Priştine

 

Kosova'nın ortasından biraz doğuda, cumhuriyetin kuzeydoğu kesiminde Golyak Dağları'nın alt kesiminde yer alır. Tarihî Kosova Ovası'nın üstünde konumlanan şehir, Fushë Kosova, Kastriot ve Graçaniça belediyeleri ile çevrelenmiştir.

Priştine-Mitroviça kara yolu üzerinde Sultan Murad Hüdavendigâr'ın öldürüldüğü yerde kurulan türbe Meşhed-i Hüdavendigâr ve Gazimestan bulunur.

Priştine, güneyde ana şehirler olarak Prizren (batı koluyla) ve Makedonya'nın başkenti Üsküp'e ulaşan ana kara yolunun kuzey ucunda yer alır. Şehrin kuzeyindeki iki ana kara yolu ise Mitroviça ve Poduyeva'ya ulaşır.

 

Roma döneminde Priştine'nin 15 km civarında bulunan Ulpiana şehri bir yerleşim yeri olarak mevcut olmuştur. Bu şehir tamamen yok edilmiş, daha sonraları da İmparator I. Justinianus tarafından yeniden kurulmuştur. Bugün Liplan şehrinin bu tarihi şehrin üzerinde bulunduğu söylenir.

Roma'nın çöküşü sonrasında Priştine, Balkanlar'da konumu gereği, bulundurduğu iyi pozisyonunu, ticaret merkezi özelliğini korumuştur.

Priştine, Sırbistan bölgesi içinde başkent olduğu II. Stefan Uroş Milutin (1282-1321) döneminde önemini daha da arttırmıştır.^{[kaynak belirtilmeli]} 1389 yılındaki büyük savaş olan 1. Kosova Savaşı'na kadar diğer Sırp idarecilerin altında bu durum sürmüştür.

 

 

1. Kosova Savaşı'nın Osmanlı Türklerince kazanılması sonrasında bütün Kosova bölgesinde olduğu gibi, bu bölgenin önemli şehirlerinden Priştine'de de yeni bir dönem başlamıştır. Yeni dönemde Priştine'de Osmanlı devlet idaresi, kurumlarıyla beraber yerleşmiştir.

Osmanlı hâkimiyetindeki Priştine, kısa sürede İslamî karakter kazanmaya başlamıştır. Bu dönemlerde şehir, yeni kimlik altında gelişmiştir. Osmanlı devrinde bir Balkan şehri olan Priştine, Priştineli Mesihi gibi birçok divan ve halk şairi, ünlü kişilik yetiştirmiş bir kenttir.

1870'lerde Balkanlar'da Osmanlı idaresi aleyhine gelişen hareketler sonrasında Priştine'de bu durumların sonuçları görülmeye başlar.

19. yüzyılda hazırlanan bir Osmanlı atlasına göre ilgili yüzyıl sonlarında, Üsküp, Priştine, Seniçe, İpek, Prizren ve Taşlıca sancaklarından oluşan Kosova Vilayeti'nin sancak merkezlerinden biri olan Priştine 11.000 kişilik nüfusa sahiptir. Söz konusu dönemde Kosova Vilayeti'nin idarî merkezi olan Üsküp'ün nüfusu 25.000'dir. Prizren ise 38.000 kişilik nüfusa sahiptir.^[2]

20. yüzyıl başında Balkanlar'da Osmanlı egemenliğinin kalkması sonucunu doğuran Birinci Balkan Savaşı ve İkinci Balkan Savaşı sırasında Priştine büyük sıkıntılar yaşamıştır. Şehre Ekim 1912'de giren Sırp ordusu Priştine'deki Müslümanlara (Türk, Arnavut vb.) ağır saldırılar ve katliamlar gerçekleştirmiştir.^[3][4]

Uzun yıllar Osmanlı idaresinde kalan şehir I. Dünya Savaşı'ndan sonra Yugoslavya'nın bir parçası hâline geldi. Balkan Savaşları'ndan sonra, Kosova'nın birçok yerinden olduğu gibi, Priştine'den de on binlerce Türk ve Müslüman, özellikle Türkiye'ye göç etmek durumunda kalmıştır. Bugün, Türkiye'de yaşayan Kosova Türklerinin az sayılmayan bir kısmı Priştine kökenlidir.

 

II. Dünya Savaşı sırasında, 1941-1945 yılları arasında Priştine, İtalya ordusunun kontrolüne geçmiştir.

 

1946'da Priştine, Sosyalist Kosova Özerk Bölgesi'nin başkenti olmuştur. 1953'ten 1999'a kadar şehrin nüfusu 24.000'den 300.000 civarına dayanmıştır. Bu dönemde, şehirde yaşayan her milletin nüfusunda artış görülse de en büyük artış Arnavut nüfusta görülmüştür. Arnavutlardaki büyük nüfus artışının sebebi, son dönemde Kosova'da görüldüğü gibi, dağlık bölgelerden Priştine'ye yapılan göçtür. 1980'lerde şehir nüfus oranının % 70 kadarının Arnavut olduğu söylenmektedir.

Priştine, Kosova'nın başkenti olması sebebiyle, Kosova'da Sırpların başını çektiği Yugoslavya idaresine karşı gerçekleştirilen protesto gösterilerinin de merkezi olmuştur. Kasım 1968'de yapılan öğrenci hareketleri Priştine üzerinden Belgrad'a doğru olmuştur. Bu hareketler, dönemin Yugoslavya güvenlik güçlerince ortadan kaldırılmıştır. Tito idaresi tarafından bu dönemde Priştine Üniversitesi'ne bağımsız bir enstitü özelliği verilmiştir. Ancak, sonraki dönemde Belgrad Üniversitesi'nin karşısında Kosova'daki demokratik faaliyetlerin bilim ve idare merkezi olmaya başlayan üniversiteye baskılar uygulanmıştır.

1989 yılında Sırbistan cumhurbaşkanı Slobodan Miloşeviç'in Kosova'da yaptığı ve Sırpları koruyup diğer halklara gözdağı veren konuşması ardından Priştine'de her alanda durumlar değişmeye başlamıştır. Sıkıyönetim idaresi şeklinde gelişen ve Müslümanları her alanda devre dışı bırakmaya yönelen anlayış sonucunda Priştine zor bir döneme girmiş oldu.

Sıkıyönetim ve baskıcı idarenin patlama noktası olan 1998 yılında Priştine'de durum iyice gerginleşmişti. 24 Mart 1999'da NATO güçlerinin Yugoslavya ordusuna ve Yugoslavya idarî yapılarına yönelik başlattığı harekât sonucunda birçok yapı bombalandı. Bu süreçte Priştine'de de birçok bombalama gerçekleştirildi.

1999 Mart'ı ile beraber Priştine'de büyük şiddet olayları başladı. Bu dönemde Arnavut ve Türklere Sırp asker, polis ve gerilla güçleri tarafından büyük saldırılar gerçekleştirildi. Çeşitli gizli yollarla Arnavut ve Türk ailelerinin büyük kısmı şehri boşaltarak başta Makedonya, Arnavutluk ve Türkiye olmak üzere kaçabildikleri bölgelere sığındılar. Bu dönemde Türkiye'de göçmen kampları kurulmuştur.

Savaş sonrasında Priştine'de bu döneme dek yaşayan Sırpların çok büyük kısmı şehri terk etti. Bunlardan bir kısmı Priştine yakınlarındaki Sırp yerleşim yeri olan Graçaniça'ya yerleştiler. Sırpların boşalttıkları yerlere Priştine dışından şehre gelen Arnavut köylüleri geçti. Şehir, 1999'dan sonra çok büyük bir göç dalgası yaşamış ve nüfusunu epeyce arttırmıştır. Bu hareketlenme, köy ve dağlık bölgelerdeki Arnavutların göçü idi. Son nüfus hareketleri neticesinde Priştine'nin demografik yapısı Arnavutlar lehine iyice değişti. Şehirde yaşayan Türkler, savaş sonrasında azınlık durumuna düşmüşlerdir.

 

 

Kosova’nın başkenti Priştine’nin 2005 yılındaki görünümü (< kuzey – güney >)

Priştine, Kosova Cumhuriyeti'nin idarî, kültürel, ticari, ekonomik vb. yönlerden merkez şehridir. Özellikle, Kosova'nın bağımsızlığından sonra (17 Şubat 2008), şehrin ulusal ve uluslararası yolları genişletilmeye başlanmıştır; binalarının bazıları tadil edilmiştir, bazılarının tadilatına hâlen devam edilmektedir. Şehir, Kosova'nın geneli gibi, bir yeniden yapılanma içindedir. Kosova'nın idare, eğitim ve kültür merkezi olan Priştine'de, Priştine Üniversitesi ve Priştine Uluslararası Havalimanı bulunmaktadır.

Priştine'deki Osmanlı eserleri, tarihî süreçte ciddi zararlar görmüştür. Osmanlı sonrasındaki devirden itibaren başkent sıfatı verilen şehirde, Slav ve Batı tarzı bir anlayış ve yaşam tarzı egemen kılınmaya çalışılmış ve bu çalışma sistemiyle şehir, Osmanlı kimliğinden kısmî uzaklaşmalar yaşamıştır.

Şehir, Yugoslavya ve NATO arasında 1999 yılında meydana gelen savaştan sonra BM'nin kontrol merkezi oldu. Priştine, I. ve II. Kosova Savaşları'nın yapıldığı ovada yer almaktadır. Bu yönüyle de ayrıca, Türkler için önemlidir. Priştine yakınlarında, Kosova Ovası'nda I. Murat'ın türbesi (Meşhed-i Hüdavendigâr) bulunmaktadır.

 

Başkent Priştine'nin nüfusu 200.000 civarındadır. 2011 Kosova Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre Priştine'nin toplam nüfusu 198.214'tür. Belediye sınırları içinde km²'ye düşen insan sayısı 385.5 olarak görünmüştür.^[1]

Şehirde Arnavutlar, Türkler, Boşnaklar, Sırplar ve Romlar yaşamaktadır. Şehir, başkent olması sebebiyle, çok etnikli bir yöne sahiptir. Kosova'nın geneli de çok etniklidir ancak Priştine, birçok yönüyle Kosova'nın diğer şehirlerinden ayrılır. Burası, tipik bir Balkan ve Müslüman şehri olması sıfatının üstüne Avrupa tarzı Batı kültürünü de eklemiş bir yapı arz eder.

Şehir, Kosova'nın alışveriş, eğlence ve gece hayatı bakımından en canlı şehridir. Büyük alışveriş merkezleri ve kafeler, özellikle genç nüfusun buluşma yerlerinin başında gelir.

 

 

 

• 1486: 392 aile
• 1487: 412 Hristiyan ev sahibi ve 94 Müslüman ev sahibi
• 1569: 692 aile
• 1669: 2.060 aile
• 1685: 3.000 aile
• 1689: 4.000 aile

Osmanlı Devleti'nde Kosova Vilayeti devrinde:

• 1850: 12.000 vatandaş; 3.000 aile
• 1902: 18.000 vatandaş; 3.760 aile

• 1921: 14.338 vatandaş
• 1931: 18.358 vatandaş:

Türk - 7.573 (% 42)

Sırp - 5.738 (% 31)

Arnavut - 2.351 (% 13)

diğerleri (Romlar vb.) - 2.651 (% 14)

• 1948: 19.631 vatandaş; 4.667 aile.
• 1953: 24.229 vatandaş:

Arnavut - 9.034 (% 37)

Sırp ve Karadağlı - 7.951 (% 33)

Türk - 4.726 (% 20)

Rom ve diğerleri - 2.518 (% 10)

• 1961: 38,593 vatandaş; 9.095 aile:

Arnavut - 19.060 (% 49)

Sırp ve Karadağlı - 14.695 (% 38)

Hırvat - 404 (% 1)

Rom - 195

• 1971: 69,514 vatandaş; 14,813 aile:

Arnavut - 40.873 (% 59)

Sırp ve Karadağlı - 19.767 (% 28)

Rom - 4.199 (% 6)

• 1981: 108,083 vatandaş; 21,017 aile:

Arnavut - 75.803 (% 70)

Sırp ve Karadağlı - 21.067 (% 19)

Rom - 5.101 (% 5)

Müslüman - 2.504 (% 2)

• 1991: 199.654 vatandaş

• 2004: 500.000 vatandaş

Not: İstatistikler % 100 oranında gerçek rakamları yansıtmayabilir.

İstatistikler, Priştine'nin yakın tarihte yaşadığı demografik değişikliği gösterir niteliktedir. 1950'den itibaren Türklere karşı Yugoslavya çapında girişilen asimilasyon ve korkutarak göçe zorlama politikasının sonucu olarak istatistiklerde Türk nüfusunun hızla düştüğü ve sonraki istatistiklerde de kayda alınmadığı görülmektedir. 1950 sonrasında Kosova'nın her yerinde olduğu gibi, Priştineli Türklerin büyük kısmı da Türkiye’ye göç etmiştir. Göç etmeyenler içindeki büyük bir kısım da yavaş yavaş kendisini Arnavut kimliğine yazdırmak durumunda kalmıştır. Bu sebeple yukarıda 1953 ve sonrasındaki istatistik yıllarında Türkler, “Arnavut, Müslüman” gibi isimlendirmelerin içinde sayılmışlardır.^[5]

Priştine'de son rakamlara göre 8.725 adet işletme ve 75.089 çalışan mevcuttur. Son savaşın akabinde ekonomik canlanmayla doğru orantılı olarak şehirde çok sayıda yol yapımı, yol düzeltme ve genişletme çalışması yapılmıştır. Altyapı çalışmaları yapılmıştır. Şehrin güneyinden Ferizovik'e otoyol çalışması başlatılmıştır.

Balkanlar'ın en yüksek binası olması planlanan 400 milyon Avroluk bir proje olan binanın yapımına başlanmıştır. Binanın 38'inci katındaki restorandan bütün şehri izlemek mümkün olacaktır.

•   Ankara, Türkiye (2005)^[6]
•   Dıraç, Arnavutluk
•   Karaçi, Pakistan
•   Tiran, Arnavutluk^[7]
•   Bursa, Türkiye (2010)^[8]
•   Bolu, Türkiye
•   Konya, Türkiye

• Priştine Uluslararası Havalimanı
• Priştine Üniversitesi
• Priştine ili
• 1998-1999 Kosova Savaşı