Palatyn

Die Palatyn (klassieke Latyn: Palatium; later, vanaf die Renaissance-tydperk, mons Palatinus; Italiaans: colle Palatino) is een van die klassieke sewe heuwels van Rome, 'n reghoekige plato met 'n hoogte van 51 m en 'n oppervlakte van sowat tien hektaar, omring deur kranse en steil hellings, wat as die oudste bewoonde gebied in die stad beskou word, geleë tussen die Forum Romanum (as middelpunt van antieke Rome se openbare lewe) en die Marsveld (Italiaans: Campo Marzio) as die mees sentrale van Rome se historiese sewe heuwels. Die Palatyn was strategies geleë naby die Tiberrivier, maar hoog genoeg om maklik teen aanvallers verdedig te kan word, en op warm somerdae 'n aangename plek waar 'n vars bries waai. Vandag is dit 'n beboste groen ruimte met ruïnes en wildeblomme in die hart van Rome se historiese sentrum, die Centro storico.

In die Romeinse mitologie was die Lupercal, die grot waarin die Kapitolynse wolvin Luperca (ook Lupa Capitolina genoem) die tweeling Romulus en Remus aangeneem en gesuig het. Volgens oorlewerings het Romulus hier in die tweede helfte van die 8ste eeu v.C. die eerste hoeksteen van die Ewige Stad gelê. Na die versterkte nedersetting, wat hy opgerig het, word as Roma quadrata verwys. Tydens argeologiese opgrawings op die Palatyn is hutte en grafte uit die Ystertydperk sowel as antieke versterkings ontdek. Met 'n geskiedenis, wat tot in die tydperk omstreeks 1000 v.C. terugstrek, word die Palatyn as die bakermat van Rome en die Romeinse beskawing beskou.

In die Republikeinse tydperk tussen die 5de en 3de eeu v.C. het 'n verskeidenheid sakrale geboue op die Palatyn ontstaan waarvan die presiese liggings tans nog nie bepaal kan word nie. Sedert die 2de eeu v.C. is die godin Cybele as personifikasie van vrugbare grond en Magna Mater Deum Idaeum ("Groot Moedergodin van die Berg Ida") in 'n tempel op die Palatyn vereer - as ambivalente godheid wat die skeppende sowel as die alles vernietigende natuurgeweld gesimboliseer het.^[1][2]

Tussen die 2de en 1ste eeu v.C. het die Palatyn tot 'n gesogte woonbuurt vir Rome se adelsklas en sy nouveau riches, in Latyn homines novi ("nuwe mense") genoem, ontwikkel. Bekende persoonlikhede met wonings op die heuwel sluit die digter Catullus en die retorikus Cicero in. Onder die bewind van keiser Augustus, wat op 23 September 63 v.C. as Gaius Octavius op die Palatyn gebore is, is die heuwel tot Rome se amptelike magsentrum omgeskep waar bestaande geboue uitgebrei is en nuwe paleise opgerig is totdat die Palatyn in die laat antieke tydperk uit een enkele paleiskompleks bestaan het. Gaandeweg het die Palatyn, wat tot in die laat antieke tydperk nog as Palatium bekend gestaan het, 'n sinoniem vir keiserlike of regeringspaleis geword. Uit die Latynse term palatium het die Italiaanse palazzo, die Franse palais, die Engelse palace, die Duitse Palast en die Nederlandse en Afrikaanse paleis. Ander afleidings is palts (keiserlike of koninklike setel, veral van heersers in die Duitse taalgebied) en paladyn (keiserlike wag).

Met die einde van die Wes-Romeinse Ryk in 476 was die geboue op die Palatyn gaandeweg aan verval blootgestel. Beskrywings uit die vroeë Middeleeue dui daarop dat die Palatynse argitektuur nog eeue ná die ondergang van die Romeinse beskawing indrukwekkend was. Aardbewings en plunderaars het vervolgens bygedra tot die vernietiging van bestaande strukture. Hul marmer het as boumateriaal vir nuwe geboue en hul kunswerke as versiering daarvan gedien. Eerste argeologiese opgrawings is reeds in die 17de eeu gedoen. Wetenskaplike navorsing en uitgrawings op die Palatyn is steeds aan die gang.