kinoxhe

Tayon-bodje latén « cognoscere » (håbiter, fé cnoxhance) çou ki dene on mot avou l’ betchete « ki- » des viebes ey avou l’ cawete di codjowaedje « -xhe » des viebes.

(avou ene sipotchåve betchete; po les ôtes, Loukîz a : « conoxhe », po les spotcheyès cognes, {{Lka-pr|cnoxhe)

• AFE :
  • diferins prononçaedjes : /ki.ˈnɔh/ /ki.ˈnɔʃ/ /ky.ˈnɔχ/  ^{aschoûtez lu} /ki.ˈnyʃ/ /kɛ.ˈnɔʃ/ /kɛ.ˈnɔχ/ /ky.ˈnyʃ/ (betchfessî xh) (36 prononçaedjes)
  • prononçaedje zero-cnoxheu : /ki.ˈnɔç/
• Ricepeures : ki·noxhe

kinoxhe

1. (viebe å coplemint) saveur les pondants et les djondants so ene sacwè, so ene sakî.
   • On n' a nén idêye di tot çou k' i cnoxhe dedja, po si ådje.
   • Dj' a dmoré cwénze ans avou cisse feme la et dji nel conoxhe nén co.
   • El conoxhoz bén, ci apoplén la ?
   • Bén monsieu, comint vôrîz ki dj' tchante çoula, dji n' conoxhe dedja l' air — nén cnoxhou scrijheu, dins: El tonea d' Tchålerwè (fråze rifondowe).
   • Pouchkine va cnoxhe li dobe face del djin: li bén et l' må ki l' coboutèt et cahouxhler tofer — Joseph Bily (fråze rifondowe).
2. (viebe å coplemint) sayî, asprouver ene sitouwåcion.
   • Il ont cnoxhou l' mizere et les rascråwes.
3. (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « po ») aconter.
   • Ni vs kinoxhe dju nén bén po on bråve ome, todi, mon Diu ? — Henri Simon, « Li Neûre Poye » 1889, (eplaidaedje da Jean Haust di 1936), p.101 (fråze rifondowe).
4. (viebe å prono) : Loukîz a : « si kinoxhe ».

1. si dner a cnoxhe
2. kinoxhe come si taxhe / kinoxhe come si potche / kinoxhe come ses potches
3. {{r|fé cnoxhe dji vos frè cnoxhe: dji dirè ås mwaisses ki c' est vos k' a fwait cisse faitindje la. F. dénoncer.
4. ni cnoxhe ni d’ cou ni d’ tiesse ; u: èn kinoxhe ni d’ evier ni di dvant; u: ni cnoxhe ni d’ Eve ni d’ Adan: èn måy awè veyou.
5. po cnoxhe les djins, i fåt viker avou zels: ôtmint, i vs mostrèt des fås-vizaedjes.
6. n' î nén conoxhe dipus k' a rfé des beyes i n' î cnoxhèt nén dpus k' a rfé des gueyes (u: des beyes): c' est des biesses.
7. èn rén cnoxhe dins les buzes di stouve vos n' conoxhoz rén dins les buzes di stouve
8. on n' kinoxhe nén si idêye: çou k' i tuze vormint. F. le fond de sa pensée.
9. kinoxhe li fond do pot; u: conoxhe li fond et l’ trefond : kinoxhe tos les pondants et les djondants. F. connaître à fond.
10. kinoxhe come s’ on l' åreut tchî; u: kinoxhe come s' on l' åreut fwait : bén cnoxhe (ene djin).
11. conoxhe l' apôte: saveur di cwè k' ene (metchante) djin est capåbe.
12. i fåt moenner si tchvå come on l’ conoxhe ; u: i fåt moenner si apôte come on l’ kinoxhe; u: i fåt moenner les djins come on les cnoxhe : i fåt fé avou tchaeconk di ses ovrîs, di ses efants, come on les cnoxhe, po-z aveur del schoûte. F. s'adapter au caractère.
13. on s’ moenne come on cnoxhe li biesse : sovint po dire k' i fåt rastrinde cwand on dvént pus vî.
14. conoxhe å vir: comprinde ene sacwè tot l' veyant (et nén tot-z è cåzant al vude).
15. [[èn nén conoxhe nén ses foices]] dijhêye a ene sakî k' a spiyî ene sacwè télmint k' il a bouté dsu.
16. on cnoxhe ses poennes, mins on n’ kinoxhe nén les cenes des ôtes
17. cwand on cnoxhe les poennes des ôtes, on rprind co les sinnes; u: cwand on cnoxhe les måleurs des ôtes, on rprind co les sinnes; cwand on cnoxhe les mizeres des ôtes, on-z est co contint des sinnes: les rascråwes des ôtes sont co sovint pus grandes ki les sinnes: ça fwait k' i n' si fåt nén plinde.
18. s’ î cnoxhe
19. tchir, c’ est on mestî k’ tolmonde kinoxhe : dijhêye a èn ovrî ki dmande dipus k' a s' toû po-z aler al coulote.

• kinoxhou, kinoxhance, kinoxhmint
• kinoxheu, kinoxhaedje
• ricnoxhe, ricnoxhance
• diskinoxhe
• meskinoxhe

kinoxhe

1. indicatif prezintrece, prumire et troejhinme djins do singulî, do viebe « kinoxhe ».
2. suddjonctif prezintrece, prumire et troejhinme djins do singulî, do viebe « kinoxhe ».
3. kimandeu prezintrece, deujhinme djin do singulî, fôme camaerådrece, do viebe « kinoxhe ».