Mihail Tuhaçevski

Tuhaçevski, Alexandrovskoye'de (bugünkü Rusya'nın Smolensk kentinin batısı) fakir bir ailede doğdu.^[4] Efsaneye göre, ailesinin Haçlı Seferleri sırasında Doğu'da mahsur kalan ve Rusya'ya yerleşmeden önce bir Türk karısı alan bir Flaman kontluğundan geldiğini belirtir.^[5][6] Büyük dedesi Alexander Tuhaçevski (1793-1831), Rus İmparatorluk Ordusu'nda albay olarak görev yaptı. 1912'de Moskova Askeri Okulu'na katıldıktan sonra, 1914'te mezun olduğu Aleksandrovskiy Askeri Okulu'na geçti.

Birinci Dünya Savaşı'nın başlangıcında, Semyenovsky Muhafız Alayı'na Temmuz 1914'te teğmen olarak katıldı ve şunları bildirdi:

"İstediğimi elde etmek için gereken tek şeyin cesaret ve özgüven olduğuna inanıyorum. Kendime kesinlikle güveniyorum. Kendi kendime ya otuz yaşımda general olacağım ya da o zamana kadar hayatta olmayacağım dedim." ^[7]

Şubat 1915'te Alman Ordusu tarafından esir alınan Tuhaçevski, savaş esiri kamplarından dört kez kaçtı ve sonunda Bavyera'daki Ingolstadt Kalesi'ne dizginlenemez bir kaçak olarak hapsedildi.

Orada Le Monde gazetecisi Remy Roure ile tanıştı ve ünlü Fransız Komutan Charles de Gaulle ile aynı hücreyi paylaştı. Roure, Pierre Fervacque takma adıyla Tuhaçevski ile karşılaşmasını yazdı. Tuhaçevski'nin Napolyon'u çok övdüğünü bildirdi ve ayrıca belirli bir konuşmada Tuhaçevski'nin, Hristiyanlığı ve "sermayenin ahlakını" Rusya'ya getirdikleri için Yahudilerden nefret ettiğini söyledi.^[8] Roure daha sonra ona sosyalist olup olmadığını sordu ve şöyle cevap verdi:

"Sosyalist? Kesinlikle değil! Sınıflandırmaya ne gerek var! Ayrıca, büyük sosyalistler Yahudilerdir ve sosyalist doktrin evrensel Hıristiyanlığın bir dalıdır. Paraya gülerim ve toprağın bölünüp bölünmediği benim için birdir. Atalarım olan barbarlar ortak yaşıyordu ama şefleri vardı. Hayır, sosyalistlerden, Yahudilerden ve Hristiyanlardan nefret ediyorum."

Roure'a göre, Tuhaçevski, ancak 'Avrupalılıktan arındırıp Rusya'yı barbarlığa sürüklerse' Lenin'i izleyeceğini söyledi, ancak Lenin'in bunu yapmayacağından korktuğunu söylediğini beyan etmiştir. Tuhaçevski, Almanya'da hapsedilmesiyle ilgili bu hikâyeleri asla reddetmedi ve hatta daha sonra doğruladı, ancak her zaman 1917'de politik olarak olgunlaşmamış olduğunu ve ilk görüşlerinden büyük pişmanlık duyduğunu söyledi. 1936'da Fransa'da Roure'un kendisi hakkında yazdıklarıyla karşılaştığında kitabını okuduğunu söylemiş ve şunları söylemiştir: 'Ben hâlâ çok gençtim. Siyasette acemiydim ve devrimler hakkında bildiğim tek şey Fransız İhtilali'nin son aşamasıydı. Askeri zaferleri beni sınırsız bir hayranlıkla dolduran Bonapartizm... Ingolstadt'taki görüşlerimi asla pişman olmadan düşünmem, çünkü bunlar benim Sovyet vatanına olan bağlılığım hakkında şüphelere neden olabilir. Sana gerçek hislerimi anlatmak için yeniden bir araya gelmemizden faydalanıyorum.' Tuhaçevski'nin beşinci kaçışı başarıyla karşılandı ve İsviçre-Almanya sınırını, yanında bazı küçük pagan putları taşıyarak geçtikten sonra Eylül 1917'de Rusya'ya döndü . 1917 Ekim Devrimi'nin ardından, Tuhaçevski Bolşeviklere katıldı ve Rus İç Savaşı'nda önemli bir yer oynadı.^[9]

Yeni kurulan Kızıl Ordu'da subay oldu ve üstün yeteneği sayesinde hızla rütbesi yükseldi. Rus İç Savaşı sırasında kendisine Moskova'yı savunma sorumluluğu verildi. Tuhaçevski, düşmanın açık kanatlarını sömürmek ve onları kuşatmakla tehdit etmek için yoğun saldırılar kullandı. İç savaşın son aşamasında, Tuhaçevski Mart 1921'de Kronstadt Ayaklanması'nın bastırılması sırasında 7. Ordu'ya komuta etti. Ayrıca 1921 ve 1922 yılları arasında Tambov Guberniyası'na yönelik saldırıyı da komuta etti . İngiliz tarihçi Simon Sebag, Tuhaçevski'yi 'herhangi bir Bolşevik kadar acımasız'olarak nitelendirmiştir. Köylü ayaklanmalarını bastırmak için rehinelerin yargısız infazını ve bu infazlar sırasında zehirli gaz kullanmasıyla biliniyordu.^[10][11][12]

Tuhaçevski, 1920'deki Sovyet-Polonya Savaşı sırasında Sovyetler'in Polonya'yı işgaline komuta etti. Düşmanlıklara yol açan Tuhaçevski, birliklerini 'Smolensk Kapıları' olarak adlandırdığı Vitebsk yakınlarında yoğunlaştırdı . Tuhaçevski, birliklerine sınırı geçme emrini verdi. Richard M. Watt'a göre, 'Tuhaçevski'nin birliklerini batıya doğru sürmesinin cesareti başarısının anahtarıydı. Sovyet Yüksek Komutanlığı 60.000 adamını takviye olarak gönderdi, ancak Tuhaçevski onların yetişmesine izin vermek için asla durmadı. Hızla ilerleyen orduları arkasında daha fazla sayıda asker bırakıyordu. Ama Tuhaçevski bu kayıpları görmezden geldi. İkmal hizmetleri kaos içindeydi ve arkası neredeyse organize bir varlık olarak yoktu. Minsk'i ele geçirdikten sonra durmaksızın Varşova'ya ilerledi ancak orduları Varşova dışında Józef Piłsudski tarafından yenildi. Tuhaçevski'nin Stalin ile ilk çatışması Polonya savaşı sırasında oldu. Her ikisi de Sovyetler'in Varşova'yı ele geçirememesinden diğerini sorumlu tuttu.^[13]

Tuhaçevski, Kızıl Ordu'nun 1926 Yaz manevraları sırasındaki performansını hararetle eleştirdi. Subayların hangi hareket tarzını seçeceklerini belirleyememelerini ve bunu birliklerine özellikle sert bir şekilde iletmemelerini eleştirdi. Tuhaçevski, memurlar arasında inisiyatifin eksik olduğunu, durumdaki değişikliklere yavaş tepki verdiklerini ve iletişimin zayıf olduğunu kaydetti. İlerleyen yıllarda Tuhaçevski, Savunma Komiser Yardımcılığına yükseldi. Dönemin Savunma Komiseri Kliment Voroşilov'la görüşleri nedeniyle anlaşamadı. Voroşilov, Tuhaçevski'nin sonunu getiren Büyük Temizlik'in başlatıcılarından biri olmuştur. Bunu takiben Tuhaçevski, modern savaş üzerine birkaç kitap yazdı ve 1931'de Stalin'in sanayileşmiş bir orduya olan ihtiyacı kabul etmesinden sonra, Tuhaçevski'ye ordunun reformunda öncü bir rol verildi. Askeri strateji, özellikle tankların ve uçakların kombine operasyonlarda kullanılması konusunda ileri fikirleri vardı. Tuhaçevski, Derin Perasyon Teorisi'ni benimsemiştir. Bu teori, yalnızca temas hattında değil, savaş alanının derinliği boyunca düşman kuvvetlerini yok etmeyi, bastırmayı veya örgütsüzleştirmeyi vurgulayan bir ilkeydi. İlk başta bu teoriye karşı çıkılmış olunsa da 1930 sonrasında teori Sovyetler tarafından benimsenmeye başlamıştır. Derin Operasyon Teorisi'nin potansiyel olarak ilk etkinliğinin örneği Japonya ile yapılan ve Sovyet zaferi ile sonuçlanan Halhin Gol Muharebesi'dir. Georgy Zhukov bu taktikle önemli bir Japon kuvvetini yenilgiye uğratmıştır.

20 Kasım 1935'te Tuhaçevski, 42 yaşındayken Sovyetler Birliği Mareşali oldu. Tutuklanmasından hemen önce Mareşal Kliment Voroşilov'un yardımcısı görevinden alındı ve Volga Askeri Bölgesi'nin askeri komutanlığına atandı. Yeni komutasını devralmak için ayrıldıktan kısa bir süre sonra, 22 Mayıs 1937'de gizlice tutuklandı ve bir hapishane minibüsüyle Moskova'ya geri getirildi. Tuhaçevski'nin sorgusu ve işkencesi doğrudan NKVD Şefi Nikolay Yejov tarafından denetlendi. Simon Sebag'a göre birkaç gün sonra işkence ve baskından zor durumda olan Tuhaçevski, Avel Yenukidze'nin kendisini 1928'de işe aldığını ve Nikolay Buharin ile iktidarı ele geçirmek için işbirliği yapan bir Alman ajanı olduğunu itiraf etti. Tuhaçevski'nin arşivlerde kalan itirafı kana bulanmış bir spreyle lekelenmiştir. 11 Haziran 1937'de Sovyet Yüksek Mahkemesi, Tuhaçevski ve sekiz generali ihanetten yargılamak için özel bir askeri mahkeme topladı. Duruşmaya Troçkist Anti-Sovyet Askeri Örgütü Davası adı verildi. Suçlamaları duyan Tuhaçevski'nin: 'Rüya gördüğümü hissediyorum' dediği duyuldu. O gece 11.35'te tüm sanıklar suçlu ilan edildi ve ölüme mahkûm edildi. Bir saat içinde Tuhaçevski, NKVD kaptanı Vasili Blohin tarafından hücresinden çağrıldı. Nikolay Yejov izlerken, eski Mareşal bir kez başının arkasından vuruldu. Hemen ardından Yezhov, Stalin'in huzuruna çağrıldı. Stalin, "Tukhaçevski'nin son sözleri neydi?" diye sordu.^[14] Yezhov şöyle yanıt verdi: "Yılan, kendisini Anavatan'a ve Stalin Yoldaş'a adadığını söyledi. Merhamet istedi. Ama dürüst olmadığı, kollarını bırakmadığı açıktı."^[14]

 

Tuhaçevski'nin aile üyelerinin tümü onun idamından sonra acı çekti. Her ikisi de Sovyet askeri akademisinde eğitmen olan eşi Nina Tukhachevskaya ve kardeşleri Alexandr ve Nikolai vuruldu. Kız kardeşlerinden üçü Gulag'a gönderildi. Reşit olmayan kızı yetişkinliğe ulaştığında tutuklandı ve 1950'lerdeki Kruşçev Çözülme dönemine kadar Gulag'da kaldı. Serbest bırakıldıktan sonra Moskova'da yaşadı ve 1982'de öldü.^[15]

Lev Troçki, ölümünden sonra Tukhachevsky'yi stratejik becerileri nedeniyle "olağanüstü bir yetenek" olarak tanımladı ve Kızıl Ordu'nun Stalinist bürokrasi tarafından tasfiye edilmesini, onun siyasi konumunu korumanın bir yolu olarak gördü.^[16]

Nikita Kruşçev'in 1956'daki Gizli Konuşmasından önce Tukhachevsky resmi olarak faşist ve beşinci kol ajanı olarak kabul ediliyordu. Batı'daki Sovyet diplomatları ve destekçileri bu görüşü coşkuyla ilan ettiler. Daha sonra 31 Ocak 1957'de Tukhaçevski ve diğer sanıkları tüm suçlamalardan masum ilan edildi ve hakları iade edildi.

Her ne kadar Tukhachevsky'nin yargılanması neredeyse evrensel olarak bir sahtekarlık olarak görülse de, Stalin'in motivasyonları tartışılmaya devam ediyor. İngiliz tarihçi Robert Conquest, 1968 tarihli Büyük Terör adlı kitabında, Nazi Partisi liderleri Heinrich Himmler ve Reinhard Heydrich'i, Sovyetler Birliği'nin savunma kapasitesini zayıflatmak amacıyla Tukhachevsky'nin Wehrmacht Genelkurmayı ile anti-Stalinist bir komploya dahil olduğunu gösteren sahte belgeler düzenlemekle suçluyor. Conquest, bu belgelerin Çekoslovakya Devlet Başkanı Edvard Beneš'e sızdırıldığını ve onun da bunları diplomatik kanallar aracılığıyla Sovyet Rusya'ya ilettiğini söyledi. Conquest'in Tukhachevsky'yi suçlamak için bir SS komplosu tezi, Walter Schellenberg ve Beneš'in anılarına dayanıyordu.^[18]

1989'da Sovyetler Birliği Komünist Partisi Politbürosu, Stalin'in arşivlerinde, Alman istihbaratının Tuhaçevski'yi ortadan kaldırmak amacıyla Tuhaçevski hakkında yanlış bilgi üretme niyetini gösteren yeni kanıtların bulunduğunu duyurdu. "Stalin'in paranoya ve aşırı şüphe gibi kişisel özelliklerine ilişkin bilgi, muhtemelen bunda en büyük etkendi."^[19]

Konuyla ilgili araştırma yapan Igor Lukes'a göre Tuhaçevski'nin "ihanetini" asıl uyduranlar Stalin, Kaganoviç ve Yezhov'du. Yezhov'un emri üzerine NKVD, bilinen bir çifte ajan olan Nikolai Skoblin'e, Tukhachevsky ve diğer Sovyet generallerinin Stalin'e karşı bir komplo kurduğunu öne süren uydurma bilgileri Heydrich'in Sicherheitsdienst'ine (SD) sızdırması talimatını vermişti.^[18]

Sovyet ordusuna darbe indirme fırsatını gören Heydrich, bu bilgiye göre hemen harekete geçti. Heydrich'in sahteleri daha sonra Beneš ve diğer tarafsız ülkeler aracılığıyla Sovyetlere sızdırıldı. SD, Stalin'i en iyi generallerini idam ettirerek başarılı bir şekilde kandırdığına inansa da gerçekte Sovyet NKVD'nin farkında olmadan bir piyonu olarak hizmet etmişti. İroniktir ki, Heydrich'in sahteleri duruşmada hiç kullanılmadı. Bunun yerine Sovyet savcıları sanıkların imzalı "itiraflarına" güvendiler.^[18]

1956'da NKVD'den ayrılan Aleksandr Mihayloviç Orlov, Life Magazine'de "Stalin'in Lanetinin Arkasındaki Sansasyonel Sır" başlıklı bir makale yayınladı. Hikâye, NKVD ajanlarının çarlık Okhrana arşivlerinde Stalin'in bir zamanlar muhbir olduğunu kanıtlayan belgeler bulduğunu ileri sürüyordu.^[20] Bu bilgiden hareketle NKVD ajanları, Tukhachevsky ve Kızıl Ordu'daki diğer üst düzey subaylarla bir darbe planlamıştı.^[21] Orlov'a göre Stalin komployu ortaya çıkardı ve sorumluları idam etmek için Yezhov'u kullandı.^[22] Makale, Eremin mektubunu Stalin'in Okhrana'nın bir parçası olduğuna dair belgesel kanıt olarak listeliyor, ancak tarihçilerin çoğu bunun sahte olduğu konusunda hemfikir.^[23]

Stalin'in Tukhachevsky ve diğer yüksek rütbeli generalleri idam ettirmesinin nedeninin, onun siyasi gücüne yönelik potansiyel bir tehdidi ortadan kaldırmak olduğu öne sürülüyor. Sonuçta Stalin ve Yezhov, binlerce Sovyet subayının yanı sıra Tukhaçevski'nin göstermelik duruşmasına başkanlık eden sekiz generalden beşinin tutuklanmasını ve infaz edilmesini organize edeceklerdi.^[24]

Öldüğü sırada Kızıl Ordu hala süvari birliklerinin kontrolünde olsa da, Tukhachevsky Kızıl Ordu'nun zihniyetini önemli ölçüde değiştirmişti. Pek çok makineli tüfekçi tutuklanırken ve Mareşal Budyonny süvarilerin lehine konuşurken, nüfuzlu kişiler - Tukhachevsky'nin emrinde görev yaptığı ve tutuklamalarda yer alan Mareşal Voroshilov da dahil olmak üzere - süvarilerin Kızıl Ordu içindeki konumunu sorgulamaya başladı.^[25] Ancak at Kızıl Ordu'da kökleşmiş olarak kaldı.^[25] Barış zamanında süvariler Kızıl Ordu için anlamlıydı, daha küçük eylemlerde ve iç güvenlik eylemlerinde etkiliydi, birçok at binicisi önemli bir eğitim gerektirmeden mevcuttu ve İç Savaş sırasında süvarilerin etkinliğine dair anılar vardı, bunların hepsi atın Kızıl Ordu'daki merkezi konumunu korumasına yardımcı oldu.^[25] İkinci Dünya Savaşı başladığında hem süvarileri hem de tankları içeren karma birimler kuruldu. Bunlar İkinci Dünya Savaşı sırasında derin operasyonlar doktrininin kullanımında merkezi bir rol oynadı.^[25]

• Simon Sebag Montefiore, Stalin: Kızıl Çarlık Mahkemesi
• Norman Davies, Beyaz Kartal, Kızıl Yıldız: Polonya-Sovyet Savaşı 1919-20
• Richard M. Watt, Acı Zafer: Polonya ve Kaderi, 1918-193
• John Erickson Sovyet Yüksek Komutanlığı: Bir Askeri-Politik Tarih, 1918-1941