Velletri

Velletri
Velletri binn'n de metropolitoane stad Rome
Regio	Lazio
Provinsje	Rome Ôofdstee (metropolitoane stad)
Coördinoatn	41°40′NB 12°47′OL
Ippervlak	118,23 km²
Inweuners Bevolkiengsdichtheid	53.274 (2018) 450,6 inw./km²
Postcode	00049
Website	Officieeln site van Velletri

Velletri es 'n Italioansche stad en gemêente binn'n de metropolitoane stad Rome Ôofdstee in de regio Lazio. 't Ligt o de zuudôostkantn van Rome zelve, ip apeupri 35 kilomèiters van't center van Rome, an de zuudôostflank van d'Alboanse Euvels.

Velletri grenst an de gemêentn Aprilia (in de provinsje Latina), Artena, Cisterna di Latina (ôok in de provinsje Latina), Genzano di Roma, Lanuvio, Lariano, Nemi en Rocca di Papa. By Velletri ôorn ôok nog de gehuchtn/wykn (frazioni) Malatesta, Sole Luna, Cinquarchi en Cigliolo. De beurgemêente Lariano wos tout 't ende van 1967 ôok en ounderdêel van Velletri.

't Center ligt ip e verôog mè ôogte tusschn de 320 en de 380 mèiters, mo de nôordelykke en westelykke cotée van de gemêente ligt redelyk wa ôoger; Ier liggn ôok de Monte Artemisio (939 mèiters) en Maschio d'Ariano (891 mèiters), twêe van d'ôogste puntn van d'Alboanse Euvels. De zuudkantn van de gemêente richtienge de zêe liggn mêer bergofwoarts; 't Es ôok oliere da 't schee'n ligt mè de Agro Pontino (ofte de Pontynsche vlakte), de vroegere Pontynsche moerassn die in de joarn dertig ounder Mussolini drôoggelegd zyn gewist.

Velletri wos in de verre Oudeyd êen van d'ôofdplekkn van de Volskn (ofte de Volsci in't Latyn), êen van de verschilligte Itoalische stammn'n die in tydde in Lazio lêefdigd'n. Velletri noemdigde ton ôok Velester in't Volskisch. 't Wos in dien tyd êen van de leedn van de Latynsche Liga, de verdeedigiengsconfederoasje van stadjes in Lazio.

D'n vierd'n keunienk van Rome Ancus Marcius kwam byst zyn regeerienge (642-617 v.C.) in boel mè de Volskn mè da zynder antinsn ne kêe vrêed uusield'n ip't groundgebied van de Romein'n. Ne liet Velletri beleegern woarip de stadsoudstn ne kompromie slootn mè de Romein'n vo dedie die de baldoagigeed'n ad'n begoan uut te leeveren en e vredesverdrag ipmaktn mè Rome.

In 494 v.C. brak ter ipnief en ôorloge uut tusschn de Volskn en de Romein'n. De Romeynschn consul Aulus Verginius Tricostus Caeliomontanus wierd uutgezoundn vo ze t'attakeern en ne versloeg ze woarip de Romein'n de Volskn achtervolgd'n tout in Velletri en der ôok teffrente mienschn vermôordidgn. Ierachter wierdn der Romein'n in de stad gehuusvest wordeure da ter in Velletri e Romeynsche kolonie kwam die der neefest de Volskn leefd'n. Ton da de Volskn in 492 v.C. getroffn wierdn deur en epidemie, wierd et oantal Romeynsche kolonistn nog verôogd. Ôok derachter in de vuufde êeuwe v.C. bleef Rome olsmo mêer kolonistn zendn.

De Volskn begoest de Romeynsche inmengienge serieus ulder klootn uut t'angn en in 385 v.C. wos't were dikkn ambras mè de Romein'n. Ierip kwoamn der joar achter joar ilsan mo mêer gevechtn tusschn de Volskn en de Romein'n, tout in 367 v.C. ton da Marcus Furius Camillus Velletri koest inneemn achter da z'ulder ad'n oovergegeevn achter teffrente joarn van beleegerienge.

De Volskn en Velletri kwoamn nog êene kêe in ipstand teegn de Romein'n in 340 v.C., tegoare mè olle and're leedn van de Latynsche Liga, die ulder boundgenootschap mè Rome ipblaasd'n en ezo de Latynsche Oorloge in gank zettigd'n. Achter twêe joar versloegn de Romein'n de rebelln en wierd Velletri zwoar ofgestraft: ze moestn ulder stadsmeurn ofbreekn en nog mêer kolonistn binn'nloatn. In de periode 338-332 v.C. wierd de plekke officiël e Romeysche stad en ezo kreegn olle inweuners de rechtn van e Romeyn. 't Stad wierd in't Latyn Velitrae genoemd.

In de Romeynsche periode lag Velletri dichte by de Via Appia (de heirboane die liep van Rome noa 't zuudn tout in Brindisi) en lietn teffrente ryke Romeynsche familjes ier ulder buutnverbluuf bouwn. Inscripsjes tôogn da in dien tyd Velletri en amfitheoater, e geweun theoater en e basilica ad. Volgest Livius stoundn der in Velletri ôok illigdomm'n vo Apollo en Sangus. De plekke wos by de Romein'n ook gekend vo oar wyn. Suetonius schreef da êen van de familjes die ier weundigdn de Octavii woarn, de familje van Gaius Octavius Thurinus (beter gekend lyk de loatere keyzer Augustus), die ier weunde byst dat 'm kind wos. Vele mienschn peid'n ton ôok dat 'n ier ôok geboorn wos, mo da's gêen woa.

Uutendelyk wierd Velletri geplunderd en ofgebrookn deur de Visigootn in de vuufde êeuwe n.C.

• De kathedroale van Velletri ofte de Sint-Clemensbazilieke (Basilica Cattedrale di San Clemente), woavan 'n ôorsproung dateert van de vierde êeuwe ton ier e kerke wierd gebouwd boovn ip de ruïn'n van e Romeynschn tempel. D'uudige driescheepige kerke es ipgebouwd tusschn 1659 en 1662. 't Renaissance-vôorportoal es van Traiano da Palestrina (1512). Byst d'n Twiddn Weireldoorloge wos de kathedroale zwoar g'abimeerd en z'es gerestaureerd in de joarn 1950. Binn'n zyn der verschilligte fresco's te ziene en der stoat en altoarstik "De krôonienge van de moagd Maria" van Giovanni Balducci. In't museum van de kerke zyn der ôok teffrente reliekn, voatwerk en schilderey'n te bezichtign, ounder and're van Gentile da Fabriano en Antoniazzo Romano.
• De Santa Maria del Trivio-kerke es in oar uudign stoat gebouwd tusschn 1652 en 1759 in barok- en neoclassicistischn styl. Dervôorn stound ier e gebouwd uut de vuuftiende êeuwe. De by-ôor'nde campanile wierd ipgericht in 1353 in Lombardisch-gotischn styl uut dankboareyd da Velletri wierd gered van de peste die ier vrêed uusield in 1348. De campanile (ofte de Torre del Trivio) es nu êen van de belangrykste symbooln van de stad.
• 't Palazzo Comunale wierd in 1572 begounn'n deur Giacomo della Porta noar en ountwerp van Jacopo Barozzi da Vignola en wierd in 1741 ofgewerkt deur Filippo Barigioni. 't Wos in dien tyd d'n ôofzetel van de gezagsvoerders en de grôote road van Velletri. 't Wierd hillegansn platgebombardeerd in 1944 en achterof eripgebouwd.
• 't Palazzo Vecchio, gebouwd in 1822 en ôok g'abimeerd in 1944 en achterof gerestaureerd.
• De restn van de stadsoumwallienge en de stadspôortn uut de loate middelêeuwn en 't begun van de Nieuwn Tyd:
  • De Porta Napoletana (1511)
  • De Porta Romana (1573)

• 
  De kathedroale van Velletri
• 
  De Torre del Trivio
• 
  't Palazzo Comunale
• 
  De Porta Napoletana

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Velletri van Wikimedia Commons.