ti

• AFE :
  • diferins prononçaedjes : /ty/ /tɛ/ /tœ/ miersipepieuzmint e l’ notule ALW 2.16 .
  • prononçaedje zero-cnoxheu : /ti/
• Ricepeures : nén rcepåve

ti omrin et femrin

1. prono sudjet di l' atôtchî et l' atôtcheye k' on-z atowe, d' on livea ene miete måhonteus dins li rsinta di bråmint des Walons di stok.
   • Ti vas ndaler coutchî, et rade, cobén !
   • Rén do tot d' tot ça: ti vénrès avou mi!
   • Ti djowes et ti n' mi schoûtes nén.
   • Ti pous todi cori!
   • Pa! t' es sot, va, surmint.
   • T' as veyou dobe, dandjreus.
   • T' arives trop tård al sope.
   • Si t' l' atrapes, fote lyi ene danse!
   • Cwand t' rinterrès, t' årès d' mes noveles.
2. nén rsintou come di l' atouwance, pask' il est dins des ratourneures come «ti direus», «ti n' direus» (ça rshonne a); «ti pous dire ki» (c' est ddja drole ki); «ti l' as dit» (c' est l' veur).
   • L' aireu, ti direus del sirôpe ki sint bon les yebes — Émile Gilliard (fråze rifondowe).
   • Ti direus k' i gn a ene djinne etur zels. — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
   • L' ome bén metou saye di s' sitamper, mins ti direus k' il est clawé so s' tcheyire — Joseph Lahaye (fråze rifondowe).
   • Les antenes-schieles, on les lome inla paski ti n' direus des schieles al sope pindowes di biyaire el cresse des toets — Lucyin Mahin.
   • Bén ti pous dire ki vosse pere dimeure lontins å fotbal — Sintake do walon del Gléjhe (fråze rifondowe).
   • Ti l' as dit: vos n' è rexhroz nén tot seu.
3. metou po on nén definixhant prono "on".
   • Ti vôreus k' ça soeye dicåce insi tos les djoûs.

• (metou padrî l' viebe ki finixh pa ene oyåve cossoune): tu.
• (metou padrî l' viebe ki finixh pa ene oyåve voyale): -ss.
• (divant l' viebe, mins a on livea d' atouwance radoûceye): to.
• (a on on livea ordinaire et poli): vos

• tel, telzès, telzî
• ti-minme / t'-minme
• tizôtes

ti omrin et femrin

1. prono droet coplemint di l' atôtchî ou l' atôtcheye k' on-z atowe, metou padvant l' viebe.
   • Dji ti dmande di t' taire.
   • Tchoûle si to vous, mins dji n' ti vou pus.
   • Dji t' voe mî avou des berikes.
   • Ele ti rwaite d' ene drole d' air.
   • Kel diåle t' apice et t' coberôle !
2. prono coplemint nén direk di l' atôtchî ou l' atôtcheye k' on-z atowe, metou padvant l' viebe.
   • I t' dene tot, et ti k' est si tchén avou lu.
   • Va s' ti fé cori araedjî!
3. prono coplemint d' on viebe å prono muroetrece.
   • Ti vouss maryî?
4. Ti l' apoitrè dj'?
5. Èt sovénss co bén comint çki l' moye di fåde est montêye, hê, Firmin? — Lucyin Mahin.
6. prono coplemint nén direk nén rsintou di l' atouwance, pask' il est dins ene ratourneure di dvize, come si on arinnéve ene forveyowe djin (fonccion lomêye «espletive» e francès tot djåzant do mot e walon, et dite «rafoircixhante» e walon).
   • Dji m' ti dmande bén çou k' il alént fé drola.
   • Elle esteut taenêye, et t' aveur ene tiesse come on posson. — Lucien Somme (fråze rifondowe).
   • Vén droci t' peler des canadas, gn a rén d' té po-z aprinde li pacyince. — Les crwès dins les bruwères (fråze rifondowe).

• tel
• telzès
• telzî

ti omrin et femrin (nén spotchåve)

1. metou tot seu
   • Ti, t' es malåde !
2. metou dirî een divancete.
   • C' est nén por ti

ti 3 [prono]

1. prono d' atouwance:
2. metou tot seu (måhonteus).
   • Ti, dji t' voe vni. Ti et mi, c' est deus. C' est ti ki m' l' as dit ! Ti freus çoula, ti ?

   ti, c' est ti, et mi c' est mi; :, u

   Si t' dis co "ti" a mi, mi, dji dirè "ti" a ti : riplacaedje d' ene sakî ki dit "ti", et k' vos, ça vs make.

   • Si t' dis co "ti" a mi, dji dirè "ti" a ti; et dabôrd, c' est nén mi k' est ti; dji n' so nén ti dpus k' ti. — André Dewelle (fråze rifondowe).
3. dins èn aduzoe (pus doûcineus).
   • Edon, ti, valet, ki t' n' irès nén ? (ramexhné pa L. Remacle).
   • Saiss k' il estént co k' i magnént, ti ! (ramexhné pa L. Remacle).
4. padrî ene divancete (måhonteus).
   • Louke a ti ! C' est a ti a djouwer ! Il est pus foirt ki ti.

   c' est amon ti et t'-minme :.

5. padrî ene adrovire.
   • C' est ti ki m' l' as dit !
   • Gn a k' ti po ndè fé des pareyes !

I gn a cåzu rén dins ci hagnon ci, mins si vos irîz rnaxhî dins des ôtes motîs, et trover l’ mot « ti », riherez ciddé li scrijha do mot ki vos î avoz trové, et l’ rahouca do motî el Djivêye des motîs do walon.

miersipepieuzmint el mape ey el notule A.L.W. 2.15.

• ti-minme, t'-minme
• twinne
• twè
• vos

• ti-minme
• oufti

1. a ti et a mi : dijhêye po des djins ki boevèt, cwand i tchôkèt leus veres.
2. da ti : da tinne.
   • Rind m' ça; ci n' est nén da ti !

   F. appartenir.

 Loukîz a : twè

ti omrin et femrin

1. prezintoe d' apårtinance di l' atôtchî et d' l' atôtcheye, siervant dins l' atouwance.
   • Ti fré m' a vnou trover.
   • Ti sour m' a vnou trover.
   • Ti fré a vnou ayir, ti sour eto.
   • Ti gayet a stî potchî t' vatche.
   • Èt pere aléve todi pormoenner avou t' båshele.
   • Ti måjhon n' est nén co si bén rassonrêye.
   • Ti ome n' est nén la?
   • Fåtche ti avoenne divant k' i n' riplouve.
   • C' est t' bea-fi k' a vnou ayir
   • Èt metchansté, c' est a twè, voess, k' ele fwait do må. — Josée Mathot (fråze rifondowe).
   • Èt keute sol tåve, èt pougn so t' boke, Ti fwais t' mouzon! — Henri Van Cutsem (fråze rifondowe).

Disfondowes: ti, ti-y (divant voyale), èt' / t', tu (divant cossoune), tu-n, t'-n (divant voyale); të (divant cossoune), të-n (divant voyale); it' (divant cossoune), èt' (divant cossoune), èt'-n (divant voyale), ta (femrin).

• vosse
• vo