Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

yu-rak

Aytilishi

Etimologiyasi

YURAK ’qon aylanish aʼzosi’. [Kumushning] ha— rorati kuchli, yu r a k urishi favhulotda tez edi (Abdulla Qodiriy). Bu soʻz qadimgi turkiy tilda 'harakatlan-’ maʼnosini anglatuvchi yüri- feʼlining (ДС, 286) yür- shaklidan -(ä)k qoʻshimchasi bilan yasalgan (ПДП, 391; Devon, III, 25; DS, 286); oʻzbek tilida ü unli — sining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: (yüri- > yür-) + äk = yüräk > yuräk.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1. anatomiya Odam va hayvonlar koʻkrak qafasi ichida joylashgan, ularning qon aylanish sistemasidagi muskul qopchiqqa oʻxshash markaziy aʼzo.

{{misol|Sogʻlom yurak.

◆ Yurakning urishi .

◆ Yurak kasalligi .

◆ Yurak klapani .

◆ Yurak bir-biri bilan tushashmaydigan ikki qismdan iborat boʻlib, bu qismlar bir-biridan yaxlit toʻsiq bilan ajralgan. Anatomiya .

◆ Yurak - zarur narsa .

◆ Yurak baquvvat boʻlsa, ish ham unumli boʻ-ladi, kishi charchamaydi. Uygʻun, „Soʻnggi pushaymon.“

◆ Kumushning harorati kuchli, yurak urishi favqulodda tez edi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

2. koʻchma Kishining his-sezgisi, ruhi, kechinmalarining ramziy markazi, ular saqlanadigan joy; qalb, dil.

◆ Paxtazorda boʻlib oʻtgan janjal Oyqiz yuragida chuqur iz qoldirdi. Sh. Rashidov, „Boʻrondan kuchli“ .

◆ Qisman u [Zebo] haqli edi. Zotan asrlar fojiasi va quvonchi boʻlgan muhabbat juda qadimiy narsa boʻlsa ham, har bir yurakda misli koʻrilmagan oʻziga xoslik bilan barq uradi. Shuhrat, „Shinelli yillar“ .

◆ Xatolari, nuqsonlari koʻp boʻlsa ham, yuragi asl koʻripadi. Uygʻun, „Navbahor“ .

◆ Ahmad oʻrtadagi adovatni unutib, yuragini ochdi. F. Musajonov, „Himmat.“

◆ Yuragidagini dangal toʻkib solayotgan qizning haqqoniy soʻzlari Sherzod Qambarovichga ogʻir botardi. Oʻ. Usmonov, „Sirli sohil“ .

3. Qoʻrqmaslik, jasorat va sh.k. ramzi.

◆ Obbo siz-ye, hali shu yurak bilan yuribsizmi.. "Mushtum" .

◆ Men uning Utapboy qushbegiga qilgan muomalasini eshitib, yuragingga balli, degan edim. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

Yuragi achimoq (yoki achishmoq) Achinmoq, kuyinmoq.

◆ Otabekni bu ahvolda koʻrib, Kumushning yuragi achidi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

◆ ..oʻsishi mujmal, allaqanday kasalsimon gʻoʻzalarni koʻrar, yuragi achishar edi. Oybek, „O. v. shabadalar“ .

Yuragi betlamaslik Jurʼat qilmaslik, botina olmaslik.

◆ Shundan-shunga chopib kelib, maktab direktoriga uchragani yuragim betlamadi. R.Azizxoʻjayev, „ Yashil chayla.“

Yuragi yorilmoq 1) nihoyatda qoʻrqmoq. Uning vahimasidan yuragim yorilay dedi; 2) juda diqqat boʻlmoq. ..baʼzi vaqt, Yoʻlchivoy, yuragim tare yorilguday boʻladi, dunyo koʻzimga qorongʻi koʻrinadi. Oybek, Tanlangan asarlar.

Yuragi jiz etmoq Qalbida keskin holda yoqimli his-tuygʻu qoʻzgʻalmoq, shunday hisni tuymoq.

{{misol|Ertalab bu soʻzlar gʻashini keltirgan edi, hozir ham yuragini jiz ettirolmadi.|[[w:O. Yoqubov|O. Yoqubov| Izlayman}}

Yuragi jigʻ etmoq 1) ayn. yuragi jiz etmoq.

{{misol|Shunda koʻzlar koʻzga toʻqnashdi, Gʻulomjonning yuragi jigʻ etib ketdi.|[[w:M. Ismoiliy|M. Ismoiliy| Fargʻona tong otguncha}}

2) ayn. yuragi shuv etmoq.

{{misol..har kuni salomga kiradigan boʻlib qoldi. Har kirgan-da, “soʻyib kelmadimikan”, deb yuragim jigʻ etib ketadi. A. Qahhor| Asarlar}}

Yuragi zir etmoq Qoʻrquv, bezovtalik hissini tuymoq.

◆ Tantiboyvachchaning yuragi zir etib ketdi. Asabiylanib, oʻzgargan tovush bilan bobilladi.. Oybek, „ Tanlangan asarlar“

Yuragi yoʻq Qoʻrqoq, yuraksiz. Yuragi keng q. keng.

◆ Yuragingiz muncha ham keng boʻlmasa, koʻzingizga uyqu kelmaganiga hayronman. A. Qahhor Qoʻshchinor chiroqlari

Yuragi kuymoq 1) juda tashna boʻlmoq. Issiqda uzoq yoʻl bosib, yuragim kuydi; 2) qatgiq kuyinmoq. ◆ Yuraklari kuyib ketib Temurxon, Vo bolam, deb mayib norday yigʻlaydi. Hasanxon

Yuragi orziqmoq qarang orziqmoq.

Yuragi orqasiga tortmoq Qattiq choʻchishdan qoʻrquv holatiga tushmoq.

◆ Saroy mulozimini koʻrgach, uning yuragi orqasiga tortib, eti seskanib ketgan edi. M. Osim, „ Ajdodlarimiz qissasi.“

Yuragi poʻkillamoq Qoʻrquvda boʻlmoq; choʻchimoq.

◆ Har yili jiyda guli vaqtida, “Soy toshib, yoʻl bekiladigan boʻldi”, deb yuraklarimiz poʻkillab turadi. "Mushtum" .

◆ Yuragi yana poʻkilladi. Toshkentning toʻrt dahasi taniydigan davlatmand bu kishining oldiga qanday kiradi? Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

Yuragi siqilmoq Diqqat boʻlmoq, diqqati oshmoq.

◆ ..oradan bir hafta oʻtar-oʻtmas, Buxoroda yuragi siqilib, "yolgʻizlik" azobini torta boshladi. Mirmuhsin, „Meʼmor“

Yuragi taka-puka boʻlmoq Vahima, qoʻrquv, xavotir holatida boʻlmoq; bezovtalanmoq.

◆ Shu kapalarga yaqinlashgan sayin Sidiqjonning yuragi taka-puka boʻla boshladi. A. Qahhor, „ Qoʻshchinor chiroqlari“

Yuragi tipirchilamoq Tezlashish harakatida, ishtiyoqida boʻlmoq.

◆ Aziza yuragi tipirchilab kiyindi. Oʻ.Hoshimov, „ Qalbingga quloq sol“

Yuragi tor Arzimas narsaga siqilavera-digan, tajangligi tutadigan. Anzirat xo-la ham yuragi torgina bir kampir, boʻlar-boʻlmasga xarxasha qiladigan. A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari.

Yuragi toshmoq Gʻam, hasrat, hayajon va sh.k. ichiga sigʻmay ketgan holat. Baʼzan yuragi toshib, butun dardi-ni Unsinga ochishni istaydi.. Oybek, Tanlangan asarlar.

Yuragi tutday toʻkilmoq Intizorlikda iztirob chekmoq, dili be-saranjom boʻlmoq. Xuddi birov: "E, oʻl-a, shunaqa-da, chiroshsh yigitni koʻrsang, yura-ging tutday toʻkiladi" — deb taʼna qila-yotganday qizardi. A. Qahhor, Sarob.

Yuragi uvushmoq Maʼyus, ezgin holatni tuymoq. Mana shuni oʻylasam, allaqanday boʻlib ke-taman, yuragim uvushadi. A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari.

Yuragi chiqmoq 1) nihoyatda qoʻrqmoq; esi chiqmoq. -Ot opqochdi, — dedi Badia. -Yuragimiz chiqib ketdi-ku! Mirmuhsin, Meʼmor; 2) nihoyatda toʻlqinlan-moq. Buxabarni eshitib, xursandlikdan yuragi chiqib ketdi.

Yuragi chopmoq Ishonch bilan botinmoq. ◆ Ammo adresi tayinsiz bu ke-linga ham yurak chopmay turibdi. "Mushtum".

Yuragi shuv etmoq (yoki shigʻ etmoq, shuvullamoq, shigʻillamoq) Choʻchish, qoʻrquv his etmoq. Bashirjonning yuragi shuv etib, kayfi uchdi. N. Aminov, Suvarak. Bir odamning toʻnkarilib yotganini koʻrdi. Yuragi shigʻetib, orqasiga tortib ketdi. Mirmuhsin, Meʼmor. Saodatxonning yuragi shuvullab ketdi. S. Zunnunova, Yangi direktor. Birov Kumri-nisa, desa kampirning yuragi shigʻillab ke-tadi. Mirmuhsin, Bir xumcha tilla.

Yuragi oʻynamoq 1) yuragi tez va kuchli urmoq. Oti-ni qutidorning yoʻlagiga yetaklar ekan, negadir yuragi oʻynab ketdi. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar; 2) koʻchma vahima bosmoq, qoʻrqmoq, hovliqmoq. Shu savol boshiga kel-gapda, koʻziga toʻsatdan Kanizak koʻrinib, Sidiqjonning yuragi oʻynab ketdi: Bordi-yu shu boʻlsa-chi. A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqla-ri. Vahima qilavermanglar, yuragim oʻynab ketyapti.. Mirmuhsin, Meʼmor.

Yuragi qinidan chiqmoq Nihoyatda hayajonli, tal-vasali holatga tushmoq. ..Margʻilon darvo-zasidan kirishi bilan uning holi oʻzgara boshlar, yuragi qinidan chiqar darajada.. edi. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.

Yuragi qon Juda diqqat, xunob holatli. Ertadan beri toʻppi, qiyiqcha, jiyak tika berib, yuragi qon boʻlgan qizlar.. Oydin, Hikoyalar.

Yuragiga sigʻmaslik Maʼqul kelmaslik, yoqmaslik. Yuragimga yeigʻmaydi, sigʻmaydi yuragimga hech narsa! A. Qahhor, Asror bobo.

Yuragiga qoʻl solmoq Sinash, bilish maqsadida bir gap-soʻz aytmoq. Bir kuni u shu arteldagi Masʼu-da degan qizning yuragiga qoʻl solib koʻrdi. "Mushtum".

Yuragida kiri yoʻq Birovga yomonlikni ravo koʻrmaydigan, dili pok, dali-gʻuli.

Yuragini boʻshatmoq Bor dardini toʻkib solmoq. Urmonjon koʻp ham toʻlib-toshib yurgan ekan, yuragini rosa boʻshatdi. A. Qaqhor, Qoʻshchinor chiroqlari.

Yuragini yormoq 1) birovni qattiq qoʻrqitmoq, choʻ-chitmoq. Chernetsov jangchilar oldidan uzoq-lashgach, Emin Normatga: -Nega yuragimni yorgan edingiz, komissar indamadi-ku, — dedi. I. Rahim, Chin muhabbat; 2) ayn. yuragini ochmoq.

Yuragini ochmoq Dilidagini maʼlum qilmoq, aytmoq. Albatta, u oʻz yuragini hech kimga ocha olmagan. Dardini oʻz ichiga yutgan. Oybek, Tanlangan asarlar. Asqar polvonham yuragini ochdi — yolgʻizgina qizchasini sogʻin-ganini.. soʻzladi. Oybek, Quyosh qoraymas.

Yuragini tirnamoq Bezovta holatga solmoq. Oʻzini qayoqqa qoʻyishini bilmay, yuragini tirnagan kechinmalari.. bilan hovlida kezdi. Oybek, Tanlangan asarlar.

Yuragini changal-lamoq Biror narsa haqida oʻta tashvish-lanmoq, qoʻrqmoq. Hayot qozonni yuvdi-yu, qopqogʻini yopib, kirib ketdi. Endi boʻsh sah-nu, uning etagida yuragini changallab oʻtir-gan Gʻulomjongina qoldi. M. Ismoiliy, Fargʻona t. o.

Yuragini ezmoq Ruhiy azob bermoq. Kumushning bu holi bechora onaning yuragini ezar, yuz xil vasvasalarga solar edi. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.

Yuragini hovuchlab Qoʻrqa-pisa, bezillagan holatda. ◆ Doim oyim bechora yuraklarini hovuchlab oʻtirardilar. E. Raimov, „Ajab qishloq“ .

Yurak oldirmoq Qoʻrqib, choʻchib qolmoq. ◆ Bir doʻqqa shunchalik yurak oldiribsiz, yashang-ye, rais aka! S. Anor-boyev, Oqsoy.

Yurak tepishi Yurak faoliya-tining tezlashish yoki zaiflashish holati. ◆ Jannat ona eshikni ochib, uyga kirganda, u ohistagina zambil ostidan chiqdi, uning yurak tepishi hali ham shiddatli edi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

Yurak yutib Tan tortmay, qoʻrqmay. ◆ Nahot siz.. bu ishga bosh qoʻshib, yurak yutib, mening ostonamga kel-sangiz?K. Yashin, Hamza.

Yurak oʻynogʻi Yurak-ning bezovta boʻlishi. ◆ Bir kuni uyda yotib, yaxshi uyqusi kelmay, yurak oʻynogʻisi qoʻzib chiqqan ekan. H. Nazir, Yonar daryo. ◆ Eʼzozxon-ning yurak oʻynogʻi hadeganda bosila bermadi. H. Gʻulom, „Mashʼal“ .

4 koʻchma Biror narsaning asosi, markazi. ◆ Axir Pekin shahri yangi xalq Xitoyi-ning.. qudratli va ulkan mamlakatning yuragiku. T. Joʻrayev, „Ulugʻ Xitoyda“ . ◆ Ha, ular Toshkent temir yoʻl ustaxonasi Turkistonda qoʻzgʻolonning yuragi ekanini tushunadilar. N. Safarov, „Sharq tongi“ .

5 s. t. Qorin, oshqozon. ◆ Uning yuragi gʻijimlab ogʻriyapti .

Yurak buruq ayn. yurak burugʻ. ◆ Sogʻliqni saqlash boʻlimidan choʻponlar oʻrtasida yurak buruqqa qarshi profilaktika oʻtkazish toʻgʻ-risida koʻrsatma bor. S. Anorboyev, Oqsoy.

Yurak ogʻrigʻi s. t. 1) ich buzilishi, qorin ogʻrigʻi; 2) koʻchma qatiyatsiz, mujmal.

Sinonimlari

Antonimlari

ЮРАК. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

yurak

Inglizcha: heart
Ispancha: corazon
Italyancha: cuore
Turkcha: yürek, kalp
Yoqutcha: сүрэх

Ruscha _ru

yurak
1 сердце; // сердечный; ◆ baquvvat yurak крепкое сердце; ◆ sogʻlom yurak здоровое сердце; ◆ yurak kasalligi болезнь сердца; ◆ yurak boʻlmasi анат. предсердие; ◆ yurak oldi boʻlinmalari анат. камеры предсердия; ◆ yurak klapani анат. сердечный клапан; ◆ yurak muskuli анат. сердечная мышца; ◆ yurak tepishi (или urushi) биение сердца; ◆ yurak oʻynogʻi сердцебиение; ◆ yurak oʻynogʻi boʻlib qolmoq 1) страдать частыми сердцебиениями; 2) перен. становиться боязливым, пребывать в постоянной тревоге; лишаться, душевного покоя; терзаться; yuragim oʻynab ketdi 1) у меня сердце забилось; 2) моё сердце, затрепетало;
2 перен. сердце; душа; // сердечный; душевный; ◆ yurak sirlari тайны сердца, сердечные тайны; ◆ dev yurak или ◆ sher yurak 1) смелый, храбрый; 2) смельчак, храбрец; ◆ tosh yurak жестокосердный, жестокий; ◆ yurakdagi armon неисполненное или неудовлетворённое желание, недостигнутая цель; ◆ chin yurakdan от чистого сердца, от всей души; чистосердечно; ◆ chin yurakdan sevmoq любить всей душой, всем сердцем; ◆ chin yurakdan tabriklaymiz поздравляем от чистого сердца; ◆ yurak boʻshatmoq отводить, изливать душу; qiz onasiga oʻz yuragini boʻshatdi девушка отвела душу в откровенном разговоре с матерью; ◆ yurak betlamaydi (или qilolmaydi, dov bermaydi) не хватает смелости, храбрости; ◆ yurak oldirmoq однажды испугавшись, бояться (кого-чего-л.); ◆ itdan yurak oldirib qolganman я ужасно боюсь собак; ◆ yurak yutmoq расхрабриться; набраться храбрости, осмелиться; ◆ yurakni bosib olmoq сдержатьсебя; ◆ yurakni ezmoq брать за сердце; yuragiga sigʻmaydi (букв. не вмещается в сердце) ему не хочется, у него нет желания; ему не до этого; ◆ yurakka qilt sigʻmaydigan kunlar boʻldi были дни, когда ничто не мило было (букв. в сердце на вмещался даже волосок); yuragidan urmoq покорять, очаровывать (кого-л.), пленять (чьё-л.) сердце; yurakdagini bilmoq читать в сердцах; ◆ yurak bejo сердце (душа) не на месте (от волнения, тревоги, страха и т. п.); ◆ senda yurak bormi oʻzi? неужто у тебя нет смелости (храбрости)? неужели ты боишься?; yuragi daryo (или keng) благодушный, неторопливый, флегматичный (человек); yuragi yoʻq 1) трусливый, несмелый; 2) чувствующий отвращение (к кому-чему-л.); uni koʻrishga yuragim yoʻq 1) я не осмеливаюсь увидеться с ним; 2) у меня нет никакого желания видеться с ним; я видеть его не могу; yuragi tor нервный, болезненно нетерпеливый; yuragi qora или ◆ qora yurak скрытный; злой; завистливый; нечестный; недоброжелательный; коварный (о человеке); ◆ yurak gʻash сердце ноет; yuragim arziqib tushdi (или yuragim orqamga tortib ketdi, yuragim shuv etib ketdi) у меня сердце упало; сердце ёкнуло; у меня душа в пятки ушла; yuragi achiydi ему жаль (кого-чего-л.); он горюет (о ком-чём-л.); unga yuragim achiydi сердце (моё) болит за него; я переживаю за него; yuragim gumurib ketayotir я чувствую себя плохо (меня тошнит, мутит и т. п.); yuragi yorildi у него сердце ёкнуло; ◆ yurak yorilguday boʻldi сердце чуть не разорвалось (напр. от страха); yuragim kuyayotir душа горит (от жажды); yolgʻizlikdan yuragim siqilib ketdi мне стало тоскливо в одиночестве; yuragim ezildi 1) мне стало жалко (кого-л.); 2) я страдал, тосковал, скучал; bolasini sogʻinib yuragi ezildi он соскучился по своему ребёнку; 3) я пришёл в умиление; yuragi qinidan (или gʻilofidan) chiqayozdi 1) у него сердце чуть не выскочило, чуть не лопнуло, чуть не разорвалось; 2) у него терпение лопнуло; yuragida kiri yoʻq (или yuragi asil) odam чистосердечный, честный человек; ◆ ...gap nima ekanini soʻragani yurak qilolmas edi (А. Ќаћћор, «Сароб») ... у него не хватало смелости спросить, в чём дело;
3 перен. сердце, центр; важное место (чего-л.), средоточие (чего-л.); Moskva - Vatanimizning yuragi Москва - сердце нашей Родины;
4 разг. желудок; ◆ yurak burugʻi разг. 1) дизентерия; 2) вульг. нерешительный человек; мямля; ◆ yurak ogʻrigʻi разг. 1) расстройство (или болезнь) желудка; 2) перен. мямля, нерешительный человек; yuragim gʻajimlab ogʻriyapti у меня ноющая боль в желудке.