Arktiese Sirkel
| Kontinent | Asië, Europa, Noord-Amerika |
|---|---|
| Teenoorgestelde van | Antarktiese Sirkel |
Die Arktiese Sirkel is die noordelikste van die vyf groot abstrakte breedtegraadsirkels soos aangedui op kaarte van die Aarde. Dit is die noordelikste punt waar die middagson net sigbaar is met die noordelike wintersonstilstand en die suidelikste punt waar die middernagson net sigbaar is met die noordelike somersonstilstand. Die gebied noord van hierdie sirkel is bekend as Arktika of die Noordpoolstreek, en die gebied net suid van die sirkel as die Noordelike Gematigde Sone. Noord van die Arktiese Sirkel is die son minstens een keer per jaar 24 aaneenlopende ure bo die horison (en dus sigbaar om middernag) en minstens een keer per jaar 24 aaneenlopende ure onder die horison (en dus nie in die dag sigbaar nie). Dit geld ook vir die ekwivalente poolsirkel in die Suidelike Halfrond, die Antarktiese Sirkel.
Die Arktiese Sirkel het nie 'n vaste posisie nie; van 9 November 2017 loop dit 66°33'46.9" noord van die ewenaar.[1] Sy breedtegraad hang af van die Aarde se ashelling, wat wissel binne 'n marge van 2° oor 'n tydperk van 40 000 jaar as gevolg van getykragte wat deur die maan se wentelbaan veroorsaak word.[2] Gevolglik dryf die Arktiese Sirkel tans noordwaarts teen 'n spoed van ongeveer 15 m per jaar.
Etimologie
[wysig | wysig bron]Die woord "Arkties" kom van die Griekse woord ἀρκτικός (arktikos: "naby die Beer, die noorde"),[3] en dit kom weer van die woord ἄρκτος (arktos: "beer").[4]
Menslike bewoning
[wysig | wysig bron]
Slegs vier miljoen mense woon noord van die Arktiese Sirkel as gevolg van die strawwe klimaat; nietemin, sommige gebiede word al duisende jare deur inheemse volke bewoon wat vandag 10% van die streek se bevolking uitmaak.[5] Duisende jare gelede het golwe mense van Oos-Siberië oor die Beringstraat na Noord-Amerika migreer en hulle daar gevestig. Baie later, in die historiese tydperk, is daar in sommige Arktiese gebiede migrasie deur die Europeërs en ander immigrante.
Die grootste gemeenskappe noord van die Arktiese Sirkel is in Rusland en Noorweë geleë: Moermansk (bevolking 307 257), Norilsk (175 365), Tromsø (71 295) en Vorkuta (59 231). Rovaniemi (61 329) in Finland is die grootste nedersetting in die onmiddellike omgewing van die Arktiese Sirkel en lê 6 km suid daarvan.
In teenstelling het die grootste Noord-Amerikaanse gemeenskap noord van die Arktiese Sirkel, Sisimiut (Groenland), ongeveer 5 000 inwoners. Van die Kanadese en die Amerikaanse Arktiese gemeenskappe is Barrow, Alaska die grootste nedersetting met sowat 4 000 inwoners.
Geografie
[wysig | wysig bron]
Die Arktiese Sirkel is ongeweer 16 000 km in omtrek.[6] Die gebied noord van die sirkel is groter as 20 000 000 km2 en dek ongeveer 4% van die Aarde se oppervlak.[7]
Die Arktiese Sirkel loop deur die Arktiese Oseaan, die Skandinawiese Skiereiland, Noord-Asië, Noord-Amerika en Groenland. Die grond binne die Arktiese Sirkel is verdeel tussen agt lande: Noorweë, Swede, Finland, Rusland, die Verenigde State van Amerika (Alaska), Kanada (Yukon, die Noordwestelike gebiede en Nunavut), Denemarke (Groenland) en Ysland (waar dit deur die klein eiland Grímsey loop).
Klimaat
[wysig | wysig bron]Die klimaat in die Arktiese Sirkel is oor die algemeen koud, maar die kusgebiede van Noorweë het 'n gematigde klimaat as gevolg van die Golfstroom, wat veroorsaak dat die hawens van Noord-Noorweë en die noordweste van Rusland die hele jaar ysvry is. In die binneland kan somers baie warm wees, terwyl die winters baie koud is. Somertemperature in Norilsk, Rusland, kan soms tot 30 °C styg, terwyl die wintertemperatuur dikwels tot onder -50 °C daal.
Sien ook
[wysig | wysig bron]Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ "Obliquity of the Ecliptic (Eps Mean)" (in Engels). Neoprogrammics.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Februarie 2020. Besoek op 13 Mei 2014.
- ↑ Berger, A.L. (1976). "Obliquity and Precession for the Last 5000000 Years". Astronomy and Astrophysics. 51: 127–135. Bibcode:1976A&A....51..127B.
- ↑ Henry George Liddell en Robert Scott. "Arktikos." A Greek-English Lexicon. Perseus Digital Library.
- ↑ Henry George Liddell and Robert Scott. "Arktos." A Greek-English Lexicon. Perseus Digital Library.
- ↑ "Arctic Population". www.athropolis.com (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Oktober 2019. Besoek op 14 November 2017.
- ↑ Nuttall, Mark (18 November 2004). Encyclopedia of the Arctic Volumes 1, 2 and 3. Routledge. p. 115. ISBN 978-1579584368. Besoek op 26 Julie 2016.
- ↑ William M. Marsh; Martin M. Kaufman (2012). Physical Geography: Great Systems and Global Environments. Cambridge University Press. p. 24. ISBN 978-0-521-76428-5.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]- Terra Incognita: Verkenning van die Kanadese Arktika – Historiese opstel oor die vroeë ekspedisies na die Kanadese Arktika, geïllustreer met kaarte, foto's en tekeninge
- Tydelike tydperkerekeninge ©2006 deur James Q. Jacobs Aflaai: Epog v2009.xls (verander D4)
- Nuttige konstantes" Sien: Skuinsheid van die sonnebaan
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Arktiese Sirkel.
