Taalherlewing

Oor die afgelope dekades was die omkering van taalverskuiwing ’n studieveld onder taalkundiges, soos Joshua Fishman. Die omkering van taalverskuiwing behels die vasstelling tot watter mate ’n spesifieke taal ‘‘verplaas’’ is, om sodoende te bepaal wat die beste wyse is om ’n taal te ondersteun of te laat herleef.

Joshua Fishman se ontwerp om bedreigde (of dooie) tale te laat herleef, of volhoubaar te maak,^[2][3] bestaan uit agt fases. Daar moet ten nouste op die eerste fases van herstel gefokus word totdat dit gegrondves is – dán eers mag daar na die volgende fases beweeg word. Die agt fases is soos volg:

1. Die oorname van die taal deur volwassenes, wat feitlik as “taalvakleerlinge” optree (dit word aanbeveel waar die meeste van die oorblywende taalgebruikers bejaard is en maatskaplik afgesonderd van ander gebruikers leef);
2. Skep ’n maatskaplik-geïntegreerde bevolking van aktiewe gebruikers van die taal (op hierdie tydstip is dit gewoonlik beter om eerder op die gesproke taal as op die geskrewe taal te fokus);
3. In plekke waar daar ’n redelike aantal mense gewoontelik die taal praat, moet die informele gebruik daarvan onder alle ouderdomsgroepe aangemoedig word. Dit kan ook verhoog word deur die daarstel van plaaslike buurtinstellings waar die betrokke taal aangemoedig, beskerm en (binne sekere kontekste) eksklusief gebruik word.
4. In gebiede waar daar genoeg mondelingse gebruik van die taal onder alle ouderdomsgroepe is, kan geletterdheid met betrekking op hierdie taal aangemoedig word, maar op so ’n wyse dat dit nie afhanklik is van die bystand of aalmoese van die staat se onderwysstelsel nie.
5. Waar die staat dit toelaat, en waar die getalle voldoende is, kan die gebruik van die taal in die verpligte staatsonderwys aangemoedig word.
6. Sodra die bogenoemde fases bereik is en standvastig bly staan, kan die gebruik van die taal in die werkplek (onder die laer werkkringe) aangemoedig word.
7. Sodra die bogenoemde fases bereik is en nie wankel nie, kan die gebruik van die taal in die plaaslike staatsdiens en in die massamedia aangemoedig word.
8. Wanneer bogenoemde fases bereik is en stabiel bly, kan die gebruik van die taal in hoër onderwys, die regering, ens. aangemoedig word.

Hierdie taalherlewingsmodel is bedoel om alle inspanning op die doeltreffendste manier moontlik aan te wend en om te sorg dat onnodige koste en energie nie op die latere herstelfases verspil word as selfs nog nie eens die eerste fase aangepak is nie. Dit is byvoorbeeld ’n vermorsing van tyd, geld en moeite om ’n veldtog van stapel te stuur om die gebruik van die taal vir uitsaaiwese en die staatsdiens te bevorder as daar skaars enige gesin is wat die taal kan praat.

David Crystal stel in sy boek, Language Death,^[4] ses faktore voor wat kan help om ’n taal te bevorder. Hy veronderstel dat ’n bedreigde taal sal vooruitgaan indien die sprekers:

1. hul aansien binne die groter gemeenskap verhoog
2. hul rykdom vermeerder
3. hul grondwetlike mag binne die groter gemeenskap verhoog
4. ’n sterk teenwoordigheid binne die onderwysstelsel het
5. die taal op ’n skriftelike wyse kan uitdruk
6. elektroniese tegnologie kan gebruik

Hebreeus is suksesvol weer in die lewe geroep. Dit is die enigste voorbeeld van ’n uitgestorwe taal wat tot ’n nasionale taal met miljoene moedertaalsprekers herleef het. Die herlewing van Kornies het in 1904 begin, nadat dit vir meer as ’n eeu lank dood was. Dit is nou suksesvol herleef, met ’n toenemende aantal sprekers wat tans ’n paar duisend sterk staan. Amptelike pogings om tale van uitwissing te red, soos die bevordering van Iers in beide die Republiek van Ierland en Noord-Ierland, Wallies in Wallis, Galicies in Galicië, Baskies in Baskeland en Katalaans binne Katalonië, is met gemengde sukses begroet. In Sjina bestaan daar etlike entoesiastiese groepe wat Mantsjoe, die taal van hul voorouers, deur beskikbare woordeboeke en handboeke probeer herleef. Party besoek af en toe die Qapqal Xibe Outonome Streek in Xinjiang, waar die verwante inheemse Xibe-taal steeds gepraat word.^[5] Sommige Indiaanse stamme het ook probeer om hul sterwende tale te laat herleef.^[6]

Dikwels sal die organisasie wat ’n taal wil herleef ’n spesifieke streektaal uitkies (soms selfs een taal uit verskeie dialekte saamstel) en dan deur nuwe gebruiksvorme aanvul. Hierdie gebruiksvorme het hoofsaaklik betrekking op die moderne woordeskat, wat nuutskeppings insluit, asook afleidings, die nuwe betekenisse wat vir ou woorde toegeskryf word, leenvertalings uit sustertale (Arabies vir moderne Hebreeus, Wallies en Bretons vir Kornies) of leenwoorde wat net so uit moderne internasionale tale geneem word. Die ondersteuners van die ander streektale sal aanvoer dat die gekose een nie eg is nie en dat die oorspronklike doel van die herlewing gefaal het.

In Europa, gedurende die 19de en 20ste eeu, het die gebruik van beide die plaaslike en aangeleerde tale afgeneem soos die sentrale regering van die onderskeie state hul volkstaal as die standaardmedium vir amptelike en onderwystaal afgedwing het (soos in die geval van Frankryk, Spanje en Italië).

Oor die afgelope dekades het plaaslike nasionalisme en menseregtebewegings tot ’n meer multikulturele beleid binne die Europese lande tot gevolg gehad. Fel kritiek is uitgespreek teen voormalige praktyke van plaaslike tale wat onderdruk is, soos in die term taalmoord opgemerk kan word. Veldtogte het die status van plaaslike tale tot só ’n mate in Europese streekgebiede verhoog dat dit as amptelike tale, naas die nasionale taal, aanvaar is. Die Europese Raad se handeling in hierdie gebied (deur middel van die Europese Manifes vir Plaaslike of Minderheidstale) is teenstrydig met die Europese Unie se erkenning van amptelike status aan slegs ’n beperkte aantal amptelike tale.

Aan die ander kant is daar Latyn. Hierdie antieke taal is oor die eeue heen in die hoë onderwys en vir akademiese kommunikasie gebesig en het ’n kultuurskakel regdeur al die universiteite tot en met die voornoemde tydperk gelaat. Hoewel hierdie taal genoeg belangstelling gewek het om ’n herlewingsbeweging tot stand te bring, toon die aantal sprekers van die sogenaamde Lewende Latyn ’n sukkelende groei. Die rede hiervoor is dat die taal nie eie aan enige van vandag se oorgeblewe volke is nie; daarom het hierdie dooie taal bitter min ondersteuning van regerings, hetsy op nasionale of internasionale vlak, ontvang.

In die 20ste eeu alleen het honderde tale reeds regoor die wêreld uitgesterf. Daar bly dié oor waarvan slegs ’n enkele paar opgetekende sprekers nog lewe – hierdie tale staan as bedreigde tale bekend. Die VN skat dat meer as die helfte van die tale wat vandag gepraat word, minder as 10 000 sprekers het en ’n kwart minder as 1 000 sprekers oor het; indien daar nie enige poging aangewend word om hulle te onderhou nie, sal die meeste hiervan binne die volgende honderd jaar uitsterf. Die Bedreigde Taalfonds is ’n fonds wat op die bewaring en herlewing van bedreigde tale toegespits is.

• Lys van herleefde tale

• Grenoble, L. A. and Whaley, L. J. (1998). Endangered Languages: Language Loss and Community Response. Cambridge University Press. (ISBN 0-521-59712-9)
• Nettle, D. and Romaine, S. (2000). Vanishing Voices. Oxford University Press. (ISBN 0-19-515246-8)
• Reyhner, J. (ed.) (1999). Revitalizing indigenous languages. Flagstaff, AZ : Northern Arizona University, Center for Excellence in Education. (ISBN 0-9670554-0-7)
• Zuckermann, Ghil'ad & Walsh, Michael (2011) "Stop, Revive, Survive: Lessons from the Hebrew Revival Applicable to the Reclamation, Maintenance and Empowerment of Aboriginal Languages and Cultures", Australian Journal of Linguistics 31: 111–127.
• Zuckermann, Ghil‘ad (2020). Revivalistics: From the Genesis of Israeli to Language Reclamation in Australia and Beyond, Oxford University Press. ISBN 9780199812790 / ISBN 9780199812776

• Onkwehonwe.com Endangered Language ChatBots Geargiveer 6 Augustus 2016 op Wayback Machine, develops and hosts endangered language bots that send translations to any communication device including computers, phones, mobile devices, talking toys, and more.
• Schola, Latin Language revival network
• Hans Rausing Endangered Languages Project Geargiveer 29 Julie 2012 op Wayback Machine
• Cajun Ethnicity and the Intergenerational Transmission of Louisiana French
• Society to Advance Indigenous Vernaculars of the United States Geargiveer 27 Februarie 2012 op Wayback Machine