Chester Artur

Chester Alan Artur (1829-yil 5-oktyabr^{[lower-alpha 1]} — 1886-yil 18-noyabr) amerikalik huquqshunos va siyosatchi boʻlib, 1881-1885-yillarda Qoʻshma Shtatlarning 21-prezidenti boʻlib ishlagan. Bundan avval 20-vitse-prezident boʻlgan, 1881-yil sentyabrida, Garfield qotil tomonidan otib tashlanganidan ikki oy oʻtib, prezident James Garfieldning oʻrniga prezident sifatida tayinlangan.

Artur Vermont shtatining Fairfield shahrida tugʻilgan, Nyu-York shtatining yuqori hududida oʻsgan va Nyu-York shahrida huquqshunoslik bilan shugʻullangan. U Amerika fuqarolar urushi davrida Nyu-York militsiyasining kvartalmasteri boʻlib xizmat qilgan. Urushdan keyinm Nyu-Yorkdagi respublikachilar siyosatiga koʻproq eʼtibor qaratadi va senator Rosco Konklingning siyosiy tashkilotida yuqori lavozimlarga koʻtariladi. Prezident Ulysses S. Grant Chester Arturni 1871-yilda Nyu-York portining kollektori lavozimiga tayinlaydi. 1878-yilda prezident Ruterford B. Heis Nyu-Yorkdagi federal patronaj tizimini isloh qilish rejasi doirasida Arturni ishdan boʻshatadi. Garfield 1880-yilda prezidentlikka Respublikachilar nomzodini qoʻlga kiritadi va Artur Sharqiy Stalvart sifatida vitse-prezidentlikka nomzod boʻladi. Prezidentlik muddatidan toʻrt oy oʻtgach, Garfield qotil tomonidan otib oʻldiriladi. Shundan soʻng, Artur prezidentlik lavozimini egallaydi.

Dastlab, islohotchilarni hayratda qoldirib, u Pendleton davlat xizmatini isloh qilish toʻgʻrisidagi qonunni yoqlab chiqadi va uni amalga oshiradi. U AQSh harbiy-dengiz kuchlarining qayta tashkil etilishiga raislik qiladi, ammo u fuqarolar urushi tugaganidan buyon toʻplanib qolgan federal byudjet profitsitini yumshata olmagani uchun tanqidga uchraydi. Artur 1882-yilgi Xitoyni chetlashtirish toʻgʻrisidagi qonunning birinchi versiyasiga veto qoʻyadi va uning AQShga xitoylik muhojirlarga nisbatan yigirma yillik taqiqi Burlingame shartnomasini buzadi, lekin u oʻn yillik taqiqni oʻz ichiga olgan ikkinchi versiyani ham imzolaydi^[2].

Sogʻligʻi yomonlashgan Artur 1884-yilda Respublikachilar partiyasidan nomzodlik qoʻyishga qatʼiy harakat qila olmaydi va u muddati yakunlashganda nafaqaga chiqadi. Jurnalist Alexander K. McClure shunday deb yozgan edi: „Hech kim Chester Alan Artur singari prezidentlik lavozimida bu qadar ishonchsiz faoliyat olib bormagan va hech kim u kabi prezidentlikdan nafaqaga chiqmagan. U siyosiy doʻstlari va dushmanlari tomonidan hurmatga sazovor boʻlgan shaxsdir.“^[3] Arturning sogʻligʻi va siyosiy ahvolining zaifligi uning maʼmuriyatini zamonaviy prezidentlikdan koʻra faolroq qilishiga olib keladi, ammo u oʻzining lavozimida yaxshi ishlagani uchun zamondoshlari orasida maqtovga sazovor boʻlgan. The New York World gazetasi Arturning 1886-yilda vafot etgan vaqtida oʻtgan prezidentlik faoliyatini shunday sarhisob qildi: „Uning boshqaruvida hech qanday burch eʼtibordan chetda qolmadi va hech qanday xalqni xavotirga soladigan loyiha amalga oshirilmadi“^[4]. Mark Tven u haqida shunday yozgan edi: „Prezident Arturning maʼmuriyatini yaxshilash haqiqatan ham qiyin boʻlar edi“^[5]. Shunga qaramay, zamonaviy tarixchilar odatda Arturning prezidentligini oʻrtacha^[6], Arturni esa eng kam darajada esda qolgan prezidentlardan biri sifatida taʼriflaydi.

1. ↑ Baʼzi eski manbalarda sana 1830-yil 5-oktyabr deb ko'rsatilgan^[1], lekin biograf Thomas C. Reeves bu notoʻgʻri ekanligini tasdiqlangan.