudaes hispániques n'América dio llugar a la formación de verdaderos Estaos coloniales o provincies que, anque constituyíen el centru de la producción económica d'una zona más o menos estensa, nun podíen comerciar ente sigo (la esportación de cacáu venezolanu a Méxicu nel sieglu XVIII constituyó una esceición).

Les distintes provincies hispanoamericanes surdíen en redol a la fundación esitosa d'una ciudá que sirvía pa entamar al so territoriu dende'l puntu de vista políticu y económicu. Sicasí, ye xusto reconocer que, anque les ciudaes hispanoamericanes teníen ciertes funciones similares a les que teníen les ciudaes Estáu, presentaben dellos calteres distintos, polo que nun pueden ser consideraes, en sentíu estrictu, dientro de dicha categoría.

Munches ciudaes-estáu tresformar pa modernizar y asina garantizar el so funcionamientu, de cutiu integrándose dientro de países que'l so territoriu ye enforma mayor, lo cual obedez a les necesidaes xeneraes por amenorgar del so territoriu. Este ye'l casu de Mónacu en Francia y de Ḥong Kong o Macáu, dambes soberaníes fueron apurríes a la República Popular China. Nel primer casu, anque'l Principáu de Mónacu ye independiente, depende económicamente y tocantes a munchos servicios de Francia. Nel segundu casu, Macáu yera una colonia portuguesa y Hong Kong británica, que la so importancia relativa deber a la función de puertu comercial pa la esportación de productos chinos, de manera que estes ciudaes yeren a cencielles una especie de "intermediarios" comerciales ente China y los demás países .

Esta gran función caltúvose, ya inclusive amontáu, na actualidá, cuando diches ex colonies pasaron a ser territoriu de la República Popular China. Nel casu de Hong Kong, onde los sos habitantes saben inglés, el provechu pa China ye por partida doble: pueden caltener un control más efectivu del so comerciu y utilicen a los chinos de fala inglesa pa entamar el so comerciu internacional o importante.

• Kropotkin, Piotr (1902). L'ayuda mutua.
• FILOSOFÍA II - SELECTIVIDÁ/ CURSO 2011 – 2012 (2001). La formación de la polis griega.
• Walburga Ma. Wiesheu, Escuela Nacional d'Antropoloxía y Historia de Méxicu (ensin fecha). INTEGRACIÓN Y CONFLICTU NA RECONSTRUCCIÓN DE LA ORGANIZACIÓN ECONÓMICA DE LES CIUDAES ESTÁU MESOPOTÁMIQUES MIENTRES EL DINÁSTICU TEMPRANU.