Yaponiya imperiyasi
Yaponiya imperiyasi (yaponcha: 大日本帝国 Dai Nippon Teikoku)[3] — 1868-yilda Meiji qayta qurishidan 1947-yildagi zamonaviy Yaponiyaning konstitutsiyasi kuchga kirgunga qadar oʻz mustamlakalari, mandatlari va boshqa hududlarini oʻz ichiga olgan tarixiy davlat edi.
| Yaponiya imperiyasi 大日本帝国 (yaponcha) Dai Nippon Teikoku | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Shiori 1868-1912 五箇条の御誓文 Gokajō no Goseimon (Nizom qasamyodi) 1926-1947 八紘一宇 Hakkō ichiu (Bir tom ostidagi dunyo yoki dunyoning barcha sakkiz burchagi) | |||||||||
| Madhiya 君が代 Kimigayo (Uning ulugʻvor imperatorlik davri) | |||||||||
 1942-yilda Yaponiya imperiyasi oʻzining eng yuqori choʻqqisida: Oʻzlashtirgan (1895–1930) Oʻzlashtirgan (1930–1942) | |||||||||
| Poytaxti | Kyoto (1868-1869) Tokio shahri (1869-1943) Tokio (1943-1947) | ||||||||
| Til(lar)i | Yapon tili | ||||||||
| Dini | De jure: yoʻq De facto:Sintoizm | ||||||||
| Pul birligi | Yapon iyenasi, Koreya iyenasi, Tayvan iyenasi | ||||||||
| Maydoni | 1,984,000 km2 (1938-yil) | ||||||||
| Aholisi | 77,700,000 (1920-yil) 105,200,000 (1940-yil) | ||||||||
| Boshqaruv shakli | Mutloq monarxiya Daijō-kan hukmronligi ostida[2] (1868-1885) Konstitutsiyaviy monarxiya 1885-1931 Harbiy diktatura konstitutsiyaviy monarxiya hukmronligi ostida (1931-1940) Shōwa bir partiyaviy konstitutsion monarxiya mustabid diktaturasi(1940-1945) Yaponiyaning bosib olinishi (1945-1947) | ||||||||
| Imperator | |||||||||
| - 1868-1912 | Imperator Meiji | ||||||||
| - 1912-1926 | Imperator Taishō | ||||||||
| - 1926-1947 | Shōwa | ||||||||
| Bosh vazir | |||||||||
| - 1885-1888(ilk) | Itō Hirobumi | ||||||||
| - 1946-1947(soʻnggi) | Shigeru Yoshida | ||||||||
| Tarix | |||||||||
| - 3-yanvar 1868-yil | Meiji qayta qurishi | ||||||||
| - 11-fevral 1889-yil | Meiji konstitutsiyasi | ||||||||
| - 15-iyul 1894-yil | Birinchi Xitoy-Yaponiya urushi | ||||||||
| - 3-avgust 1914-yil | Rus-yapon urushi | ||||||||
| - 18-sentabr 1931-yil | Mukden voqeasi | ||||||||
| - 7-iyul 1937-yil | Ikkinchi Xitoy-Yaponiya urushi | ||||||||
| - 7-dekabr 1941-yil | Ikkinchi jahon urushi | ||||||||
| - 2-sentabr 1945-yil | Yaponiyaning taslim boʻlishi | ||||||||
| - 3-may 1947-yil | Konstitutsiya qayta tiklanishi | ||||||||
Fukoku Kyōhei (富国強兵, „Mamlakatni boyitib, Qurolli Kuchlarini mustahkamlang“) va Shokusan Kōgyō (殖 産 興業 „Sanoatni rivojlantirish“) shiori ostida Yaponiyaning jadal industrializatsiya va militarizatsiyasi uning buyuk kuch sifatida paydo boʻlishiga va mamlakatning paydo boʻlishiga olib keldi. Yaponiya Birinchi Xitoy-Yaponiya urushi, Rus-yapon urushi va Birinchi jahon urushidan keyingi buyuk mustamlaka imperiyasiga aylandi. 1920-yillardagi iqtisodiy va siyosiy notinchliklar militarizm, millatchilik va totalitarizmning kuchayishiga olib keldi, natijada Yaponiya Berlin-Rim oʻqiga aʼzo boʻldi va Ikkinchi jahon urushida Osiyo-Tinch okeanining katta qismini bosib oldi[4] .
Dastlab Yaponiya qurolli kuchlari Ikkinchi Xitoy-Yaponiya urushi (1937-1945) va Tinch okeani urushi davrida katta harbiy yutuqlarga erishdilar. Biroq, koʻplab ittifoqchilar gʻalabalari va Sovet Ittifoqining 1945-yil 9-avgustda Yaponiyaga qarshi urush eʼlon qilganidan va keyinchalik Manchuriya va boshqa hududlarga bostirib kirgandan keyin ahvol ancha ogʻirlashdi. Xirosima va Nagasakida atom portlashlaridan soʻng, imperiya ittifoqchilarga 1945-yil 15-avgustda taslim boʻldi. Ittifoqchilar istilosi davri tugadi. 1947-yilda AQSH ishtirokida yangi Konstitutsiya qabul qilindi va rasmiy ravishda Yaponiya imperiyasi tugadi. Istilo va qayta qurish 1952-yilgacha davom etdi va natijada Yaponiya deb nomlanuvchi hozirgi konstitutsiyaviy monarxiya davlati shakllandi.
Manbalar
tahrir- ↑ One can date the "restoration" of imperial rule from the edict of 3-yanvar 1868-yil. Jansen, p.334.
- ↑ Hunter 1984, ss. 31–32.
- ↑ Shillony, Ben-Ami. Ben-Ami Shillony - Collected Writings. Routledge, 2013 — 83-bet. ISBN 978-1134252305.
- ↑ Townsend, Susan „Japan's Quest for Empire 1931–1945“. BBC (17-iyul 2018-yil).