Sägi

 

 

 

 

 

 

 

 

D Brodukt wörrèd au Schnittholz (Schnittwaar) dauft. Dè Iischnitt erfolgt übberwigend a dè Gattersägi, abber au a dè Band- un Chraissägi. Hützdaag wörrèd au mee un mee Profilzoschpaner ygsetzt.

Aadribbè isch si früèner, sid em Middelalter, meischtens durch è Wasserrad, spôter durch Dampfmaschinnè odder Diselmotoorè un hüt übblicherwys mit Elegtromotorè.

È Sägi bschtòt im Wesentlichè uss folgendè Brozesseinheitè:

• Rundholzblatz – Aaliferung vom un Lager fürs Rundholz
• Rundholzsortyraalaag – Entrindung, elegtronischi Vomessig un Sortyrig vom Rundholz
• Yschnittlinniè – S Härz vo dè Sägi. Dõ wörd s Rundholz gschnittè. Als Hauptmaschinnè wörd bis hüt traditionèll è Gattersägi un è Bandsägi iigsetzt. Moderni Aalaagü bruuchèd leischtungsfähigi Zerschpaner-Chraissägi-Kombinationè, Brofylschpaner odder Gatter-Chraissägi-Kombinationè.
• Schnittholzsortyrung – Kanthölzer, Dillè, Brètter un mee wörrèd dõ elegtronisch vomessè un nõch Abmessung un Qualidät sortyrt.
• Paketyr- bezièigswys Uffbyygaalaag – S Schnittholz wörd dõ für d Lagerung odder Dröchnung vo sognanntè Luftbyyg odder für diè fèrtigè Vosandpäckli zämmèdrait.
• Dröchèaalaag – In Drochèkammèrè wörd s Schnittholz uff diè für s Wittervoschaffè un -vowendè notwendigi Holzfüchtigkeit brocht.
• S Hauptbrodukt isch Schnittholz, wo zuè Brèttschichtholz, Konschtruktionsvollholz (KVH), Massyvholzblattè, Hobbelzüüg, Brofylholz wittervoschafft odder sägeruch zuè diversè Bauzwèck (Dachkonschtruktionè, Dachschaligè, Ußèschaligè, diversi Bauzwèck) vowendet wörd.

Dè Gruscht, wo bim Sägè entschtòt, d Sägenäbbèbrodukt, wörrèd ebbèfalls wittervowèrtet:

• Rindè wörd voheizt als Biomasse odder zuè Rindèmulch für Gärtnereie vowandlèt.
• Sägischpään, Sägmèèl un abgsybtes Züüg wörd als Rohschtoff für Faserblattè i dè Induschtry vowendet odder zuè Pellèts bresst.
• Hackguèt (Hackschnitzel) un Kappholz gòt hauptsächlich i d Pabyrinduschtry für d Zellschtoffhèrschtellig odder wörd ebbèfalls voheizt odder vobresst zuè Pellèts.

Grundsätzlich wörd zwǜschè Laub- un Nõdelholzsägiwärch unterschiddè.

Diè gröschtè Laubholzsägiwärch z Dütschland bedrybt d Pollmeier Massyvholz GmbH & Co. KG. Irèn Hauptsitz hèt sèll Unternämmè z Creuzburg un es bedrybt zwei witteri Sägiwärch z Malchow un Aschaffèburg. Jöhrlich wörred a dè drei Standört wit mee als 600.000 Feschtmeter Buchèrundholz ygschnittè.

Übber s gröschtè Nõdelholzsägiwärch z Europa vofüègt d Ilim Nordic Timber z Wismar. Uff zwei Profilyrlinniè vo LINCK HVT wörrèd jöhrlich 2,2 Millionè Feschtmeter Rundholz im Meeschichtbedryb voschaffèt. D Vorschubgschwindigkeit vo dè Linniè I bedrait maximal 150 Meter pro Minutè, sèlli vo dè Linniè II maximal 160 Meter pro Minutè.

Gmessè a dè Broduktionskapazidät isch dè finnisch-schwedische Konzèrn Stora Enso Timber s zweitgröschte Forschtunternämmè vo dè Wält. S Unternämmè bedrybt 25 Sägiwärch in elf Länder, wo 7,5 Millionè Kubikmeter Schnittholzbrodukt voschafft wörrèd. Stora Enso isch mit übber 700 Johr diè ältescht Aktiègsellschaft vo dè Wält.

 

S Wort für d Sägi chunt scho im Althochdütsche vor: dört hets sega oder saga gheisse. Zäme mit em latynische Verb secāre, wo ”abschnyde“ und au ”mäje“ bedütet, und verwandte Wörter i verschidene europäische Sprooche goot’s zrugg uff en indoeuropäischi Wurzle, wo *sē̌k- gluutet hät.^[1]

Sägene git’s erscht sid dere Zyt, wo me Metall het chönne bearbeite. Z Ägypte het me Deil vo Bronzsägene gfunde. Die erschte Sägene sind für de Handbetriib gsi, am Afang d Bügelsägine, und mit Bletter us Yyse denn d Raamesägine; im dütsche heisse si Chlobsägi.^[2] Dè Vorläufer vo dè grosse Sägemülli isch d Gruèbèsägi; dõ wörd dè Stamm vo zwei Personè mit èrè vertikal laufendè Sägi usènand gsägèt. Spôter sin dõdefür au entschprèchendi Konschtruktionè baut worrè.

D Sägi vo Hyrapolis isch è früeni, wasserdribbeni Steisägemülli i dr römische Zyt z Chlyasiè (i dr hütigi Türkei) us èm 3. Joohrundert n. Chr gsi. D Wassermülli isch diè èrscht bekannti Maschinnè gsi, bi dèrrè è Drèèbewegung mit èrè Kurbelwèllè un Pleuelschtangè in è lineari Bewegung umgsetzt worrè.^[3]

È schriftlichs Zügnis, uss dèm dè antike Bedryb vo wasserdribbène Marmorsägènè i dè Nôchi vo Tryr druus abgleitet wörrè cha, findet sich im Gedicht Mosella vom Ausonius uss èm spôtè 4. Joorhundert n. Chr. È Tegschtschtell us èm Wärch vom Heiligè Gregor vo Nǜssa, wo zuè dè glychè Zit vofasst worrè isch, dütet uff d Exischtenz vo Marmorsägi au im anatolischè Ruum hy, so dass è witti Vobreitig vo söttigè induschtrièllè Müllènè im Spôtrömischè Reich aaznää isch.^[4] È witteri Sägi chönnt in dr römische Stadt Auguschta Raurica i dr hütige Schwiz gschtandè haa, wo mò è Kurbelwèllè us Metall vom 2. Joorhundert n. Chr. gfundè hèt.^[5]

 

Witteri römischi bzw. bǜzantinischi Steisägemülline, wo mit Kurbel- un Pleuelschtangè, abber ooni Zaaradgetrièbe schaffèd, sin z Gerasa in Jordaniè un z Ephesus in dr Türkei uusgrabbè worrè. Beidi Müllènè stammèd uss èm 6. Joohrundert n. Chr.^[6] Ob s i dè römischè un früèbǜzantinischè Zit näbbè Stei- au Holzsägimüllènè gää hèt, isch nit bekannt.

Z Europa isch d Technology für dè Bedryb vo Sägemüllènè in nõchrömischer Zit für Johrhunderte voschütt gangè. Èrscht im Hochmittelaalter sin z Europa widder Sägèmüllènè urkundlich z erfassè.^[7] 1204 wörd in Evreux i dè Normandy è Dillèmülli erwäänt, bi dèrrè s sich woll um diè älteschti urkundlichi Benennig von èrè Sägi handlèt, übber dèrrè iri Fungtionswys abber nüt bekannt isch. Uss dè Zit zwǜschè 1220 un 1240 stammt è Zeichnig vom französischè Architèkt Villard de Honnecourt, wo dè Mechanismus von èrè Sägi zeigt.^[8] Für s Johr 1267 isch è Wasserchraftsägi im Schwizer Jura urkundlich belait.^[9] Diè älteschti bekannti Sägemülli im dütschsprõchigè Raum isch diè 1279 èrschtmòls erwäänti Holzmülli zwǜschè Rièchè un Chly-Basel.^[10] Well dè Großraum Basel èrscht ab 1501 zuè dè Eidgnossèschaft gschtossè isch, isch sèlli Mülli au diè älteschti nõchantiki Sägi z Dütschland. Diè älteschti au hüt no z Dütschland stationyrti Sägi isch diè 1295 erwäänti Urtelmülli z Lenggrys.^[11] Witteri aaltè Sägemüllènè z Dütschland sin vor allem im Südweschtè bezüügt: 1298 z Fryburg, 1310 z Kirchheim, 1311 z Pfaffèwyler in Südbaddè, 1313 in Selbach un 1314 z Peterzèll.^[12][13] 1322 isch in èrè Bauamtsrechnung d Hanrey-Sägi bi Augschburg belait, wo i dè Literadur z. T. fälschlich als älteschti Sägi z Dütschland bezeichnèt wörd.^[11] 1340 wörd è Sägi z Züri erwäänt un 1361 eini in Graubündè.^[14]

• Edgar Finsterbusch, Werner Thiele: Vom Steinbeil zum Sägegatter. Ein Streifzug durch die Geschichte der Holzbearbeitung. Fachbuchvolaag, Leepzisch 1987, ISBN 3-343-00275-5.
• Ivo Franz: Historische Sägeindustrie in Brandenburg: Entwicklung von 1850 bis 1990, 2009 ISBN 978-3-8366-7849-0
• Jürgen Gaebeler: Volkskundlich-historisches Sammelsurium Sägemühlen - Sägen. Dütschè Bedrybswǜrte Volaag, Gèrnsbach 2002.
• Jürgen Gaebeler: Die Frühgeschichte der Sägemühlen als Folge der Mühlendiversifikation. 1. Uffl. 2001. 2. Uffl. Volaag Kessel, Remagen-Obberwinter 2006, ISBN 3-935638-20-5. (Digitalisat (Uuszug)
• Tullia Ritti, Klaus Grewe, Paul Kessener: A Relief of a Water-powered Stone Saw Mill on a Sarcophagus at Hierapolis and its Implications. In: Journal of Roman Archaeology. Band 20 (2007), S. 138-163.
• Andrew Wilson: Machines, Power and the Ancient Economy. Im: The Journal of Roman Studies. Band 92 (2002), S. 1–32.
• Grewe, Klaus: Die Reliefdarstellung einer antiken Steinsägemaschine aus Hierapolis in Phrygien und ihre Bedeutung für die Technikgeschichte. Internationale Konferenz 13.−16. Juni 2007 z Ischtambul (Memento vom 11. Mai 2011 im Internet Archive) (PDF; 2,0 MB) In: Bachmann, Martin (Hrsg.): Bautechnik im antiken und vorantiken Kleinasien. Byzas, Band 9. Ege Yayınları, Ischtambul 2009, ISBN 978-975-807-223-1, S. 429–454.
• Jules Gilliéron, Jean Mongin: Scier dans la Gaule romane du sud et de l'est. Paris, 1905.
• The saw in History. Philadelphia 1925.

  Commons: Sägewärch – Sammlig vo Multimediadateie

• Sagi bim Schwiizerische Idiotikon
• Fachvoband vo dè Holzinduschtry Öschterrych
• Deutsche Säge- und Holzindustrie Am 9. Mai 2013 fusionyrt uss BSHD un VDS
• Iischnitt i dè Sägi
• Gschichtè un Technig vo dè Sägemüllènè im Mittelaalter
• Gschichte vo dè Sägènè

1. ↑ Friedrich Kluge: Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache. 1989, S. 613.
2. ↑ Chlobsagi bim Schwiizerische Idiotikon
3. ↑ Ritti, Grewe, Kessener (2007), S. 161
4. ↑ Wilson (2002), S. 16
5. ↑ Schiöler (2009), S. 66f.
6. ↑ Ritti, Grewe, Kessener (2007), S. 149–153
7. ↑ Detaillyrti Darschtellung vo Mechanig un Technig vo historischè Sägemüllènè bi: Peter Nikolaus Caspar Egen: Sägemühlen. In: ders.: Untersuchungen über den Effekt einiger in Rheinland-Westphalen bestehenden Wasserwerke, hrsg. vom Minischterium vom Innèrè für Handel, Gewerbe un Bauwesè, Teil I-II. A. Petsch, Bèrlin 1831, S. 168–171 (Google-Books).
8. ↑ www.falkenmuehle.eu
9. ↑ www.historische-saegen.ch.
10. ↑ Stefan Hess: Zwischen Hobelbank und Pflug, im: Johrbuèch z'Rièchè 2012 (online).
11. ↑ ^{11,0 11,1} Art. Wassermühlen, im: Mittelaalter-Lexikon
12. ↑ Hans Jänichen: Zur Geschichte der Sägemühlen im Mittelalter, im: Alemannischè Johrbuèch 1961, S. 317–329
13. ↑ Jürgen Gaebeler: Die Frühgeschichte der Sägemühlen als Folge der Mühlendiversifikation. 2. Uffl. Volaag Kessel, Remagè-Obberwinter 2006, S. 3 (Memento vom 9. Februar 2015 im Internet Archive).
14. ↑ www.historische-saegen.ch.

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Sägewerk“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.