Aischulos

Aischulos
Borsbeeld van Aischulos in die Kapitolynse Museum, Rome
Gebore	c. 525 v.C./524 v.C. Eleusis
Sterf	c. 456 v.C. Sisilië
Beroep	Dramaturg en soldaat
Termyn	222

Aischulos (Grieks: Αἰσχύλος, Latyn: Aeschylus; c. 525/524 v.C. – c. 455/456 v.C.) was 'n Antieke Griekse skrywer. Hy word as die vader van die Europese toneelstyl, spesifiek die tragedie, beskou.^[1]

Aischulos was die eerste van die drie antieke Griekse tragedici wie se werke vandag oorleef, die ander is Sophokles.^[2][3] Sy naam is afgelei van die Griekse woord aiskhos (αἶσχος), wat "oneer" beteken.^[4] Volgens Aristoteles, het hy die getal rolspelers in toneelstukke uitgebrei om vir onderlinge konflik voorsiening te maak; voorheen het interaksie slegs tussen die karakters en koor geskied. Slegs sewe van sy geraamde sewentig tot negentig toneelstukke het in moderne tye oorleef; en daar bestaan 'n volgehoue debat omtrent sy outeurskap van een van hierdie stukke, Prometeus Geboei.

Minstens een van Aischulos se werke is deur die Persiese inval van Griekeland beïnvloed, wat ook tydens sy leeftyd plaasgevind het. Hierdie stuk, Die Perse, is 'n bron van inligting omtrent hierdie tydvak in Griekse geskiedenis. So belangrik was die oorlog vir Aischulos en die Grieke, dat met sy dood om en by 456 v.C., sy grafskrif sy deelname aan die Griekse sege by Marathon gedenk het, eerder as sy sukses as dramaturg.

Daar bestaan geen betroubare bronne vir die lewe van Aischulos nie. Na bewering is hy gebore in c. 525 v.C. in Eleusis, 'n nedersetting wat sowat 27 kilometer noordwes van Athene geleë is, genestel in die vrugbare valleie van wes-Attika,^[5] alhoewel hierdie datum mees waarskynlik uitgereken is deur veertig jaar terug te tel vanaf sy eerste sege in die Grootdionusië. Sy familie was welgesteld en gevestigd; sy vader Euforion was 'n lid van die Eupatridai, die antieke adel van Attika.^[6] As jeugdige het hy by 'n wingerd gewerk tot, volgens die 2de-eeuse (n.C.) geograaf Pausanias, die god Dionusos hom in sy slaap besoek het en hom beveel het om sy belangstelling te rig op die ontluikende kuns van tragedie.^[6] So gou hy van die droom ontwaak het, het die jong Aischulos 'n tragedie begin skryf, en sy eerste opvoering het in 499 v.C. plaasgevind toe hy slegs 26 jaar oud was;^[5][6] In 484 v.C. het hy die eerste plek by die Stadsdionusië gewen.^[6][7]

In 510 v.C. het Kleomenes I (Aischulos was toe 15) die seuns van Peisistratos uit Athene geban, en Kleisthenes het aan bewind gekom. Sy hervormings het 'n volksregistrasie meegebring wat die belang van die demos in familiekulture beklemtoon het. In die laaste dekade van die 6de eeu, was Aischulos en sy familie in die demos Eleusina woonagtig.^[8]

Die Persiese oorloë sou 'n groot rol speel in die dramaturg se lewe en loopbaan. In 490 v.C., het Aischulos en sy broer Kunegeiros geveg om Athene te verdedig teen Darius se invallende Persiese mag by die Slag van Marathon.^[5] Die Atheners was seëvierend, 'n oorwinning wat regoor die stadstate van Griekeland gevier is.^[5] Kunegeiros het egter in die veldslag gesneuwel, deurdat hy 'n noodlottige wond toegedien is terwyl die tewaterlating van 'n Persiese skip van die strand probeer verhoed het. Hiervoor is hy deur sy landgenote as held uitgesonder.^[5][8] In 480 is Aischulos weer vir militêre diens opgeroep, hierdie keer teen Ahasveros se invallende magte by die Veldslag van Salamis, en moontlik ook by die Veldslag van Plataia in 479.^[5] Ion van Chios was 'n getuie vir Aischulos se diensplig en sy bydrae in Salamis.^[8] Salamis bekleë 'n prominente plek in Die Perse, sy oudste behoue toneelstuk, wat in 472 v.C. opgevoer is en eerste prys gewen het by die Dionusië.^[9]

Aischulos was een van baie Grieke wat in die Eleusiniese geheimenisse ingewy is, 'n kultus gewy aan Demeter, met sy tuisdorp Eleusis as basis.^[10] Soos die naam aandui, was lede van die kultus veronderstel om sekere geheime kennis te verkry. Konkrete besonderhede omtrent die spesifieke rites is skraps, aangesien lede op hulle lewens gesweer het om niks omtrent die misteries aan ongeordineerdes te verklap nie. Nietemin was sommiges volgens Aristoteles van oortuiging dat Aischulos sekere van die kultusgeheime in verhoogstukke openbaar gemaak het.^[11] Ander bronne beweer dat 'n omgekrapte gepeupel toe probeer het om Aischulos terstond om die lewe te bring, maar dat hy kon ontvlug. Herakleides van Pontos voer aan dat die toeskouerskare Aischulos probeer stenig het. Hy het die veiligheid van die altaar in die orkes van die Teater van Dionusos opgesoek. Toe hy teregstaan vir sy oortreding het hy onkunde gepleit. Hy is vrygespreek deur 'n jurie wat simpatiek was jeens die wonde wat Aischulos en sy broer Kunegeiros by Marathon opgedoen het. Volgens die 2de-eeuse skrywer Ailianos, het Ameinias Aischulos se jonger broer Amenias bygestaan in die vryspreking van sy broer deur aan die jurie die stompie van die hand te wys wat hy by Salamis verloor het, en waar hy deur stemming as die dapperste kryger aangewys sou wees. Die waarheid is egter dat die toekenning vir dapperheid by Salamis deur Ameinias van Pallene verwerf is, en nie deur Aischulos se broer nie.^[8]

Aischulos het in die 470’s v.C. een keer of meermale na Sisilië gereis, op uitnodiging van Hiëro I van Surakuse, 'n vername Griekse stad aan die oostekant van die eiland. Tydens een van hierdie besoeke het hy 'n nuwe werk, Die vroue van Aitna, opgestel ter ere van die stad wat deur Hiëro gestig is, en 'n heropvoering van sy Perse gelewer.^[5] Teen 473 v.C., na die dood van Frunichos, een van sy grootste mededingers, was Aischulos die jaarlikse gunsteling in die Dionusië, en kon hy die eerste prys in bykans elke kompetisie inpalm.^[5] In 472 v.C. het Aischulos 'n produksie voorgebring wat Perse ingesluit het, met Perikles wat as choregos opgetree het.^[8]

In 458 v.C. het hy vir 'n laaste keer na Sisilië teruggekeer, en die stad Gela besoek waar hy in 456 of 455 v.C. oorlede is. Daar word beweer dat sy dood veroorsaak is deur 'n arend wat 'n skilpad uit die lug op hom laat val het; maar hierdie oorlewering is bes moontlik apokrief.^[12] Aischulos se werk is sodanig aangeslaan deur die Atheners, dat in kompetisies ná sy dood slegs sý tragedies geoorloof was vir heropvoerings.^[5] Sy seuns Euforion en Euaion en sy susterskind Filokles het ook dramaturge geword.^[5]

Die inskripsie op Aischulos se grafsteen vermeld niks omtrent sy teatriese roem nie, en herdenk slegs sy militêre prestasies:

Aischulos het getrou en twee seuns gehad, Euforion en Euaion, wat albei tragediedigters sou word. Sy susterskind, Filokles, was ook 'n tragediedigter, en het die eerste prys verwerf in die kompetisie teen Sophokles' se Koning Oidipus.^[8][14] Hy het minstens twee broers gehad, Kunegeiros en Ameinias.

Griekse drama het sy oorspronge gehad in godsdienstige feeste vir die gode, hoofsaaklik vir Dionusos, die god van wyn.^[7] Tydens Aischulos se leeftyd het dramakompetisies deel geword van die Stadsdionusië wat in die lente plaasgevind het.^[7] Die fees het begin met 'n openingsprosessie, wat gevolg is deur 'n kompetisie van seuns wat diturambes gesing het, en het 'n hoogtepunt bereik met twee dramawedstryde.^[15] Die eerste kompetisie waaraan Aischulos sou deelneem, het bestaan uit drie dramaturge wat elkeen drie tragediestukke aangebied het, gevolg deur 'n korter komediese saterspel.^[15] 'n Tweede kompetisie van vyf komediedramaturge het gevolg, en die wenners van albei kompetisies is deur 'n paneel beoordelaars aangewys.^[15]

Aischulos het aan vele van hierdie wedstryde in sy leeftyd deelgeneem, en verskeie antieke bronne skryf tussen sewentig en negentig toneelstukke aan hom toe.^[2] Slegs sewe tragedies het behoue gebly: Die Perse, Sewe teen Thebe, Die Smekelinge, die trilogie wat as Die Oresteia bekend staan, synde die drie tragedies Agamemnon, Die Plengofferaars en Die Eumenides, benewens Prometeus Geboei (waarvan die outeurskap betwis word). Met die uitsondering van hierdie laaste toneelstuk – waarvan die sukses onbekend is – weet ons dat al Aischulos se behoue tragedies die eerste prys verwerf het by die Stadsdionusië. Die Alexandrynse Lewe van Aischulos beweer dat hy die eerste prys by die Stadsdionusië dertien keer ingepalm het. Dit vergelyk gunstig met Sophokles se agtien seges (met 'n aansienlik groter katalogus van 'n geraamde 120 toneelstukke), en verdwerg die vyf seges van Euripides (wat vermoedelik sowat 90 toneelstukke geskryf het).

Een waarmerk van Aischyliese dramaturgie blyk sy neiging tot die skryf van aaneengeskakelde trilogieë te wees, waarin elke toneelstuk 'n hoofstuk vorm in 'n deurlopende dramatiese vertelling.^[16] Die Oresteia is die enigste behoue voorbeeld van hierdie tipe van deurlopende trilogie, maar getuienis bestaan dat Aischulos dikwels sulke trilogieë geskryf het. Die komiese saterspele wat sy trilogieë opvolg het ook berus op stories wat uit mites ontleen is.

So was die tema van Oresteia se saterspel Proteus dan die omswerwinge van Menelaus in Egipte op sy tuiswaartse tog ná die Trojaanse oorlog. Te oordeel na die getuienis van 'n katalogus van Aischuliese toneelstuktitels, scholia, en toneelstukfragmente wat deur latere outeurs oorgelewer is, word aanvaar dat drie van sy orige ekstante toneelstukke die komponente van aaneengeskakelde trilogieë was, met Sewe teen Thebe as die finale stuk in 'n Oidipus-trilogie, en Die Smekelinge en Prometeus Geboei elk synde die eerste stukke in 'n Danaïd- en Prometeus-trilogie respektiewelik (sien onder). Geleerdes het boonop gesuggereer dat verskeie volkome verlore trilogieë van die bekende stuktitels afgelei is. 'n Aantal van hierdie trilogieë het oor mites aangaande die Trojaanse oorlog gehandel, en een daarvan, gesamentlik as die Achilleis bekend, was 'n samevatting van die titels Murmidone, Nereïdes en Frigiërs (alternatiewelik, Die Gyselaarskap van Hektor).

Murmidons het boeke 9 en 16 in Homeros se Ilias as grondslag gehad. Achilles sit vir die oorgrote deel van die stuk in stille verontwaardiging oor sy vernedering aan die hande van Agamemnon. Gesante van die Griekse weermag poog om hom met Agamemnon te versoen, maar hy gee slegs bes aan sy vriend en minnaar Patroklos, wat die Trojane vervolgens beveg in Achilles se wapenrusting. Die heldemoed en dood van Patroklos word oorgedra in die rede van 'n boodskapper, wat gevolg word deur roubeklag.^[8]

Nereïdes is gegrond op boeke 18, 19 en 22 van die Ilias, waarin die nereïdes, die dogters van die seegod Nereus, rou bekla oor Patroklos se oorlye. In hierdie stuk vertel 'n boodskapper hoe Achilles, moontlik versoen met Agamemon en die Grieke, vir Hektor om die lewe gebring het.^[8]

In Frigiërs, sit Achilles in stille verdriet oor Patroklos, na 'n kort gesprek met Hermes. Hermes bring dan vir koning Priamos van Troje in, wat Achilles omhaal en sy seun se liggaam in 'n verruklike coup de théâtre op die spel plaas. 'n Weegskaal word op die verhoog gebring en Hektor se liggaam word in een skaalbekken geplaas en goud in die ander. Die dinamiese dans van die koor van Trojane met hul binnekoms met Priamos word deur Aristophanes oorgedra.^[8]

In een van sy verlore stukke, Niobe, is die heldin se kinders gedood deur Apollo en Artemis omdat Niobe daarop geroem het dat sy meer kinders as haar moeder, Leto, het. Niobe sit met stille hartseer op die verhoog vir die grootste deel van die toneelstuk. In die Republiek sonder Plato die reël "God bedeel sterflinge met 'n gebrek wanneer dit sy wil is om 'n huis uit te delg" uit as synde onwelvoeglik.^[8]

'n Ander trilogie was blykbaar oor die toetrede van die Trojaanse bondgenoot Memnon in die oorlog, en sy dood deur die toedoen van Achilles (Memnon en Die Weging van Siele synde twee komponente van die trilogie); Die Toekenning van die Wapens, Die Frigiese Vroue en Die Salamynse Vroue suggereer 'n trilogie oor die kranksinnigheid en gevolglike selfmoord van die Griekse held Ajaks; Aischulos het blykbaar ook geskryf omtrent Odusseus se terugkeer na Ithaca na die oorlog (insluitend sy uitwissing van sy vrou Penelope se hofmakers en die nagevolge daarvan) in 'n trilogie bestaande uit Die Sielopwekkers, Penelope en Die Beenversamelaars. Ander veronderstelde trilogieë het die mite van Jason en die Argonoute (Argô, Lemniese Vroue, Hupsipulê) aangeraak, die lewe van Perseus (Die Netslepers, Poludektês, Forkides) en die geboorte en lotgevalle van Dionusos (Semele, Bakchai, Penteus) behandel, en die oorlog se nadraai uitgebeeld in Sewe teen Thebe (Eleusiniërs, Argiewe (of Argiefvroue), Seuns van die Sewe).^[17]

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Die Perse .

Die vroegste van sy toneelstukke wat behoue gebly het, is Die Perse (Persai), wat in 472 v.C. opgevoer is en geskoei is op ervaringe in Aischulos se eie lewe, spesifiek die Veldslag van Samalis.^[18] Dit is uniek onder behoue Griekse tragedies deurdat dit 'n pas afgelope geskiedkundige gebeurtenis beskryf.^[2] Die Perse fokus op die gewilde Griekse tema van hubris, deur die blaam vir Persië se verliese op hul koning te plaas.^[18] Die stuk open met die opdaag van 'n boodskapper in Soesa, die Persiese hoofstad, wat die nuus van die rampspoedige Persiese neerlaag by Salamis bekendmaak aan Atossa, die moeder van die Persiese koning Ahasveros. Atossa reis dan na die graftombe van Darius, haar eggenoot, waar sy gees verskyn om die oorsaak van die neerlaag te verklaar. Dit is, sê hy, die gevolg van Ahasveros se hubris (hovaardy) om 'n brug oor die Hellespont te bou, 'n aksie wat die gode vertoorn het. Ahasveros verskyn aan die einde van die stuk, onkundig oor die oorsake van sy neerlaag, en die stuk sluit af met die jammerklag van Ahasveros en die koor.^[19]

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Sewe teen Thebe.

Sewe teen Thebe (Hepta epi Thebas), wat in 467 v.C. opgevoer is, het die kontrasterende tema van die ingryping van die gode in mensebelange.^[18] Dit verteenwoordig ook die eerste bekende verskyning in Aischulos se werk van 'n tema wat regdeur sy toneelstukke sou voorkom, dié van die polis (die stad) as 'n sleutelontwikkeling van die beskawing.^[20] Die stuk vertel die storie van Eteokles en Polunikes, die seuns van die beskaamde koning van Thebe, Oidipus. Die seuns kom ooreen om mekaar as konings van die stad af te wissel, maar ná die eerste jaar weier Eteokles om die amp neer te lê, en Polunikes voer 'n oorlog om sy kroon te herwin. Die broers dood mekaar in 'n tweegeveg, en die oorspronklike slottoneel van die stuk het bestaan uit betreuring van die broers se oorlye. Sowat vyftig jaar later is dit egter deur 'n nuwe slot vervang: Antigone en Ismene betreur hul gesneuwelde broers, 'n boodskapper daag op wat 'n edik bekendmaak wat die teraardebestelling van Polunikes verbied; waarop Antigone eindelik haar oogmerk verklaar om die edik te verontagsaam.^[21] Die toneelstuk was die derde in 'n aaneengeskakelde Oidipus-trilogie; die eerste twee stukke was Laios en Oidipus. Die slotsaterspel was Die Sfinks.^[22]

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Aischulos.