Discapacidá

La discapacidá ye una realidá humana percibida de manera distinta en distintos periodos históricos y civilizaciones. La visión que se-y dio a lo llargo del sieglu XX taba rellacionada con una condición considerada deteriorada respectu del estándar xeneral d'un individuu o del so grupu. El términu, d'usu frecuente, referir al funcionamientu individual ya inclúi discapacidá física, discapacidá sensorial, discapacidá cognitiva, discapacidá intelectual, enfermedá mental y dellos tipos d'enfermedá crónica.

Sicasí, la discapacidá como conceutu surde a partir del sieglu XX cuando empiecen a instituyise los principios de rehabilitación médica, empobinada a atender les remortines que dexó la primer guerra mundial na población, sicasí, ye dempués de la segunda guerra mundial qu'apaez el conceutu de discapacidá, una y bones los soldaos munches vegaes nun podíen recuperar la so vida previa a la guerra y riquíen una considerancia especial per parte del so gobiernu, estos eventos revelen que les primeres persones consideraes "con discapacidá" -nesi entós llamaos discapacitaos- fueron veteranos de guerra, magar enantes yá esistíen persones con discapacidá, estes nun yeren reconocíes como tales, sinón que se-yos daben otres denominaciones.

La evolución de la sociedá foi ameyorando dende los años 1980 y desenvolviéronse modelos sociales de discapacidá qu'añaden nueves apreciaciones al términu. Por casu, estremar ente una persona con discapacidá (en cuanto tien una habilidá menguada siendo oxetivamente menor que la de la media) y una persona con capacidaes distintes de les normales y que -anque nun representa nenguna ventaya o inconveniente- de cutiu ye consideráu un problema por cuenta de la actitú de la sociedá o'l fechu de que los estándares tán basaos en carauterístiques medies.

Estos cambeos d'actitú fixeron posible cambeos na comprensión de determinaes carauterístiques físiques qu'antes yeren consideraes como discapacidaes. Na década de los años 1960, por casu, les persones maniegues yeren vistes como persones con una anomalía, siendo obligaes a escribir cola mano derecha, ya inclusive dacuando hasta se-yos castigaba si nun lu faíen. Nos años 1980 acéptase esta cualidá como una carauterística física. Si determinaes ferramientes, como tisories o sacacorchos creyer pa persones diestres, una persona maniega va percibir a sigo mesma como una persona con discapacidá, yá que ye incapaz de realizar ciertes aiciones y precisa ayuda d'otres persones, perdiendo la so autonomía.

Tamién se diz qu'una persona tien una discapacidá si física o mentalmente tien una función intelectual básica llindada respectu de la media o anulada por completu.

Na sociedá actual esiste un enclín a afaer la redolada y los espacios públicos a les necesidaes de les persones con discapacidá, con cuenta d'evitar la esclusión social, pos una discapacidá percíbese como tal, en cuantes que la persona ye incapaz d'interactuar por sigo mesma cola so propia redolada.

Los tipos de discapacidá pueden ser:

• Motriz- Referir a la perda o llimitación de dalguna persona pa movese.
• Visual- La perda de la vista o dificultá al ver con dalgún de los güeyos.
• Mental- Toma la llimitación del aprendizaxe pa nueves habilidaes.
• Auditiva- Perda o llimitación del oyíu pa poder escuchar.

Dalgunes de les causes de la discapacidá pueden ser:

• Causes sociales y contextuales- Guerres y conflictos armaos, accidentes
• Causes sanitaries- casos de discapacidá rellacionaos con enfermedaes infeicioses y parasitarias, defectos nutricionales y problemes de salú relativos al desenvolvimientu del fetu y el partu, defectos conxénitos, enfermedaes cróniques y tumores malinos
• Causes ambientales- Estes causes entienden problemes de contaminación ambiental y los sos efeutos na salú, como por casu l'usu irracional de plaguicidas nos cultivos qu'aumenten los riesgos de defectos y discapacidaes na Rexón.^[3]

La Clasificación Internacional del Funcionamientu, de la Discapacidá y de la Salú (CIF) de la Organización Mundial de la Salú, estrema ente les funciones del cuerpu (fisiolóxicu o psicolóxicu, visión) y les estructures del cuerpu (pieces anatómiques, güeyu y estructures rellacionaes). La debilitación n'estructura o la función corporal defínese como participación de l'anomalía, del defectu, de la perda o d'otra esviación significativa de ciertos estándares xeneralmente aceptaos de la población, que pueden fluctuar nun ciertu plazu. L'actividá defínese como la execución d'una xera o d'una aición. El CIF numbera 9 amplios dominios del funcionamientu que pueden trate afeutaos:

• Aprendiendo y aplicando conocimiento
• Tarea y demandes xenerales
• Comunicación
• Movilidá
• Curiáu en sí mesma Vida doméstica
• Interaiciones y rellaciones interpersonales
• Árees importantes de la vida
• Vida de la comunidá, social y cívica

La introducción al CIF indica qu'una variedá de modelos conceptuales propúnxose pa entender y p'esplicar la discapacidá y el funcionamientu, qu'intenta integrar a ellos. Esisten dos modelos de ver la discapacidá en sí. El modelu social y el modelu médicu.

L'enfoque social de la discapacidá considera l'aplicación de la "discapacidá" principalmente como problema social creáu y básicamente como cuestión de la inclusión completa de los individuos en sociedá (la inclusión, como los derechos de la persona con discapacidá).

Nesti enfoque la discapacidá, ye una coleición complexa de condiciones, munches de les cuales son creaes pol ambiente social, razón pola cual la xerencia del problema rique l'aición social y ye responsabilidá coleutiva de la sociedá faer los cambeos ambientales necesaries pa la participación completa de la persona con discapacidá en toles árees de la vida La mayor desigualdá dar na desinformación de la discapacidá que tien enfrente les persones ensin discapacidá y el nun saber cómo desendolcase cola persona discapacitada, llogrando un distanciamientu ensin querer. La sociedá tien d'esaniciar les barreres pa llograr la equidad d'oportunidaes ente persones con discapacidá y persones ensin discapacidá. Pa llograr esto, tenemos les teunoloxíes de sofitu.

Nun contempla la discapacidá como un problema individual, sinón como daqué dau poles llimitaciones que pueda tener una persona y les munches barreres que llevanta la sociedá. Esto ye lo que causa la desigualdá social con persones ensin discapacidá.

Nel aspeutu médicu ver a la discapacidá como una enfermedá, causando direutamente un defectu, el trauma, o la otra condición de la salú que polo tanto rique l'asistencia médica sostenida apurrida so la forma de tratamientu individual polos profesionales.

"Ye un términu xenéricu qu'inclúi déficits, llimitaciones na actividá y restricciones na participación. Indica los aspeutos negativos de la interaición ente un individuu con una condición de salú y los sos factores contextuales"

La discapacidá ye un problema individual y significa que la persona ye minusválida. Ye "sanamientu empobináu", o l'axuste y el cambéu del comportamientu del individuu que conduciríen a "cuasi curen" o sanamientu eficaz. Nel enfoque médicu, l'asistencia médica vese como'l puntu principal, y nel nivel políticu, la respuesta principal ye la de la política de cambéu o Reforma de la salú. L'enfoque col cual la persona con discapacidá ye tomada pola sociedá ye bien importante.

L'Institutu Interamericano del Neñu de la Organización d'Estaos Americanos (OEA) publicó un trabayu en 2001, nel que plantega la evolución del conceutu de discapacidá dende'l sieglu XVII, según los siguientes modelos:

Esti modelu establez que los defectos formar nel individuu como designio divín desque esti yera concebíu y les persones que presentaben dalguna discapacidá yeren veneraos o segregaos, dependiendo de la visión de cada cultura. Tal modelu prevaleció hasta'l sieglu XVII.

Estender dende'l sieglu XVII hasta fines del sieglu XIX. Considerábase que les discapacidaes teníen orixe biomédico, de tal manera que yeren consideraos como una enfermedá que tenía de ser curada, sicasí, aquellos qu'a pesar de los tratamientos nun llograben una meyora yeren recluyíos n'asilos o manicomios.

Empieza a desenvolvese'l conceutu de desventaxa y a enfatizarse los factores ambientales. Nesti periodu enllántase la normalización na educación. Reconozse'l valor de la prevención pa esaniciar les barreres físicu y estructural.

Anguaño esti modelu ye'l que prevalez y reconoz que tou individuu ensin importar la so discapacidá tien derechos humanos que tienen de ser respetaos.

El modelu biopsicosocial ye un modelu participativu de salú y enfermedá que considera al individuu un ser que participa de les esferes biolóxiques, psicolóxiques y sociales.

Discapacidá física: Esta ye la clasificación que cunta coles alteraciones más frecuentes, que son remortines de poliomielitis, mancadura medular (parapléxicu o cuadripléjico ) y amputaciones.

Discapacidá intelectual: Carauterizar por un amenorgamientu de les funciones mentales cimeres (intelixencia, llinguaxe, aprendizaxe, ente otros), lo mesmo que de les funciones motores. Esta discapacidá toma toa una serie d'enfermedaes y trestornos, dientro de los cualos alcuéntrase'l retrasu mental, el síndrome Down y el paralís cerebral.

Discapacidá psíquica: Les persones sufren alteraciones neurolóxiques y trestornos cerebrales.

Discapacidá sensorial: Entiende a les persones con defectos visuales, a los sordos y a quien presenten problemes na comunicación y el llinguaxe.

N'España, el procedimientu pa la reconocencia de la discapacidá regular por Real Decretu 1971/1999, de 24d'avientu (publicáu en BOE de 26 de xineru de 2000). Inclúi un baremu por "factores sociales", pero falta por desenvolver cuálos son los recursos específicos pal dichu coleutivu de Discapacitaos colos Factores Sociales. Esta visión acomuñar a un modelu médicu de la discapacidá.

Llei 51/2003, de 2 d'avientu, d'igualdá d'oportunidaes, non discriminación y accesibilidá universal de les persones con discapacidá (abreviadamente LIONDAU), tien por oxetu establecer midíes pa garantizar y faer efeutivu'l derechu a la igualdá d'oportunidaes de les persones con discapacidá. A estos efeutos, entender por igualdá d'oportunidaes l'ausencia de discriminación, direuta o indireuta, que tenga la so causa nuna discapacidá, según l'adopción de midíes d'aición positiva empobinaes a evitar o compensar les desventaxes d'una persona con discapacidá pa participar dafechu na vida política, económica, cultural y social.^[4]

La Llei 26/2011, de 1 d'agostu, afai la normativa española a la Convención Internacional sobre los Derechos de les Persones con Discapacidá.La discapacidá ye aquella condición so la cual ciertes persones presenten dalgún defectu físicu, mental, intelectual o sensoriales qu'al llargu plazu afecten la forma d'interactuar y participar dafechu na sociedá. 1

La Convención Internacional sobre los Derechos de les Persones con Discapacidá,2 aprobada pola ONX en 2006, define de manera xenérica a quien tien una o más discapacidaes como persona con discapacidá. En ciertos ámbitos, términos como "discapacitaos", "ciegos", "sordos", etcétera, entá siendo correutamente emplegaos, pueden ser consideraos despreciatibles o peyorativos, yá que pa delles persones dichos términos "etiqueten" a quien carez la discapacidá, lo cual interpreten como una forma de discriminación. Nesos casos, pa evitar conflictos de tipu semánticu, ye preferible usar les formes persones con discapacidá, persones sordes, persones con movilidá amenorgada y otros pol estilu, pero siempres anteponiendo "persones" como un prefixu, con cuenta de faer énfasis nos sos derechos humanos y el so derechu a ser trataos como igual.

Acasu como un eufemismu, propúnxose un términu en ciertos espacios pa referise a les persones con discapacidá, el de muyeres y varones con diversidá funcional ("persones con capacidaes distintes" en Méxicu), con cuenta d'esaniciar la negatividad na definición del coleutivu de persones con discapacidá y reforzar la so esencia de diversidá.3 Sicasí, ye un fechu que tenemos de destacar: una persona con discapacidá non necesariamente tien capacidaes distintes o superiores a les d'una persona que nun tener la condición; si acasu, desenvolvió habilidaes que-y dexen compensar la perda o amenorgamientu de dalguna función, pero que nun son privatives sos, yá que cualquier persona ensin discapacidaes tamién podría faelo.

L'accesibilidá ye'l grau nel que toles persones pueden utilizar un oxetu, visitar un llugar o aportar a un serviciu, independientemente de les sos capacidaes téuniques, cognitives o físiques. A nivel internacional, el World Wide Web Consortium (W3C) preparó unes Directrices sobre l'accesibilidá de los conteníos na web. La Convención sobre los derechos de les persones con discapacidá, qu'entró a valir el 3 de mayu de 2008, tamién sorraya qu'hai que garantizar a les persones con discapacidá la igualdá d'accesu a les TIC y va contribuyir a esaniciar les torgues que torguen l'accesu a la informaciónsobremanera per Internet. Les lleis y reglamentos nacionales pueden fomentar el cumplimientu de les normes d'accesibilidá.

Pa munches persones, les TIC, ente elles Internet, son anguaño indispensables pa la economía, la educación y la vida social. Por que les persones con discapacidá tengan iguales posibilidaes d'accesu a la información que los demás, los sitios web tienen de poder ser consultaos por toos.^[5] Consiste na definición de productos y redolaes pa ser usaos por toles persones al máximu posible, ensin adautaciones o necesidá d'un diseñu especializáu. Esti conceutu entiende una definición más amplia de lo que se conoz como accesibilidá pa persones con discapacidá. Toma que les redolaes, productos y servicios que s'ufierten y usamos na nuesa vida diaria, sumando l'accesu a les teunoloxíes de la información y comunicación; tienen de tar disponibles pa toos n'igualdá de condiciones como parte esencial pa la fayadiza integración de los diversos grupos de la sociedá. Esti conceutu busca que les redolaes dende'l so diseñu, incluyan unu o más de los siguientes principios:

• Usu equitativo: que les redolaes puedan ser usaos por persones con distintes capacidaes físiques.
• Usu flexible: que les redolaes afacer a un ampliu rangu de referencies y habilidaes individuales.
• Usu simple ya intuitivu: que les redolaes seyan fáciles d'entender, ensin importar la esperiencia, conocencies, habilidaes del llinguaxe o nivel de concentración del usuariu.
• Información perceptible: que les redolaes tresmitan la información necesaria al usuariu pal so desplazamientu de forma efeutiva, ensin importar les condiciones del mediu ambiente o les sos capacidaes sensoriales.
• Tolerancia al error: que les redolaes embrivan riesgos y consecuencies adverses d'aiciones involuntaries o accidentales.
• Mínimu esfuerciu físicu: que les redolaes puedan ser usaos cómoda y eficientemente embriviendo la fatiga.
• Fayadizu tamañu d'aproximamientu y usu: que los componentes de les construcciones apurran un tamañu y espaciu fayadizu pal acercamientu, algame, manipulación y usu de los servicios independientemente del tamañu corporal, postura o movilidá del usuariu.

Ye la posibilidá d'ingresu que tienen toles persones a servicios y árees físiques educatives (por aciu pisos, andadores, puertes y vanos) cuntando con toles facilidaes y llibertaes pa movese horizontal y verticalmente y permanecer nel llugar de forma segura; esta ruta va ser dende cualquier puntu d'accesu al inmueble incluyendo banquetes, estacionamientos y paraes de tresporte públicu y tendrá de tar concebida llibre de torgues y barreres y con carauterístiques y dimensiones qu'eficiente l'accesibilidá de les persones con discapacidá.

Los tipos y elementos consideraos nes circulaciones horizontales son:

• Pisos y patios
• Guíes en pisu pa conducción de persones con discapacidá visual
• Pasiellos

Los tipos y elementos en circulaciones verticales clasificar en:

• Ramples
• Escaleres
• Elevadores y plataformes

Les disposiciones xenerales pa locales y servicios en Méxicu consideren que l'accesu y circulación tendrán de ser llibres de torgues, dende la cai y les árees de estacionamiento de vehículos hasta les plantes baxes de toos y cada unu de los edificios de planteles escolares.^[6]

Con teunoloxía de sofitu fai referencia a l'ayuda téunica tantu n'accesibilidá como en movilidá. Exemplu d'ello ye'l cayáu blancu, l'andador, la siella de ruedes, perru d'asistencia perros d'asistencia, etc.

Llámase Teunoloxía de Sofitu a tou tipu d'equipu, oxetu, sistema, productu, máquina, preséu, programa o serviciu que puede ser usáu pa suplir, aumentar, caltener, compensar o ameyorar les capacidaes funcionales de les persones con torga o discapacidá (motriz, sensorial o cognitiva). Tamién ye llamada teunoloxía de “adautación” o de “ayuda” pa la vida independiente, yá que-yos facilita a los individuos que les utilicen, llevar a cabo tarea qu'antes yeren incapaces de cumplir o teníen grandes dificultaes pa realizales.

L'usu de les teunoloxíes como mediu p'amontar, caltener o ameyorar les capacidaes funcionales de los individuos ye una práutica común nel ámbitu de la intervención con persones con discapacidá (Alcantud y Sotu, 2003). García Viso y Puig de la Bellacasa (1988) definen les ayudes téuniques como instrumentos por que el individuu pueda compensar un defectu o discapacidá sustituyendo una función o potenciando los restos de les mesmes.

La naturaleza de les Teunoloxíes de Sofitu o d'Ayuda, ye tan variada que se propunxeron, pa ello, distintes filosofíes de clasificación. Asina, por casu, Roca y otros (2004), proponen distintes clasificaciones atendiendo al so nivel teunolóxicu.

A última hora, siguiendo a Ferrer (2004), tou ello fainos apostar por un conceutu de teunoloxíes d'ayuda plural alvirtiendo que, más qu'un meru cúmulu d'ayudes téuniques destinaes a compensar un amenorgamientu sensorial, hemos de centrar l'atención nuna visión de la teunoloxía al serviciu de les persones cola cuenta de dexar de manera efeutiva la equiparación d'oportunidaes.^[7]

• Identificar necesidaes específiques nos campos de salú y discapacidá de la población, los sistemes d'atención y redes sociales de sofitu.
• Detectar teunoloxíes novedoses y fayadices, aguiyando investigaciones n'universidaes, empreses ya instituciones, articulando aiciones con organismos públicos y privaos.
• Fortalecer a les empreses del sector na so producción de los bienes y servicios procurando la innovación, la calidá, llograr costu accesible y funcionalidad.
• Espublizar teunoloxíes esistentes les sos carauterístiques y beneficios.
• Interactuar colos sistemes d'educación, salú y desenvolvimientu social nos sos distintos niveles con énfasis nos sectores específicos más vulnerables de la sociedá como'l de les persones con discapacidá y con necesidaes básiques insatisfeches.^[8]
• Ver tamién: Vida independiente

Los distintos deportes afechos pa persones con discapacidá motriz desenvolver dende los años 1950, exemplu d'ello son los Xuegos Paralímpicos ente los que, por casu, l'atletismu, ye la disciplina que llogró afaer la mayor parte de la so modalidaes.^[9]

A partir de 2006 entámense competiciones de deportes estremos pa persones con discapacidaes físiques, incluyendo competiciones de skateboarding, wakeboarding, esguilada en roca, ciclismu de monte, surfing, moto-x y kayaking.^[9]

El 13 d'avientu de 2006, les Naciones Xuníes alcordaron formalmente la Convención sobre los Derechos de les Persones con Discapacidá,

Dende los sos empiezos, les Naciones Xuníes trataron d'ameyorar la situación de les persones con discapacidá y faer más fáciles les sos vides. L'interés de les Naciones Xuníes pol bienestar y los derechos de les persones con discapacidá tien los sos oríxenes nos sos principios fundacionales, que tán basaos nos derechos humanos, les llibertaes fundamentales y la igualdá de tolos seres humanos.

Participación ya igualdá plenes^[10]

Esti ye'l primer tratáu del sistema de derechos humanos del sieglu XXI, destináu a protexer y reforzar los derechos y la igualdá d'oportunidaes de les cerca 650 millones de persones con discapacidá que s'envalora hai a nivel mundial. Nel establezse que tolos seres humanos tenemos derechos que tienen de ser respetaos, dalgunos de los derechos qu'enuncia son:

• Toos tenemos derechu a la vida y como seres humanos nacemos llibres ya iguales,
• Derechu a l'autonomía
• A la non discriminación y a la participación na sociedá,
• A la igualdá d'oportunidaes
• A l'accesibilidá ,
• A la seguridá de la nuesa persona
• A la reconocencia de nuesa persona ante la llei y la xusticia
• A la llibertá d'espresión
• A la llibertá de circulación
• A una nacionalidá
• A un trabayu y a un salariu igualitariu
• Al respetu de la nuesa privacidá
• A contraer matrimoniu y fundar una familia
• A la salú
• A un nivel fayadizu de proteición social
• A la educación y
• A tener una vida digna^[11]

Los países firmantes de la convención tendrán d'adoptar nueves lleis nacionales, y quitar vieyes lleis, de cuenta que les persones con discapacidá, por casu, tengan los mesmos derechos a la educación, al emplegu, y a la vida cultural.

En 1976, la ONX llanza'l so Añu Internacional pa les Persones con Discapacidá pa 1981, renombráu más palantre Añu Internacional de les Persones con Discapacidá. En 1979 Frank Bowe foi'l representante de les persones con discapacidá.

La década de les Persones con Discapacidá de la ONX, ente 1983 y 1993, ufiertó un Programa Mundial d'Aición Referíu a Persones con Discapacidá; güei munchos países nomaron a representantes que son persones con discapacidá. Amás en 1984 la Unesco aceptó la llingua de señes pa la educación de neños y mozos sordos.

El Día Internacional de les Persones con Discapacidá celébrase'l 3 d'avientu de cada añu.

En Méxicu cuntamos amás cola Comisión Nacional de los Derechos Humanos (CNDH) que s'encarga de crear lleis que promuevan y protexan los nuesos derechos, busca esaniciar la discriminación, según pa la inclusión de les persones. La Llei federal pa prevenir la discriminación busca terminar con toles formes de discriminación entendiendo por esta postrera, toa distinción o esclusión basada n'orixe étnicu, edá, sexu, discapacidá, condición socioeconómica, salú, creencies, etc. A partir d'ésta, creóse'l Conseyu Nacional pa Prevenir la Discriminación encargáu de formular polítiques y realizar aiciones pa fomentar una cultura de respetu y non discriminación, otramiente, ésti conseyu encargar d'atender les quexes sobre conductes discriminatories, apurriendo asesoría al afeutáu pa faer valir los sos derechos y llevando a cabu les aiciones xurídiques correspondientes pa una solución del problema.^[12]

• Abusos sexuales a persones con discapacidá
• Dependencia personal
• DisCuentos
• Educación especial
• Incapacidá física
• Invalidez
• Movimientu polos derechos de les persones con discapacidá
• Perru d'asistencia
• Remortina (medicina)

• Tortosa, L; Gracía-Molina, C; Page, A; Ferreras, A (2008). Ergonomía y discapacidá. Institutu de Biomecánica de Valencia (IBV). ISBN 84-923974-8-9.
• Storch de Gracia y Asensio, J. G (abril-xunu de 2008). escritu en Madrid, España. «[Les llingües de señes ante'l Derechu civil (Apuntamientos xurídicu-civiles sobre la Llei 27/2007, de 23 d'ochobre -Ley LLSS-MACO-, y la Convención Internacional sobre los Derechos de les Persones con Discapacidá -CIDPD-)]». Revista Xeneral de Llexislación y Jurisprudencia (2):  páxs. 259-302. ISSN 0210-8518. [http://www.ucm.es/info/civil/herpan/docs/sennas_civil.pdf. 
• Luterman, David; Mark, Ross (1985). El neñu sordu. Méxicu, D. F.: La prensa Médica Mexicana.
• Marianetti, Gerardo Esteban. Ley de persones con discapacidá n'Arxentina.
• Ancasi Cazeneueve, Paula Andre. Discapacidad mental y/o fisicas.com.

• Observatoriu Estatal de la Discapacidá
• Confederación Española de Persones con Discapacidá Física y Orgánica (COCEMFE Archiváu 2013-11-12 en Wayback Machine)