Colombia

Republiek Colombia
República de Colombia (Spaans)

Vlag Wapen
Nasionale leuse: Libertad y Orden (Spaans vir: "Vryheid en Orde")
Volkslied: ¡Oh, Gloria Inmarcesible! (Spaans vir: "O onvervulde glorie")
Hoofstad	Bogotá 4°35′N 74°4′W / 4.583°N 74.067°W / 4.583; -74.067
Grootste stad	Bogotá
Amptelike tale	Spaans
Regering • President • Adjunkpresident	Unitêre presidensiële grondwetlike republiek Gustavo Petro Francia Márquez
Onafhanklikheid • Verklaar • Erken • Laaste unifikasie • Panama-afstigting • Huidige grondwet	van Spanje 20 Julie 1810 7 Augustus 1819 1886 1903 4 Julie 1991
Oppervlakte  - Totaal    - Water (%)	1 141 748 km2  (25ste) 440 831 myl2 2,1 (2015)[1]
Bevolking  - 2020-skatting  - 2005-sensus  - Digtheid	50 372 424[2] (28ste) 42 888 592[3] 42,23 / km2 (173ste) 109,4 / myl2
BBP (KKP)  - Totaal  - Per capita	2022-skatting $940,589 miljard[4] (32ste) $18 225[4] (84ste)
BBP (nominaal)  - Totaal  - Per capita	2022-skatting $351,281 miljard[4] (43ste) $6 807[4] (97ste)
MOI (2019)	0,767[5] (83ste)  –  hoog
Gini (2020)	54,2[6] –  hoog
Geldeenheid	Peso (COP)
Tydsone  - Somertyd	COT (UTC-5) nie toegepas nie (UTC-5)
Internet-TLD	.co
Skakelkode	+57

Colombia of Colombië (Spaans: Colombia, [koˈlombja], luister (hulp·inligting)), amptelik die Republiek Colombia (Spaans: República de Colombia, luister (hulp·inligting)), is 'n land wat hoofsaaklik in die noordweste van Suid-Amerika lê, maar ook oor eilande in Noord-Amerika beskik (transkontinentale land). Dit grens in die noorde aan die Karibiese See, in die ooste aan Venezuela, in die suidooste aan Brasilië, in die suide aan Peru en Ecuador, en in die weste aan Panama en die Stille Oseaan.^[7] Colombia is die enigste Suid-Amerikaanse land wat aan beide die Karibiese See en die Stille Oseaan grens.

Colombia beslaan 'n oppervlakte van 1 141 748 km² en het 'n bevolking van 50 372 424 in 2020 gehad. Die hoofstad en grootste stad is Bogotá. Colombia is na Christophorus Columbus, wat die Amerikas in 1492 vir Europa ontdek het, genoem.^[8]

Colombia het 'n gediversifiseerde ekonomie met 'n belangrike dienste-komponent. Die ekonomiese produksie van die land word oorheers deur die binnelandse vraag, en uitgawes vir huishoudelike verbruik is die grootste komponent van die BBP. Die BBP volgens koopkragpariteit was 827,662 miljoen dollar in 2018. Die Colombiaanse menslike ontwikkelingsindeks is 0,761 en die lewensverwagting by geboorte is 77,1 jaar. Colombia is deel van die CIVETS-groep wat as die ses belangrikste ontluikende markte beskou word. Dit is 'n lid van die Verenigde Nasies, Organisasie van Amerikaanse Lande, Wêreldhandelsorganisasie, Pasifiese Alliansie, UNASUR en ander internasionale organisasies. Dit is ook die enigste Latyns-Amerikaanse land wat 'n wêreldwye vennoot van NAVO is. Dit is die land met die tweede hoogste ongelykheidsindeks in Latyns-Amerika, na Brasilië, en gelykstaande aan Panama, volgens die Wêreldbank-databasis. Colombia beskik oor groot ekonomiese groeipotensiaal indien dié land sy binnelandse konflik kan beëindig.

In die precolombiaanse tydperk is die land deur inheemse volke met verskillende vlakke van beskawing en organisasie bewoon. Die vroegste tekens van menslike bewoning dateer sowat 16 400 jaar terug. Dit sluit oorblyfsels van gereedskap in wat naby Girardot gevind is. Die oudste menslike oorblyfsels is 12 500 jaar oud en by Zipaquirá ontdek. Beide plekke lê in die relatief droë Andesgebied. Daar word egter gemeen dat die warm en vogtige Amasonegebiede en die Karibiese- en Stille Oseaankuste selfs vroeër reeds bewoon is hoewel die oudste vondse daar slegs 9 000 jaar oud is.

Die inheemse volke was rondom 3500 v.C. primitiewe jagters en nomadiese landbouers, wat die see- en rivierkuste bevolk het. Met die koms van mielies as voedselbron in die 2de eeu v.C. begin groepe hulle hier vestig. Vroeë precolombiaanse volke in die noorde het Urabá (1000 v.C.–0) en Sinú (0–1000 n.C., veral bekend vir uitgebreide wateraanleg en dreinering van landbougrond) ingesluit. Die Tumaco, Calima (1000 v.C.–800 n.C.), Malagana (300 v.C.–300 n.C.), Cauca, San Agustín (1000 v.C.–500 n.C.), Tierradentro, Nariño, Quimbaya (0–900 n.C.) en Tolima (200 v.C.–500 n.C.) het in die suidweste geleef. Ten tyde van die Spaanse verowering was daar drie taalfamilies in Colombia: Chibcha, Carib en Arawak.

Die Chibcha-sprekende Indiane het 300 tot 400 jaar voor die huidige jaartelling vanuit Sentraal-Amerika na Colombia, Venezuela en Ecuador getrek – oorspronklik aan die Atlantiese (Karibiese) kus. Arawak-indiane het vanuit die ooste na Colombia geïmmigreer en hulle veral in die oostelike riviergebiede van die Orinoco en Amasone gevestig. Rondom 1000 n.C. trek oorlogsugtige Carib-indiane van die Brasiliaanse kusstreek en die eilande na die Colombiaanse kuste en rivierdale Río Magdalena en Río Cauca en verdryf die Chibcha na die hoërliggende Andesgebiede. Die Chibcha bereik 'n hoë graad van ekonomiese en politieke ontwikkeling. Toe die Europeërs rondom 1500 n.C. Suid-Amerika betree het, was die Chibcha die mees prominente etniese groep. Hulle was onderverdeel in die Muisca en die Tairona, en nog enkele kleiner groepe. Die grootste groep, die Muisca, het hulle woongebied op die hooglande van die huidige Cundinamarca en Boyacá gehad en was landbouers. Hulle maatskaplike organisasie het om die cacicazgo, die stamhoof, en een oorerfbare leier oor die vroulike lyn, gewentel. Die opvolger/erfgenaam van die stamhoof was die seun van sy suster.

Daar het twee groot Muisca bondgenootskappe bestaan ten tye van die Spaanse verowering: Bacatá (Bogotá) en Hunza (Tunja). Aan die hoof van die Bacatá was 'n Zipa, die opperhoof. Die Hunza-opperhoof was Zaque. Die kleiner Chibcha-sprekende groep, Tairona, het die noordelike uitloop van die Sierra Nevada de Santa Marta se berggebied bevolk. Tairona het uit twee groepe, naamlik een in die Karibiese laaglande en die ander in die Andeshooglande, bestaan. Die eerste groep het van visvang en soutontginning geleef, dus produkte wat hulle vir tekstiel van die Tairona in die hooglande verruil het. Die Tairona het in talle goed-georganiseerde stede, wat met klippaaie verbind was, geleef.

Rodrigo de Bastidas land in 1500 as eerste Spanjaard aan die Colombiaanse kus. In 1509 stig Alonso de Ojeda die noordwestelike kusdorp San Sebastian de Urabá. Vasco Nuñez de Balboa stig Santa Maria la Antigua del Darién vanwaar hy 'n ekspedisie na die Stille Oseaankus onderneem (1513). Met Santa Marta (1525) en Cartagena (1533) word vestings langs die kus gestig vanwaar koloniale oorheersing van die binneland, aangemoedig deur die 'El Dorado'-mite – 'n oorvloedige bron van goud – begin. Onder leiding van Gonzalo Jiménez de Queasada en Sebastián de Belalcázar word die huidige Colombia ontdek (1536). In 1557 word in Santafé de Bogotá die 'Real Audiencia del Nuevo Reino de Granada' opgerig. Die verowering van Nueva Granada, soos die gebied toe bekend was, na die geboortegrond van Quesada, is gekenmerk deur die plunder van die Indiaanse kultuurgoedere, die afdwing van Spaanse gebruike en godsdiens, en slawerny. Die brutale Spaanse régime het 'n uitdunning van die Indiaanse bevolking tot gevolg gehad, wat lei tot die invoer van slawe uit Afrika.

Tot 1810 was die land 'n Spaanse kolonie en 'n belangrike bron van goud, maar in dié jaar verklaar Colombia sy onafhanklikheid. Spaanse troepe onder leiding van generaal Pablo Morillo herower die land egter na die Napoleontiese Oorloë.

Sedert 1819 was daar al sprake van egte onafhanklikheid onder leiding van Simón Bolívar en Francisco Paula de Santander. Bolívar word die eerste president van Groot-Colombia wat toe nog uit die huidige Colombia en (dele van) Ecuador, Venezuela en Panama bestaan. In 1830 word die regering van Bolivar omvergewerp wat tot die verbrokkeling van die Republiek gelei het. Ecuador en Venezuela ontstaan as onafhanklike state, terwyl Panama nog deel van Colombia bly tot in 1903. Van die begin af was die politieke situasie onrustig onder andere omdat die politieke stelsel uit slegs twee partye bestaan het, die liberales en die konserwatiewes. Hierdie tweeledigheid het ook rofweg ooreengekom met die sosiale tweeledigheid van die land: Aan die kus het die 'costeños', meestal afstammelinge van die slawe gewoon – in die sentrale hooglande die 'cachacos', die Spaanse afstammelinge. As gevolg van die haglike ekonomiese toestande, verskeie staatsgrepe en voortdurende gewelddadige konflik begin die 1 000-daagse Oorlog in 1899 tussen die regerende konserwatiewes en die liberale troepe. Die oorlog, wat tot 1902 sou duur, het uiteindelik tussen 60 000 en 130 000 lewens geëis en die land verniel agterlaat. In 1903 begin 'n opstand, gesteun deur die Verenigde State wat die Panamakanaal wou bou, wat lei tot die afskeiding van Panama.

In 1928 vind die bloedbad van die piesangstaking plaas. Die Amerikaanse "United Fruit Company" het 'n monopolie in die piesangplantasies gehad en die werkers uitgebuit. Die staking word met geweld beëindig en het honderde slagoffers tot gevolg. Vanaf 1948 vind 'n bloedige volksopstand plaas, nadat die liberale presidentskandidaat Jorge Eliécer Gaitán vermoor is. Die volksopstand in Bogotá, waarin 2 500 mense sterf, versprei oor die hele land. Hierdie stryd, bekend as 'La Violencia', het die lewe gekos van waarskynlik meer as 'n honderdduisend mense. Stede en dorpe word afgebrand en meer as 'n miljoen mense vlug na Venezuela. Van 1953 tot 1957 lei generaal Gustavo Rojas Pinilla 'n militêre diktatuur. In 'n poging om politieke geweld en outoritêre optrede te beëindig, kom die twee groot politieke partye, die Konserwatiewe en die Liberale, in 1958 ooreen om afwisselend die bestuur van die land oor te neem. Hierdie periode duur tot 1974 maar van 1965 tot 1968 word 'n staat van beleg uitgeroep, as gevolg van geweld van linkse guerrilla's en opstand vanuit die Universiteit van Bogotá.

Die huidige grondwet dateer uit 1991.

Die huidige politieke bestel is onrustig. Teenoor die owerheid ontstaan die linkse guerrillagroepe FARC en ELN. Groot grondeienaars het van ouds hul eie gewapende magte om hulle grond te verdedig. Oorblyfsels hiervan vorm steeds baie paramilitêre regse strydgroepe. Met die opkoms van kokaïenproduksie bewapen die onwettige magte hulle ook op 'n groot skaal. 'n Ideale uitkoms lyk nie moontlik nie. Die onwettige magte gebruik die beskerming van die guerrillas, en die guerrillas befonds die dwelmoorlog teen die owerheid met dwelmgeld. Die stryd teen paramilitêre geweld, guerrillas, kokaïenmafias, korrupsie en magsmisbruik het 'n voortdurende invloed op die politieke situasie.

In 2002 is die presidentskandidaat, Ingrid Betancourt, voorstaander van dialoog, deur die linkse guerrillagroep FARC ontvoer. Hierdie faktore maak dit vir buitelandse beleggers 'n onaantreklike land en dit word weerspieël in die haglike ekonomiese toestande. Die voormalige president, Alvaro Uribe, volg enersyds 'n ferm beleid teen terreur en probeer andersyds om 'n houvas te verkry op die paramilitêre groepe deur ooreenkomste te sluit en hulle te integreer in die leër en politiek. Deur ferm hantering word die FARC tot verdediging gedwing en verbeter die ekonomiese toestand effens. Die kokaïenmafia word met wisselende sukses bestry in die oorlog teen dwelms, wat grotendeels deur die VSA finansier word.

Op 28 April 2020 het Colombia by die OESO aangesluit en daarmee ná Meksiko en Chili die derde Latyns-Amerikaanse lidland van dié internasionale organisasie geword.^[9]

Colombia kan rofweg in drie geografiese dele verdeel word:

• Die Andesgebergte in die weste. Die grootste deel van die bevolking woon hier en die drie miljoenstede, Bogotá, Medellín en Cali word hier aangetref.
• Die Karibiese kus. Ook hier word enkele belangrike bevolkingssentra, soos Cartagena gevind.
• Die oostelike deel van Colombia is hoofsaaklik bebos en behoort tot die uitlopers van die enorme Amasonewoud. Dit beslaan 54% van die oppervlakte van Colombia, maar slegs 3% van die Colombiane woon daar.

Die langste rivier in die land is die Río Magdalena.

Colombia bestaan uit 32 departemente (hoofstede tussen hakkies): Amazonas (Leticia), Antioquia (Medellin), Arauca (Arauca), Eilandgroep San Andres, Providencia en Sta. Catalina (San Andres), Atlantico (Barranquilla), Bolivar (Cartagena), Boyaca (Tunja), Caldas (Manizales), Caqueta (Florencia), Casanare (Yopal), Cordoba (Monteria), Cundinamarca (Bogotá), Choco (Quibdo), Guainia (Inrida), Guajira (Riochacha), Guaviare (San Jose del Guaviare), Huila (Neiva), Magdalena (Santa Marta), Meta (Villavicencio), Nariño (Pasto), Norte de Santander (Cucuta), Putumayo (Mocoa), Quindio (Armenia), Risaralda (Pereira), Santander (Bucaramanga), Sucre (Sincelejo), Tolima (Ibague), Valle del Cauca (Cali), Vaupes (Mitu), Vichada Puerto (Carreño).

Sien ook: Departemente van Colombia en Vlae van departemente van Colombia

Die staatshoof en regeringsleier is Iván Duque Márquez.

Colombia is oorspronklik op 9 Junie 1974 in Frankfurt am Main, net voor die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1974 in Wes-Duitsland, as gasheerland van die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1986 aangewys, maar nadat die aantal spanne van 16 tot 24 verhoog is, was dié land nie meer in staat om die toernooi te organiseer nie. Op 5 November 1982 het Colombia amptelik onttrek. FIFA het op 20 Mei 1983 in Stockholm Meksiko as gasheerland aangewys.^[10]

• Ingrid Betancourt, ontvoerde presidentskandidaat
• Fernando Botero, skilder
• Pablo Escobar, oorlede dwelmbaron
• Gabriel García Márquez, skrywer en Nobelpryswenner vir Letterkunde
• Luis Garavito, reeksmoordenaar
• Juanes, sanger
• Pedro López, reeksmoordenaar
• Juan Pablo Montoya, Formule 1-renjaer
• Shakira, sangeres
• Alvaro Uribe, voormalige president van Colombia

• Lys van Wêrelderfenisgebiede

• (en) "Colombia". Encyclopædia Britannica. Besoek op 14 Augustus 2022.
• (en) "Colombia". Central Intelligence Agency. Besoek op 14 Augustus 2022.
• (es) Eugenio Gutiérrez Cely, Miguel Ángel Urrego Ardila (1995). 1.001 cosas sobre la historia de Colombia que todos debemos saber. Bogotá: Círculo de Lectores S.A. ISBN 958-28-0751-2
• (en) Library of Congress: Country Studies – Colombia (http://countrystudies.us/colombia/)

Wikimedia Commons bevat media in verband met Colombia.

• (en) Toerisme-inligting oor Colombia op Wikivoyage
• (en) LANIC Colombia page of the Latin American Network Information Center
• (es) PEC Geargiveer 28 Augustus 2008 op Wayback Machine – Amptelike regeringswebwerf
• (es) Palacio de Nariño – Amptelike webwerf van die presidensie
• (es) Coinvertir – Corporación Invertir en Colombia.
• (es) Proexport Geargiveer 1 April 2016 op Wayback Machine – Entidad encargada de la promoción comercial de las exportaciones
• (en) [1] – Colombia in Fotos
• (es) Banco de la República.
• (es) Cámara de Comercio de Bogotá Geargiveer 3 Julie 2014 op Wayback Machine
• (en) (es) Ejército Nacional de Colombia – Amptelike webwerf van die weermag
• (en) (es) Armada Nacional de Colombia Geargiveer 24 Mei 2011 op Wayback Machine – Amptelike webwerf van die vloot
• (es) Fuérza Aérea Colombiana – Amptelike webwerf van die lugmag
• (en) Human Rights Concerns Geargiveer 22 Junie 2005 op Wayback Machine – Amnesty International USA