Rio de Janeiro

Op 1 Januarie 1502 het die Portugese ontdekkingsreisiger Gaspar de Lemos die eerste Europeër geword om die Guanabarabaai, waarlangs die stad geleë is, te sien.^[1] Hoewel daar dikwels beweer word dat die naam "Rio de Janeiro" gekies is omdat die Portugese geglo het dat die baai die monding van 'n rivier was, is daar destyds in werklikheid geen onderskeid getref in die nomenklatuur tussen riviere, inhamme en baaie nie, wat beteken dat die waterliggaam korrek as 'n rivier aangewys is.^[2]

 

 

Rio de Janeiro lê effens noord van die Steenbokskeerkring, langs die westelike kuslyn van die uitgestrekte Guanabarabaai met sy naastenby sewentig eilande en die Atlantiese Oseaan in die suide. Die stadsgebied met 'n totale oppervlakte van 1 260 vierkante kilometer lê op 'n vlakte en word in die noorde en weste deur die steil berge van die Serra do Mar begrens. Net 'n smal strook land verbind die middestad met die strandoorde in die suide. Die beboude gebied strek oor 'n afstand van sowat 179 km.

Die morros, kaal granietheuwels en bergpieke wat temidde van die stadsgebied verrys, waaronder ook die Suikerbroodberg op 'n skiereiland in die Guanabarabaai, oorheers die stad net soos die groot aantal strande en die tropiese Atlantiese reënwoud, die Mata Atlântica. Die morros is uitlopers van die Serra do Mar, 'n gneis-en-granietbergreeks, en is in geologiese opsig oorblyfsels van die vroeëre kuslyn. Een van die heuwelreekse verdeel Rio de Janeiro in twee dele, die suidelike stadsgebied met onder meer Ipanema en Copacabana, en die noorde met die historiese stadsentrum (Centro) en 'n aantal nuwe stadsbuurte. Die hoogste bergpiek met 1 022 meter is die Pico da Tijuca wat deel uitmaak van 'n uitgestrekte natuurbewaringsgebied.

Naas Rio de Janeiro bestaan die metropolitaanse gebied uit twaalf ander stede en kleiner nedersettings: Nova Iguaçu, Duque de Caxias, São Gonçalo, Niterói, São João de Meriti, Nilópolis, Magé, Itaboraí, Itaguaí, Paracambí, Maricá en Mangaritiba.

 

Die bergpieke Suikerbroodberg en Corcovado is Rio de Janeiro se bekendste landmerke. Die gewilde toeristetrekpleisters bied 'n goeie uitsig oor die stad en die Gunanabarabaai. Albei bergpieke is sogenaamde eilandberge, 'n tipiese verskynsel in wisselvogtige en droë subtropiese en tropiese gebiede.

Die Suikerbroodberg met 'n hoogte van 394 meter is in die stadsbuurt Urca aan een kant van die Copacabanastrand geleë. Sy Portugese naam Pão d'Açucar is afgelei van die inheemse Tupí-woord paundacuqua (letterlik "rotsneus"). 'n Engelsman was in 1817 die eerste mens wat daarin geslaag het om die Suikerbroodberg uit te klim.

Reeds in die jare 1912 en 1913 het 'n Switserse maatskappy hier 'n sweefspoor (Portugees: bondinho) gebou wat toeriste na die bergspits neem. Die oorspronklike kabelkar kon tot 1972 net 24 passasiers opneem en is daarna met groter karre vervang wat plek vir tot 75 passasiers bied. Die kabelspoor neem besoekers eers na die Morro da Urca (230 meter), 'n bergpiek wat net voor die Suikerbroodberg lê, en van hier verder op na die eindstasie.

Die Corcovado (letterlik "die geboggelde berg") met 'n hoogte van 710 meter maak deel uit van die Tijuca-bergmassief en staan bekend vir sy reusagtige Christus-standbeeld (Cristo Redentor of "Christus die Verlosser"). Die maklikste pad na die bergpiek loop vanuit die stadsentrum via die buurte Glória en Catete na Laranjeiras en uiteindelik oor die Rua Cosme Velho.

 

 

Vanweë sy ligging op 'n lae breedtegraad, aan die Atlantiese Oseaan en aan die Guanabarabaai het Rio de Janeiro 'n warm tropiese klimaat met relatief konstante hoë humiditeit. Die hitte word deur die passaatwinde, wat hier dwarsdeur die jaar waai, effens gematig.

Die gemiddelde jaarlikse temperatuur is 22,6 °C met baie klein maandelikse skommelinge (die hoogste gemiddelde in Januarie en Februarie is 25,5 °C, die laagste gemiddeld in Julie 20,2 °C) en 'n gemiddelde jaarlikse reënval van 1 173 millimeter. Die meeste reënval word in die somermaande tussen Desember en April aangeteken, terwyl die wintermaande Junie, Julie en Augustus die droogstes van die jaar is. Winter is die beste reistyd vir besoekers wat tropiese temperature en humiditeit as onaangenaam ervaar. Atlantiese koue fronte beïnvloed soms die winterweer met reën, wind en koeler temperature wat twee of drie dae lank voortduur.

Die hoogste temperatuur wat ooit in die stad aangeteken is, was 43,2 °C op 14 Januarie 1984 in die stadsbuurt Bango, die laagste 4,8 °C op 19 Julie 1926 in Campo dos Afonsos.

 

 

Die Portugese seevaarder Gaspar de Lemos en sy ekspedisie was die eerste Europeërs, wat op 1 Januarie 1502 in die Guanabarabaai geland het, en een jaar later is die eerste klein nedersetting, wat net uit 'n aantal hutte bestaan het, deur Gonçalo Coelho naby die huidige Urca gestig. Die Portugese het teen die begin van die 16de eeu nouliks belang gestel in Brasilië en net 'n handjievol belangrike handelsposte langs die kus opgerig. Groter koloniale nedersettings is eers na 1530 gestig, maar hulle was ver van Rio de Janeiro in die noorde en suide geleë.

Dit was die Franse wat destyds kans gesien het om hul eie kolonies in Suid-Amerika te stig. In 1555 het die Franse admiraal Nicolas Durand de Villegaignon met drie skepe en 'n bemanning van 600 tot in Guanabarabaai geseil om die eerste kolonie in die suide van die vasteland te stig, wat later as France Antarctique bekend gestaan het.

Aanvanklik het die Franse net oor 'n fort op die klein eiland Sergipe (wat later herdoop is tot Villegaignon) beskik, maar vir die Portugese was dit rede genoeg om militêr teen die Franse koloniste op te tree. Die eerste aanval onder die leiding van goewerneur Mem de Sá uit Bahia is in 1560 deur die Franse afgeweer, veral danksy die feit dat die inheemse Tamoio-Indiane hulle militêre bondgenote geword het.

Die Portugese owerhede het vyf jaar later 'n tweede ekspedisie onder die leiding van Estácio de Sá, 'n neef van die Bahiaanse goewerneur, vanuit Portugal na Brasilië gestuur om die Franse vir goed te verdryf en 'n militêre basis op te rig. Die fort, wat op 1 Maart 1565 tussen die bergpiek Cara de Cão en die Suikerbroodberg het die bakermat van Rio de Janeiro geword. Die vesting en die dorp, wat hier begin ontwikkel het, is na die Portugese koning São Sebastião do Rio de Janeiro vernoem – dit is nog steeds die amptelike naam van dié stad.

Op 20 Januarie 1567 het Estácio de Sá danksy versterkings uit Bahia onder die bevel van Mem de Sá uiteindelik daarin geslaag om die Franse setlaars te verdryf. Die ou fort is afgebreek om plek te maak vir die uitbreiding van die Portugese stad, en reeds teen die einde van die 16de eeu was Rio de Janeiro een van die vier grootste Europese nedersettings in Brasilië. Sy blanke bevolking het in die tydperk tussen 1585 en 1600 vervyfdubbel tot 750 mense. Rio de Janeiro het geleidelik 'n strawwe mededinger van Bahia in die noorde geword.

Met die ontdekking van goud in die gebied van Minas Gerais het Rio de Janeiro vinnig tot die kolonie se beduidendste seehawe ontwikkel, en sy bevolking het tussen 1710 en 1763 gegroei van 12 000 tot 30 000. In 1763 het Rio de Janeiro ook die hoofstad van die Portugese Visekoninkryk Brasilië geword. Vir 'n kort periode tussen 1808 en 1821 het Rio de Janeiro selfs as die administratiewe hoofstad van die Portugese moederland gedien, nadat Lissabon deur Franse troepe onder die bevel van Napoleon Bonaparte beset is en die koning João VI (Johan VI van Portugal) Rio de Janeiro as die toevlugsoord van sy hof gekies het.

 

 

Toe die Portugese hof in 1821 na Portugal teruggekeer het, het net die prins-regent Pedro in Rio de Janeiro agtergebly. Op 7 September 1822 het Pedro die onafhanklikheid van Brasilië verklaar en homself tot keiser Pedro I van Brasilië laat kroon. Ná die dood van sy vader is hy gevra om na Portugal terug te keer, maar het dit steeds geweier. Keiser Pedro I was steeds ongewild in Brasilië en hy het uiteindelik afstand van die troon gedoen. Sy seun Pedro II van Brasilië is in 1841 as die nuwe Brasiliaanse keiser gekroon, en ná jare van politieke en ekonomiese onstabiliteit het Rio de Janeiro 'n nuwe periode van welvaart beleef.

Ondanks die verbreking van formele bande met Portugal het Brasilië ook ná sy onafhanklikwording in 'n toestand van informele ekonomiese kolonialisme verkeer, met die Verenigde Koninkryk as die belangrikste van die Noord-Atlantiese moondhede wat die Suid-Amerikaanse land by hul wêreldwye stelsel van ekonomiese betrekkinge ingeskakel het.^[4]

Pedro II se dogter, Prinses Isabel, het die eerste stappe gedoen om 'n einde aan die monargie en die ou bedeling te maak. Toe die keiser in 1888 'n besoek aan Portugal afgelê het, het sy op 15 Mei die sogenaamde "Goue Wet" (Lei Aurea) onderteken, waarmee slawerny in Brasilië formeel opgehef is. Die groot grondeienaars en slawebesitters het nou ook hulle steun vir die afskaffing van die monargie uitgespreek, en nadat die Brasiliaanse Republiek op 15 November 1889 uitgeroep is, moes die keiserlike gesin na die Portugese moederland uitwyk.

In die tydperk tussen 1890 en 1920 het Rio de Janeiro se bevolking verdubbel tot sowat een miljoen, en 'n tyd lank het die stad met São Paulo as die ekonomiese sentrum van die land meegeding. São Paulo het Rio de Janeiro uiteindelik as die grootste stad en belangrikste nywerheidsentrum verbygesteek. Met die inwyding van die nuwe hoofstad Brasília het Rio de Janeiro in 1960 ook sy posisie as die administratiewe sentrum van Brasilië kwytgeraak. Rio de Janeiro is in administratiewe opsig tot 'n stadstaat, die Estado da Guanabara, omgeskep en het eers op 15 Maart 1975 met die ou deelstaat Rio de Janeiro saamgesmelt.

Nogtans het Rio de Janeiro in die volgende dekades vinnig gegroei, en sy inwonerstal het teen die middel van die sewentigerjare tot meer as vyf miljoen gegroei, waarvan byna die helfte oorspronklik uit ander Brasiliaanse streke en die buiteland na Rio de Janeiro gekom het. Die onbeperkte groei gaan gepaard met knellende vraagstukke ten opsigte van die arbeidsmark en behuising. Sowat die helfte van die Cariocas woon in plaaslike krotbuurte, die sogenaamde favelas, wat deur misdaad en die groeiende invloed van dwelmbendes gepla word.

In 1992 het Rio de Janeiro as die gasheerstad van die Verenigde Nasies se Konferensie oor Omgewingsbewaring en Ontwikkeling (CNUCED) opgetree, wat meer algemeen as die Rio-92 Spitsberaad bekend gestaan het en die eerste beduidende internasionale byeenkoms ná die einde van die Koue Oorlog was waaraan verteenwoordigers uit 175 lande deelgeneem het.

 

 

Die ontwikkeling van nywerhede en handel in die tydperk ná die Tweede Wêreldoorlog het in Brasilië met grootskaalse binnelandse migrasie gepaard gegaan, en Rio de Janeiro het danksy die vestiging van bewoners uit ander landsdele en 'n oorskot van geboortes oor sterftes snel bevolkingsgroei ervaar. Die inwonerstal het sedert die middel van die 1950's tot meer as ses miljoen verdubbel. Tans het die uitgestrekte voorstede die stadsgebied as hoofsaaklike groeigebied vervang.

Die maatskaplike situasie in Rio de Janeiro word deur 'n groot mate van verdraagsaamheid tussen die verskillende etniese groepe en 'n lae gemiddelde ouderdom gekenmerk – meer as 'n kwart van die totale bevolking is jonger as 18 jaar, en meer as 87 persent is jonger as 60 jaar.

Daar is nogtans dramatiese verskille tussen die sosiale omstandighede van verskillende bevolkingsgroepe. Rio de Janeiro se krotbuurte of favelas het oorwegend teen die hellings ontstaan – hier is armes in swak behuising gehuisves. Die meer gegoede woonbuurte soos Copacabana, Ipanema en Leblon is in die suidelike stadsdele naby die Atlantiese kus geleë.

Rocinha, die grootste krotbuurt in Suid-Amerika in die suide van Rio de Janeiro, huisves meer as 200 000 mense. Naas swak behuising is armoede, swak higiëne, werkloosheid en hoë misdaadsyfers die hoofsaaklike spanningsfaktore. Die probleem word vererger deur die groeiende invloed van die plaaslike dwelmmafia wat regsvrye gebiede in die krotbuurte geskep het. Dikwels word hele bairros (woonkwartiere) deur gewapende magte oorheers wat die bevolking terroriseer. 'n Moontlike oplossing vir hierdie vraagstukke is die herontwikkeling van krotbuurte waarby die bewoners aktief betrokke raak.

Die bruto geografiese produk van Rio de Janeiro was in 2006 met R$ 128 miljard die tweede grootste van alle Brasiliaanse munisipaliteite na dié van São Paulo.^[5] Die stad se sterk en hoogs gediversifiseerde ekonomie verseker dat sy bewoners een van die hoogste per capita-inkomste in die land het en bied 'n groot aantal werkgeleenthede in sektore soos swaar en ligte nywerhede, vervaardiging van verbruikersgoedere, handel, finansiële dienste en ander tersiêre bedrywe.

Groter Rio de Janeiro is Brasilië se tweede belangrikste nywerheidstreek. Die stad se tradisionele vervaardigende nywerhede – metaalverwerking, ingenieursbedrywe, voedselverwerking, sigarette, chemie, leerverwerking, drukkerye en uitgewerye – word aangevul deur 'n moderne inligtingstegnologiebedryf wat elektroniese verbruikersware en rekenaars vervaardig. Ander beduidende industriële sektore sluit skeepswerwe (insluitende die vervaardiging van toerusting), tekstiele en skoene, nie-metalliese mineraal- en farmaseutiese produkte in. Rio de Janeiro se dinamiese boubedryf skep daarnaas 'n groot aantal werkgeleenthede vir halfgeskoolde werkers.

Om die vestiging van nuwe nywerhede te bevorder, het die stadsregering sekere gebiede aan die stadsrand as industriële distrikte aangewys waar die benodigde infrastruktuur aan beleggers verskaf word en erwe onder spesiale voorwaardes te koop aangebied word. Ruolie en aardgas, wat in velde langs die noordkus van die deelstaat Rio de Janeiro ontgin word, is 'n bykomende stimulus vir die vestiging van vervaardigersnywerhede in die metropolitaanse gebied van Rio de Janeiro en maak van die stad 'n sterk mededinger in die land.

 

Vanweë die rol wat Rio de Janeiro vroeër as nasionale hoofstad gespeel het, het talle groot privaat, nasionale, multinasionale en staatsondernemings hulle hoofkwartiere hier geopen, selfs al is hulle nywerhede in ander nedersettings of deelstate geleë. Baie van hierdie hoofkwartiere – waaronder Petrobras, die nasionale oliemaatskappy, en die Nasionale Ekonomiese en Sosiale Bank, 'n federale beleggingsbank – het in die metropolitaanse gebied van Rio de Janeiro gebly toe die regeringsetel in 1960 na Brasília verskuif is.

Rio de Janeiro is dan ook die tweede belangrikste finansiële sentrum in die land na São Paulo. Die plaaslike sekuriteitemark het intussen – in vergelyking met São Paulo – aan belangrikheid ingeboet, maar speel nog steeds 'n beduidende rol in die finansiële sektor.

Die plaaslike kleinhandel trek voordeel uit die relatief hoë inkomste van Cariocas. 'n Groot aantal van die belangrikste winkels is in die middestad gekonsentreer, terwyl ander in 'n verskeidenheid handelsbuurte ontstaan het waar winkelsentrums, supermarkte en ander kleinhandelondernemings in 'n groot persentasie van die plaaslike behoeftes voorsien.

Rio de Janeiro se seehawe, wat naby die middestad geleë is, is die derde grootste in die land volgens die vrag wat hier hanteer word en diep genoeg vir die grootse houer- en ander skepe. Dit hanteer 'n beduidende persentasie van Brasilië se in- en uitvoere, waaronder ystererts, mangaan, koffie, katoen, vleis, huide en velle. Rio de Janeiro fungeer daarnaas as die logistieke sentrum vir die plaaslike kushandel en baie in- en uitvoerondernemings is hier gesetel.

 

 

Die merkwaardige gebou van die Teatro Municipal of Stadsteater van Rio de Janeiro op die plein Praça Floriano in die stadsbuurt Cinelândia, wat onder meer deur die Paryse Operahuis geïnspireer is, is tussen 1905 en 1909 deur die argitek Francisco de Oliveira Passos gebou. Die teater huisves die plaaslike opera en stadsorkes.

Die binneruimtes van die stylvolle teater besit marmer-arkades asook bronsversierings en vitreaus wat uit Europa ingevoer is. Die toneelskerm is deur Eliseu Visconti (1866–1944) beskilder en beeld 75 bekende persoonlikhede uit die kunswêreld uit soos byvoorbeeld Carlos Gomes, Rembrandt van Rijn en Richard Wagner. Die kelderverdieping huisves die kafee Café do Teatro in die Assírio-saal, wat met mosaïeke versier is.

Rio de Janeiro huisves 'n verskeidenheid bekende musea soos byvoorbeeld die Museu Paço Imperial en die Museu do Indio. Die Museu Chácara do Céu vertoon werke van Pablo Picasso en ander moderne meesters soos Henri Matisse, Amedeo Modigliani en Claude Monet. Die Museu Histórico Nacional is een van min 16de eeuse bouwerke wat bewaar gebly het en behandel die Brasiliaanse geskiedenis. Sy versamelings sluit meubels en ander voorwerpe uit die koloniale tydperk in.

Die Museu da República is suid van die stadsentrum in die stadsbuurt Catete, naby die gelyknamige moltreinstasie, geleë. Ander beduidende musea sluit die Museu Nacional do Brasil in die noorde van Rio de Janeiro en die Museu Nacional de Belas Artes in, wat in 1938 in die stadsentrum geopen is en oor 'n beduidende versameling van inheemse 19de en 20ste eeuse kuns asook werke van Italiaanse en Franse meesters uit die tydperk tussen die 17de en 19de eeu beskik.

Vir die Pan-Amerikaanse Spele, wat in 2007 in Rio de Janeiro gehou is, is onder meer nuwe stadions soos die Estádio João Havelange opgerig en groot bedrae geld is in openbare veiligheid en stedelike infrastruktuur belê.

Rio de Janeiro se Estádio do Maracanã is tydens die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1950, FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 2013 en FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2014 vir wedstryde benut. In 2016 het Rio de Janeiro as eerste Suid-Amerikaanse en tweede Latyns-Amerikaanse stad ná Meksikostad 'n Olimpiese Somerspele aangebied.

• Vinicius de Moraes (1913–1980)

Rio de Janeiro is lid van die Unie van Ibero-Amerikaanse Hoofstede van 12 Oktober 1982 wat broederlike verhoudings met die volgende stede vorm:^[7]

• (de) Generalkonsulat der Bundesrepublik Deutschland: Rio de Janeiro und die deutsche Wirtschaft. [1]
• (de) Schacht, Siegfried en Heider, Almute: Brasilien. Reiseführer mit Landeskunde (Mai's Weltführer 24). Dreieich: Mai Verlag 1998

• Toerisme-inligting oor Rio de Janeiro op Wikivoyage
• (pt) Amptelike webwerf
• (en) "Rio de Janeiro". Encyclopædia Britannica. Besoek op 22 Mei 2024.
• (en) (fr) Amptelike Unesco-bladsy
• (en) 7 dae in Rio de Janeiro ^{[dooie skakel]}

	Hoofstede van Brasilië
Hoofstede Aracaju • Belém • Belo Horizonte • Boa Vista • Brasília • Campo Grande • Cuiabá • Curitiba • Florianópolis • Fortaleza • Goiânia • João Pessoa • Macapá • Maceió • Manaus • Natal • Palmas • Porto Alegre • Porto Velho • Recife • Rio Branco • Rio de Janeiro • Salvador da Bahia • São Paulo • São Luís • Teresina • Vitória