Cueru

Llámase cueru (del llatín corium, "piel de los animales, curtida") a la piel tratada por aciu curtido.^[1] Provién d'una capa de texíu qu'anubre a los animales y que tien propiedaes de resistencia y flexibilidá bastante apoderaes pa la so posterior manipulación. La capa de piel ye dixebrada del cuerpu de los animales, esaníciase'l pelo o la llana, salvu nos casos en que quiera caltenese esta cobertoria pilosa na resultancia final y darréu ye sometida a un procesu de curtido. El cueru emplégase como material primario pa otres ellaboraciones.

L'arte d'ellaborar el cueru pa la consecución de productos manufacturados ye denomináu marroquinería, pallabra que provién del marroquín, un tipu de cueru polencu y delgáu.^[2]

La península ibérica tuvo dende los sos empiezos bien xunida cola piel. Puede vese sinón la definición qu'ufierta Estrabón de Hispania pocu dempués d'empecipiase la era cristiana: «Hispania ye asemeyáu a una piel estendida a lo llargo d'Occidente a Oriente», y dacuando mecionamos que la península ye una piel de toru, indicando namái la forma de la península.

Na dómina del imperiu romanu sábese que'l principal consumidor d'artículos de cueru fueron les lexones, y esti comerciu tuvo centralizáu na ciudá de Roma al traviés d'un gremiu de comerciantes de cueros y pieles del puertu d'Ostia. El comerciu del cueru foi precisamente unu de los elementos desencadenantes de la guerra de Cartago, que yera suministrador de pieles de los distintos países mediterráneos gracies a los mercaos instalaos nel norte d'África, lo cual provocó la rotura del monopoliu imperial romanu que regulaba'l comerciu de les pieles.

A partir del sieglu III e.C. , y bien especialmente de la dómina del imperiu romanu, los mercaos del cueru abonden en tol mundu romanizado. Quiciabes sía'l sur de Francia y la práutica totalidá de la Península Ibérica la zona más abondosa nesti tipu d'industries. L'afayu nel xacimientu de Contrebia Belaisca, nel pueblu de Botorrita (Zaragoza), de cal, azufre y d'otros productos químicos, correspondiente al periodu entendíu ente los sieglos I e.C. y III e.C. , demuestra'l desenvolvimientu de la piel en tan temprana dómina na romanizada Hispania. El material mayoritariamente utilizáu na confección del calzáu yera'l cueru.

Carlomagno dicta numberoses lleis prohibiendo o llindando'l comerciu de determinaes pieles, y coles mesmes carga con impuestos d'otres. Por esa dómina tiense conocencia de pieles bastes, mal trabayaes y de procedencia llocal: foina, papalba, gatu montés, topu, llebre, venáu, güe, corderu y cabra. La más cotizada ye la de foína. Sábese que pa fabricar adornos pa les mangues, pescuezos, los nobles xermánicos y mediterráneos importen dende El Cáucasu pieles d'armiño (Denominada tamién arminia o aguarón d'Armenia).

La moda por esa dómina yera traer les pieles de Siberia. Esti comerciu va tener una duración d'un sieglu y va dir cayendo sol monopoliu de les comunidaes de xudíos de Varsovia o de Lviv, que traten direutamente colos cazadores.

Per otra parte, al desmoronarse progresivamente les víes de comerciu romanes, el papiru pa escribir faise cada vez más escasu n'Occidente, beneficiando a una industria llocal de producción de pieles fines pa la fabricación de pergamín.

La ellaboración de cueru tien una dómina de rellumanza nel sur d'España, nos reinos árabes del Al-Andalus. La ciudá de Córdoba faise famosa pola so producción de cueros d'alta calidá, repujados, policromados y, en dellos casos, metalizados con aplicaciones de fines fueyes d'oru y plata.

Dellos autores contribuyeron a un estudiu de les propiedaes del cueru; unu d'ello ye Ramón Llull, que cerca del añu 1290 escribe el Llibre de les Bèsties como parte integrante del Llibre de Meravelles o Fèlix y que puede dicise constitúi una auténtica xoya pal estudiu de la rellación ente les pieles utilizaes na curtición y los animales que les procuraben.

Resulta una incógnita saber cual yera la vida cotidiana de los artesanos del sieglu XIV, sicasí dispónse d'un documentu, el Quadern de Comptes que ye una especie de llibru de contabilidá bien rudimentariu que vien de Jaume March y del so fíu Bernat March y que nos suministra abondosa información sobre'l comerciu del ramu de la piel en Vic y de la rexón. Les cuentes amuesen qué tipu de cueros utilizábense mayoritariamente por aquella dómina y d'ónde s'importaben, y sábese que'l gremiu de zapateros yera'l más numberosu d'ente los profesionales del sector.

Cola espulsión de xudíos y moriscos, reputaos artesanos tienen qu'abandonar España pa dir al exiliu, estableciéndose en ciudaes del norte de Marruecos. L'artesanía del cueru, como otros munchos tipos de manufactures, aparren por esti motivu na península.

Históricamente'l mayor usu dau al cueru ye'l de vistíu y calzáu, hasta'l puntu de ser la primer materia primo de la que se tien constancia que s'usara pa vistir. Anguaño nesti campu utilízase principalmente na fabricación de ropa d'abrigu y calzáu.

Otru usu históricu del cueru foi na fabricación de tiendes tresportables, cubiertes, puertes y fabricación de canoes y barques.

Hasta'l perfeccionamiento de les armes de fueu'l cueru emplegar na fabricación d'armadures llixeres, escudos y fundes d'armes. El so usu pa la fabricación de montadures y apareyos pa caballeríes, botes calidable, etc, fai que la so utilidá militar calténgase inclusive bien entráu'l sieglu XX.

Tradicionalmente utilizar na fabricación de cuerdes, cinchas y correes, arneses pa caballeríes o animales de tiru. Anguaño'l so usu nos países occidentales ta llindáu a los arneses d'equitación.

La mayor parte de los códizs de la Edá Media caltuviéronse hasta anguaño gracies a que fueron escritos en pergamín. Disponemos d'un considerable númberu d'escritos relixosos, conventuales y nobiliarios, pertenecientes al periodu entendíu ente los oríxenes de la patrística y l'apaición de la imprenta. Sicasí, el pergamín tuvo qu'enfrentase, a partir del sieglu XI, con un descubrimientu: el papel introducíu n'España y darréu nel restu d'Europa, polos árabes.

Anguaño emplégase'l cueru en encuadernación, sobremanera ye un material emplegáu na cubierta de los llibros.

El distintu orixe, tratamientu de curtido y posterior ellaboración del cueru apurre un productu final bien distintu.

Los cueros tienen distintos tipos según la procedencia de les pieles, y difieren na so estructura según sían les costumes de vida del animal orixinariu, la edá del animal, el sexu, y la estación del añu na que foi tratada. La primer categoría podría ser:

• Bovinos
• Caprinos
• Porcín
• Equinos
• Llondra
• Chinchilla
• Reptiles
• Peces Emplégase dacuando la piel de los tiburones.
• Cérvidos tales como venaos, gamu o renos.

Asina mesmu, esisten diversos materiales sínteticos de similares carauterístiques al cueru. Por casu, el denomináu cueru ecolóxicu o vexetal, productu d'un amiestu de cauchu y algodón.

• Cueru cocíu: Cueru endurecíu pol sistema d'introducilo n'agua, cera o grasa ferviendo. Por esti procedimientu les fibres de coláxenu encúrtiense, y la pieza de cueru encuéyese y faise ríxida y muncho más dura. Si emplégase solamente agua, la resultancia ye argayadizu, pero si emplega cera o grasa, esta papa la pieza y la resultancia ye muncho más resistente. Nos escasos minutos en que la pieza esfrezse, resulta bien moldiable, calteniendo dempués la forma llograda una vegada que s'endurecer. Non tol cueru curtido sirve pa esta práutica, davezu emplégase'l cueru de curtido vexetal.

Históricamente esti procedimientu emplegar pa fabricar armadures de cueru, pero tamién s'utilizó para encuadernación de llibros o la fabricación de pequeños muebles o arques. Anguaño utilízase n'artesanía, recreacionismo, rol en vivu ya inclusive para escultura.

• Cueru engrasado: Cueru engrasado p'aumentar la so resistencia a l'agua. Esto repon los aceites naturales que permanecen nel cueru dempués del procesu de curtido, que se pierden col usu continuu. Tol cueru curtido puede recibir tratamientu de grasa, anque los cueros curtidos con productos naturales, al ser más porosos absuerben meyor la grasa. El engrasado frecuente caltién el cueru flexible, torga que se vuelva argayadizu y allarga sensiblemente'l so bonu caltenimientu.

• Cueru tiñíu: Cueru tratáu con colorantes pa consiguir tonos decorativos. Tolos tipos de curtido pueden tiñise. Pa tiñir los cueros en artesanía utilícense tintes d'anilina disueltos n'alcohol, aplicaos con un algodón o tela o bien pintures acríliques aplicaes davezu con pincel. Les primeres apurren un colores tresllúcíos, similares a los llograos al pintar sobre cartulina con acuarela, y ye necesariu pintar tou d'una sola vegada, pos d'una vegada pa otra l'alcohol va habese evaporado y el color resultante camudaría de tonu. Los acrílicos, otra manera, apurren un color uniforme. Nel cueru d'usu industrial empléguense tou tipu de pintures y disolventes, dependiendo del tipu de cueru que quiera llograse como resultancia final, aplicándose davezu por procedimientos d'inmersión.

• Charol: Cueru cubiertu con una o delles capes de barniz de poliuretano que-y da un rellumu carauterísticu. Esti tratamientu impermiabiliza'l cueru y facer más resistente.

• Curtidor: Persona especializada na operación de les pieles coles mires de convertiles en cueru.
• Encuadernador
• Guarnicioneru
• Marroquinero: Persona dedicada a la ellaboración d'artículos o accesorios de cueru.
• Talabartero
• Zapatero
• Tenería

• Curtir
• Repujado

El cueru ye usáu tamién en creencies fetichistes y el fetichismu sexual. Nel sieglu XIX faise una referencia lliteraria respectu al emplegu del cueru al envís d'alimentar la fantasía humana, inclusive fantasíes sexuales, d'esta forma Leopold von Sacher-Masoch, apellíu que nicia'l términu masoquismu, sintióse atraíu fondamente pola carga erótica de les pieles, asina lo amuesa'l títulu de les sos noveles: La Venus de les Pieles (Venus in Pelz) y Falsu Armiño (Falsches Hermelin).

• Zalea (cueru)
• Vitela
• Tafilete

Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: cueru Cueronet, páxina de la industria del cueru en Llatinoamérica.