Empedokles

Empedokles
Gebore	ca. 490 v.C. Agrigentum, Sisilië
Oorlede	ca. 430 v.C. Berg Etna, Sisilië
Vakgebied	Cosmogenesis en ontologie
Bekend vir	Alle materie bestaan uit vier elemente: water, aarde, lug en vuur Die kosmiese beginsels van Philotes ("liefde") en Neikos ("afstoting")[1]
Beïnvloed deur	Parmenides, Pythagoreanisme
Invloed op	Gorgias, Aristoteles, Lucretius

Empedokles (Grieks: Ἐμπεδοκλῆς) (Akragas, Sisilië, ca. 492 v.C. - Peloponnesos, ca. 432 v.C.) was 'n Griekse, pre-Sokratiese filosoof. Hy was 'n tydgenoot van Zenon van Elea, die 'n leerling was van Parmenides. Hy was 'n staatsman, digter, godsdiensleraar, redenaar, profeet, dokter, wonderdoener en wysgeer. Empedokles word met Herakleitos, Leucippus, Democritus en Anaxagoras gereken as 'n lid van die Griekse natuurfilosowe.

Taamlik volledige dele van sy didaktiese poësie het bewaar gebly. Empedokles se bydrae tot die filosofie bestaan nie soseer uit die afleiding van 'n nuwe teorie nie, maar uit die samevoeging van elemente van vroeë opvattings. Hy kombineer elemente uit die filosofië van Herakleitos en die Eleate. Hy staan onder sterk invloed van die Pythagorisme. So glo hy in sielsverhuising en was hy 'n vegetariër. Hy het homself as 'n god beskou.

Empedokles het 'n goeie reputasie as 'n geneser. Hy sou met eselvelle 'n skand gemaak het om die sterk winde wat die gewasse verniel te keer en so ook die verspreiding van siektes teen te werk. Ook het hy 'n moeras drooggelê om siektes te verminder. Daar word aan hom selfs goddelike krag toegeskryf. Hy so glo op 'n wonderweklike wyse 'n vrou uit die dood opgewek het. Empedokles word beskou as één van die pluralistiese filosowe.

Empedokles ontdek dat lug 'n afsonderlike substansie is. Dit illustreer hy as volg: wanneer'n emmer onderstebo in die water gedruk word, stroom die water nie daarin nie. Hy weet dat die maan geen lig uitstraal nie, maar slegs weerkaats. Hy dink dat dit ook vir die son geld. Hy vermoed dat die lig met baie hoë snelheid voortplant. Vermoedelik leer hy van Anaxagoras dat sonsverduistering ontstaan aangesien die maan voor die son skuif.

Empedokles was op die hoogte van die geslagtelikheid van plante. Hy verkondig egter 'n fantastiese evolusieleer. Hiervolgens was daar in die begin allerlei losse ledemate, wat willekeurig by mekaar kom en eenheid soek. Slegs die beste kombinasies kon hulself handhaaf. Daarby ontstaan eers die lae organismes: eers plante en diere, later die mens; eerstens wesens wat beide geslagte in hulself verenig, later afsonderlike vroulike en manlike wesens.

Thales van Milete beskou die water as die oer-element; Anaximenes die lug; Herakleitos die vuur en die Eleate die aarde. Empedokcles het hierdie sienings tot 'n eenheid te verenig. Hy stel hierdie elemente gelyk aan mekaar is, en kom so tot die leer van die vier elemente: aarde, water, lug en vuur. Hierdie verskille is kwalitatief, is ewig, en kan hulself in verskillende verhoudinge met mekaar verenig om die aanskyn te gee aan die wêreld om ons heen.

Hy neem waarskynlik aan dat die grondstowe voorkom as onwaarneembaar klein deeltjies. Die dinge verander deur die samekoms en weer uiteengaan van hierdie deeltjies, onder invloed van die krag liefde (Grieks: φιλία) en haat (Grieks: νεῖκος). Hierdie spel van aantrekkende en afstotende kragte gebeur by toeval en is noodsaaklik, terwyl dit 'n kringloop vorm. Hierdie kringloop vind plaas in 'n sogenaamds perfekte meetkundige ligaam: 'n Sfeer. Op 'n bepaalde oomblik is die elemente volledig vermeng deur liefde. Dan word hulle deur haat geleidelik weer geskei (vuur en lug gaan na die buitenkant van die Sfeer), om vervolgens deur liefde weer verenig te word en na die begintoestand terug te keer. Dit is dus 'n voortdurende stryd en aantrekking tussen die kragte van liefde en haat, waarby hulle mekaar in heerskappy afwissel. Empedokles se dinamiese konsep van 'n kosmogonie waarby die elemente steeds opnuut weer terugkeer en nuwe samenstellings vorm, word 'n sikliese universum genoem.

In die geval van Herakleitos was dit slegs die stryd wat veranderinge teweegebring het. Empedokles glo egter dat dit beide die stryd én die liefde is wat veranderinge stuur. Plato sou later die idees van beide saamvoeg in “Die Sofist”.

Hierdie leer van die vier elemente kan ons sien as die eindpunt van die soeke na die oersubstansie, wat die Ioniese filosofie oorheers.

Die gelyke word deur die gelyke geken, "in die sin dat ons sintuie die gelyke ordening van elemente aanneem, in die mate waartoe dit dinge buite ons beantwoord."(Störig, 1964, p132) Johann Wolfgang von Goethe sou later opmerk dat ons oog die son kan sien omdat dit met die son verwant is.

Dit wil voorkom of Empedokles van mening was dat hy goddelik was. Die verhaal oor sy dood kom moontlik van 'n komediedigter: om die stelling van sy onsterflikheid, te bevestig sou hy in die krater van die Berg Etna gespring het. Volgens die digter sou egter net één van sy brons sandale weer uitgespoeg word deur die berg.

Plato neem kennis van die idees van Empedokles. Invloede van hom word gevind in "Die Sofist," "Wette," "Faido" en "Timaios." Aristoteles haal Empedokles egter meer aan as Plato, onder andere in "Die respiratione," "Die sensu," "Die generatione et corruptione" en "Metafisika." Aristoteles beskou Empedokles as 'n belangrike filosoof, maar was die nie altyd met hom eens nie. Die Neo-platonisie interpreteer Empedokles se leer op hul eie manier, wat ewenwel nie veel bygedra het tot verheldering van die oorspronklike opvattinge nie. Baie van die bewaar geblewe fragmente van Empedokle se werk is te danke aan die aanhalings deur die Neo-platonici.

Baie anekdotes oor Empedokle se lewe word via die Diogenes Laërtius oorgedra.

Op die kunsveld het die lewe en werk van Empedokles die Duitse digter Friedrich Hölderlin geinspireer tot die skryf van 'n treurspel, genaamd "Der Tod des Empedokles." Die Engelsman Matthew Arnold skryf 'n “dramatiese gedig” in twee bedrywe, genaamd "Empedocles on Etna." Friedrich Nietzsche het 'n drama "Empedokles," begin skryf maar nooit voltooi nie.

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Empedokles.

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.