Ludwig van Beethoven

Ludwig van Beethoven
Ludwig van Beethoven (1770–1827); skildery van Joseph Karl Stieler, 1820
Agtergrondinligting
Gebore	16 Desember 1770 Bonn (Heilige Romeinse Ryk)
Sterf	26 Maart 1827 Wene (Keiserryk Oostenryk)
Genres	Romantiek, moderne
Beroep(e)	Komponis, pianis

Ludwig von Beethoven (* 16 Desember 1770 in Bonn, Duitsland; † 26 Maart 1827 in Wene, Oostenryk) was 'n Duitse komponis en pianis. Hy word as 'n belangrike figuur van die oorgangstydperk tussen die Klassieke en Romantiese eras in die Westerse klassieke musiek geag en hy bly steeds een van die mees bekende en invloedryke komponiste van alle tye.

Van Beethoven het in Bonn groot geword en het in sy vroeë twintigerjare na Wene verhuis, waar hy by Franz Joseph Haydn studeer het. Beethoven se gehoor het begin verswak in die laat 1790's, maar hy het steeds aangehou om musiek te komponeer, om te dirigeer en om optredes te lewer, selfs nadat hy heeltemal doof geraak het. Van sy bekendste werke sluit in die Vyfde Simfonie en die Vyfde Klavierkonsert (die Keiserkonsert).^[1]

Beethoven was die kleinseun van 'n Vlaamse musikus genaamd Lodewijk van Beethoven (1712–1773). Beethoven is na sy oupa vernoem aangesien Lodewijk die Nederlandse ekwivalent vir die Duitse Ludwig is. Beethoven se oupa het gewerk as 'n bassanger in Keulen, maar het later kappelmeester geword. Hy het een seun, Johann van Beethoven (1740–1792), gehad wat gewerk het as 'n tenoor. Beethoven se pa het klavier- en vioollesse gegee om sy inkomste aan te vul. Johann is met Maria Magdalena Keverich getroud in 1767; sy was die dogter van Johann Heinrich Keverich.

Beethoven is gebore in Bonn. Hy is gedoop tydens 'n Rooms-Katolieke diens op 17 Desember 1770 en is heel waarskynlik die vorige dag gebore, dus op 16 Desember. Kinders is tydens die era gedoop die dag na geboorte. Dit is ook alom bekend dat Beethoven se familie en sy leraar Johann Albrechtsberger sy verjaarsdag op 16 Desember gevier het. Alhoewel die bewyse die argument dat Beethoven op 16 Desember gebore is staaf, kan dit egter nie met sekerheid gesê word nie aangesien daar geen dokumentêre bewyse hiervoor bestaan nie (net 'n deel van die rekord het tot vandag behoue gebly). Van die sewe kinders wat vir Johann van Beethoven gebore is, het net die tweedegeborene, Ludwig, en twee jonger broers hul kinderjare oorleef. Caspar Anton Carl is gebore op die 8ste April 1774 en Nikolaus Johann, die jongste, is op 2 Oktober 1776 gebore.

Beethoven se eerste musiekonderwyser was sy pa, Johann, gewees. Die tradisionele siening oor Johann is dat hy 'n streng onderwyser was en dat Beethoven as gevolg hiervan "gedwing is om voor die klavier te staan, meestal in trane". Maar, the New Grove dui aan dat daar geen soliede dokumentêre bewyse hieroor bestaan nie en dat "spekulasie en mites beide produktief was".^[2] Beethoven het ander plaaslike onderwysers gehad, onder andere die hof se orrelis Gilles van den Eeden (d. 1782), Tobias Friedrich Pfeiffer ('n familievriend wat Beethoven klavier leer speel het), en 'n familielid, Franz Rovantini (viool). Sy musikale talent het reeds van vroeg af geblyk. Johann, wat bewus was van Leopold Mozart se sukses in hierdie area, het gepoog om sy seun te eksploiteer. Hy het onder andere op plakkate gesê dat sy seun 6 is (terwyl hy inderdaad 7 was) vir Beethoven se eerste publieke optrede in Maart 1778.

Na 1779 het Beethoven onderrig begin ontvang by sy belangrikste onderwyser in Bonn, Christian Gottlob Neefe. Christian is gedurende daardie jaar aangewys as die Hof se Orrelis. Neefe het Beethoven leer komponeer en hom ook gehelp om in 1783 sy eerste komposisie (WoO63) te publiseer. Beethoven het daarna saam met Neefe begin werk, as assistentorrelis, eers op 'n onbetaalde basis (1781) en daarna as 'n betaalde werknemer (1784) van die Hof se kappel waarvan die dirigent Andrea Luchesi was. Sy eerste klaviersonatas, genaamd "Kurfürst" ("Keurvors") as deel van hul bydrae vir Maximilian Frederick, is in 1783 gepubliseer. Maximilian Frederick, wat in 1784 gesterf het, het kort na Beethoven se aanstelling as assistentorrelis, Beethoven se talent opgemerk en het die jong Beethoven se studies gesubsidieer en aangemoedig.

Maximilian Frederick se opvolger as Keurvorstelike van Bonn was Maximilian Franz gewees. Hy was die jongste seun van die Keiserin Maria Theresa van Oostenryk. Maximilian Franz het opmerkbare veranderinge aan Bonn aangebring. Veranderinge wat deur sy broer in Wene aangebring is, is deur Frans nageboots. Hy het hervormings aangebring wat daarop gemik was om mense in te lig oor verhoogde ondersteuning vir onderwys en die kunste. As tiener is Beethoven waarskynlik deur die veranderinge beïnvloed. Hy is ook moontlik gedurende die tyd sterk beïnvloed deur idees wat vernaam was in Vrymesselary, aangesien Neefe en ander rondom Beethoven lede van die plaaslike Illuminati was.

In 1787 het Beethoven na Wene gereis, waar hy voor Mozart gespeel het. Sy moeder se siekte het hom egter tot terugkeer gedwing. Sy is kort daarna oorlede en die sorg vir die gesin het grotendeels op hom gerus. Hy het altis aan die Weense teater geword en het ook as kerkorrelis gewerk. Kennismaking met die jong graaf Waldstein het hom in 1792 weer na Wene laat terugkeer om onder Haydn te studeer.

Beethoven het egter nie van laasgenoemde se onderrig gehou nie en het vir lesse na Johann Albrechtsberger en Salieri gegaan. Hy het spoedig bekendheid verwerf as klavierspeler en ook as gevolg van sy kwistige lewenswyse. Hy het nou in die kringe van aristokratiese families soos Lichnowsky, Von Brunswick, Van Swieten en nog vele ander beweeg. In 1800 het Lichnowsky hom 'n jaargeld van 600 gulde toegeken. Hul verhouding is wel in 1806 tydelik onderbreek, maar toe Beethoven in 1808 'n aanbod kry van koning Jérôme van Wesfalen, het die vorste Lobkowitz en Kinsky hul verbind tot 'n lewenslange jaargeld van 4 000 gulde. In 1815, ná die dood van een van sy broers, het Beethoven die voog van sy neef Karl geword.

Intussen is Beethoven getref deur steeds toenemende hardhorendheid wat uiteindelik in volslae doofheid oorgegaan het. Bowendien het die sorg vir sy neef hom gekwel. 'n Hofgeding in 1820 het wel in Beethoven se guns geëindig, maar Karl het hom met ondankbaarheid beloon. Verskeie ander sake het gehelp om sy gesondheid te ondermyn en sedert September 1826 was hy ernstig siek. Op 26 Maart 1827 is hy oorlede en daarna begrawe in die Wahringer Friedhof, maar in 1888 is sy oorskot na die Zentralfriedhof oorgebring, waar ter ruste gelê is langs dié van Franz Schubert.

Beethoven behoort – net soos J S Bach en Mozart – tot die grootste meesters in die musiekwêreld. Bowenal is hy tot vandag die ongeëwenaarde meester van die instrumentale kuns (met nie minder nie as nege simfonieë vir orkes en kamermusiek). Sy styl het langsaam ontwikkel. In sy jeugwerke, wat nog grotendeels afhanklik van Haydn en Mozart was, het sy styl in sy eerste periode (1792 – ca. 1800) reeds 'n baie persoonlike inslag gekry. Via 'n onrustige oorgangstydperk en die klassisisme van sy tweede periode (ca. 1800–1817) het dit ontwikkel tot die deels pre-romantiese, deels abstrak-asketiese kuns van sy derde periode (1817–1827).

Namate sy idees groter geword het, het hy die oorgelewerde vorme uitgebrei. Sy doofheid het daartoe bygedra dat hy hom volkome aan sy eie visioene kon oorgee en dit omskep in 'n Eroïca of Missa Solemnis. Een nadeel was egter dat hy weinig voeling kon hou met tegniek, veral dié van die sangstem, met die gevolg dat hy vokaal soms prakties byna onuitvoerbare fragmente geskryf het (onder meer die slotkoor van die negende simfonie). In verhouding tot sy lewensduur het Beethoven betreklik min geskryf. Volgens nagelate komposisiesketse het hy moeilik gewerk en langsaam gevorder. Dat hy slegs een opera (Fidelio) voltooi het, is moontlik ook te wyte aan die gebrek aan 'n geskikte libretto.

Veral sedert die Eerste Wêreldoorlog is 'n groeiende verset merkbaar teen die oordrewe voorstellings van die sogenaamde Beethoven-mite (wat in die dae van die Romantiek bygedra het tot ongesonde kommentaar op sy komposisies).

Tydens sy afskeid in Bonn het graaf Waldstein die volgende aan Beethoven gesê: "Deur onafgebroke vlyt sal u Mozart se erfenis uit Haydn se hande ontvang." Hierdie woorde het nie net die drie komponiste wat in die musiekgeskiedenis die Weense klassieke genoem word, bymekaar gebring nie, maar was waarskynlik ook bedoel as 'n vermaning aan die jong musikus, wat al vroeër die neiging getoon het om sy eie romantiese koers in te slaan.

Beethoven het sy jeugwerke in Bonn geskryf. Onder hulle tel die drie sogenaamde Keurvors-sonates, drie klavierkwartette, Musik zu einem Ritterballett, fragmente van 'n klavierkonsert en twee sogenaamde Keiser-kantates. Hierdie jeugwerke toon duidelik die invloed van die Mannheim-skool en die onderrig van Neefe.

Die drie klaviertrio's uit 1795, die eerste werk wat Beethoven 'n opusnommer waardig geag het, het die eerste Weense periode ingelui. Gedurende hierdie periode het Beethoven die sonatevorm van Mozart en Haydn oorgeneem en verder uitgebou. Die klaviersonates tot en met opus 13 (die Sonate Pathétique), die ses strykkwartette, opus 18, en die septet, opus 20, die eerste twee simfonieë en die eerste drie klavierkonserte word ook tot hierdie periode gereken.

Met sy Derde Simfonie (1803, aanvanklik Bonaparte en later Eroica genoem) begin 'n volgende periode. Hy het die sonatevorm bly handhaaf. Beethoven het dié gebruik nie net in sy kamermusiek, simfonieë en konserte nie, maar ook in sy overtures en selfs in sy liedere gebruik. Beethoven se werk was gelaai met uitgebreide, sterk dramaties- ekspressiewe temas. In sy meerdelige werke het hy dikwels afgewyk van die tradisionele opeenvolging en die gebruiklike aantal dele. Die menuet het hy dikwels vervang deur 'n scherzo. Soms het die stadige deel, wat by Beethoven gekenmerk word deur 'n eenvoudige, innige melodie, ontbreek. Hy het al hoe meer vrye vorme begin aanwend in die vorm van 'n soort instrumentale resitatief en fantasie. Ook die variasievorm, wat by Beethoven nie meer net op die versieringstegniek berus het nie, het hy verder ontwikkel tot karakter- of vrye variasie, wat hy dikwels as onderdeel van 'n meerdelige werk gebruik het. Hierdie variasiebeginsel het kenmerkend geword vir Beethoven se komposisiestyl.

In sy latere werke tree 'n kontrapuntale element sterker op die voorgrond, hoewel 'n nuwe vorm, waarin die begeleidende stemme, alhoewel harmonies gebind, 'n groot selfstandigheid verkry. Hierdie tweede periode in Beethoven se oeuvre omvat onder andere die klaviersonates, opus 14 tot en met 90 (waaronder die "Maanlig"-sonate, opus 27, die Waldsteinsonate, opus 53, en die Sonata Appassionata, opus 57, die Derde tot en met die Agtste Simfonie (waarvan die Sesde, opus 68, die Pastorale genoem word), die Vierde en die vyfde (Keiser-) Klavierkonsert, die Vioolkonsert, die kwartette opus 59, 74 en 95, en die opera Fidelio, wat ten opsigte van onderwerp en musikale vormgewing aanbetref duidelik beïnvloed is deur die Franse revolusie-opera. Beethoven het hierdie opera twee keer verwerk en van vier verskillende ouvertures voorsien. Onder hierdie ouvertures tel al drie Leonore-ouvertures.

Die Missa Solemnis, die Negende Simfonie (Koorsimfonie), die klaviersonates opus 101 tot en met 111, die Diabelli-variasies en die strykkwartette opus 127, 130, 131, 132, 133 (Grosse Fuge) en 135 verteenwoordig 'n derde periode (ná 1817), waarin Beethoven alle tradisionele grense oorskry. Die Koorsimfonie word só genoem omdat Beethoven in die finale 'n magtige toonsetting (vir 4 soliste, koor en orkes) van die Duitse digter Schiller se ode An die Freude ("Aan die Vreugde") gebruik. Die Missa Solemnis was aanvanklik bedoel vir liturgiese gebruik, maar het ten slotte 'n intense, persoonlike gebed om innerlike en uiterlike vrede geword.

Sy laaste werke het 'n sterk polifoniese inslag en 'n skynbaar volslae vrye vorm en stel buitengewoon hoë eise aan diegene wat dit moet uitvoer. Met hierdie laaste werke het Beethoven die tendens wat sy hele oeuvre bepaal, tot die uiterste konsekwensies deurgevoer. Die bande tussen sy musiek en die eise van die praktyk het steeds losser geword, en hy het die vorm steeds meer diensbaar aan die inhoud gemaak. Die inhoud het die karakter van 'n persoonlike bekentenis gekry. Hierdeur het Beethoven, wat homself graag 'n toondigter genoem het, die skakel geword tussen die Weense Klassisisme en die Romantiek.

Behalwe die werke wat reeds genoem is, behoort die volgende werke ook nog vermeld te word: 10 vioolsonates; 5 tjello-sonates; 'n groot aantal klein klavierwerke (onder andere 25 bagatelles); kamermusiek in verskillende instrumentkombinasies, ook met blaasinstrumente; die Konsert in C-majeur vir viool, tjello, klavier en orkes; die Geschöpfe des Prametheus (ballet); toneelmusiek vir Goethe se Egmont; die overture Coriolan; tallose liedere, waaronder die siklus An die ferne Geliebte; ruim 200 bewerkings van volksliedere en liedere op die tekste van Metastasio; verskeie konsert-arias; 'n mis in C; die oratorium Christus am Ölberg ("Christus op die Olyfberg"); enkele geleentheidswerke en verwerkinge.

Die eerste volledige uitgawe van al sy werk het van 1862 tot 1865 by Breitkopf & Härtel verskyn.  

Beethoven, een van die grootste komponiste in die musiekgeskiedenis, word onthou as 'n man met 'n sterk gevoel van eiewaarde. Daar is 'n staaltjie oor hoe hy en die Duitse digter en skrywer, Johann Wolfgang von Goethe mekaar in 1812 by 'n vakansie-oord in Teplitz, in Boheme raakgeloop het. Op een van hulle wandelinge het hulle die keiserin van Oostenryk met haar gevolg van edelliede ontmoet. Beethoven het vir Goethe aangemoedig om nie plek te maak vir die keiserlike gevolg nie, net reguit aan te stap sodat hulle , vir die twee kunstenaars plek maak. Goethe het eerbiedig eenkant toe gestaan en sy hoed afgehaal maar Beethoven het reguit tussen die hertoë deurgestap en net sy hoed liggies aangeraak. Hy het aan Goethe verduidelik:

"u moet hulle goed laat verstaan wie u is, anders begryp hulle dit nie. 'n Lid van die Keiserlike Hofraad kan hulle maak, maar nie 'n Goethe of 'n Beethoven nie..."

• Lys van komponiste
• Grafiese tydlyn van klassieke komponiste

• Bouws, Jan: C.G. Neefe - Beethoven se eerste belangrike leermeester. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 19, nr. 4, Junie 1970
• Wêreldspektrum, Volume 2, bl.221-222, ISBN 0908409419
• KENNIS,  vol 11, 1980, bl. 2098-2099,  ISBN 0 7981 0833 9

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Ludwig van Beethoven.