Lawrence Alma-Tadema

Lawrence Alma-Tadema, Laurens Alma Tadema doğum adı ile 8 Ocak 1836'da Hollanda'nın kuzeyinde bulunan Friesland'e bağlı Dronrijip köyünde doğdu.^[1] Köy noteri olan ve önceki evliliğinden üç erkek çocuğu bulunan Pieter Jiltes Tadema (1897-1840) ile Hinke Dirks Brouwer'in (1800-1863) evliliğinden "Hinke"nin üçüncü çocuğu olarak dünyaya geldi. Hinke Brouwer, Pieter Tadema'nın ilk eşinin üvey kız kardeşiydi. İlk çocukları küçük yaşta öldü ve ikincisi ise Alma'nın büyük bir sevgi duyduğu ablası "Atje" (1834-1876) idi. Tadema, eski Frizya dilinde "Adem; son ek olarak aldığı "-ma" ise "oğlu" anlamına gelmektedir. "Laurens" ve "Alma" adlarını ise vaftiz babasından aldı.^[2] "Laurens" adı İtalya'da antik bir yerleşim yeri olan Laurentum'dan gelmektedir. "Alma" adının kökeni tartışmalı olmakla birlikte Latince "Almo" yani "şevkatli"nin bir biçimi olduğu genellikle kabul edilir ve İngilizcede çoğunlukla kız bebeklere verilen bir isimdir. Tadema, daha sonraları "Laurens" adını, İngilizce söyleniş biçimi olan "Lawrence" ile değiştirerek ön adı olarak ve "Alma-Tadema"yı ise soyadı olarak kullanmaya başladı. Çünkü İngiltere'de sergi kataloglarında "Alma"nın "A" harfi "Tadema"nın "T" harfine göre oldukça ön sıralarda yer almaktaydı.^[2] Gerçekte kendisi soyismi arasına, "Alma-Tadema" biçiminde hiç tire işareti koymadı. Ancak bu başkalarınca yapıldı ve sonrasında isminin bu biçimde yazılması bir gelenek halini aldı.^[3]

Tadema ailesi 1838'de Pieter'in daha fazla kazanç elde edebileceği bir yer olan Leeuwarden'in yakınlarındaki bir kasabaya taşındılar.^[1] Babası, Laurens henüz 4 yaşında iken ölmesi üzerine annesi; Laurens, kızkardeşi ve babasının önceki evliliğinden olan üç çocuğu ile birlikte kaldı. Annesi sanata ilgi duyan bir kişi olduğundan çocuklarının çizim dersi almalarını istedi. Alma, ilk sanat alıştırmalarını büyük üvey kardeşi için annesinin kiraladığı bir çizim ustasından aldı.

 

Laurens'in bir avukat olması istendi fakat 1851'de, on beş yaşında iken Laurens, fiziksel ve zihinsel bir çöküş yaşadı, kendisine verem teşhisi konuldu ve çok az miktarda bir ömrünün kaldığı söylendi. Bunun üzerine kalan günlerini çizim ve boyama dersleri ile geçirmesine izin verildi. Kendi haline bırakılmışken sağlığını geri kazandı ve bir sanatçı olarak meslek hayatını çizmeye karar verdi.^[2] 1852'de Gustaaf Wappers'ın öğretiminde erken Alman ve Flaman sanatı çalıştığı Anvers Kraliyet Akademisi'ne girdi. Alma-Tadema akademide kayıtlı bulunduğu dört yıl boyunca bazı saygın ödüllerden kazandı.

1855'in sonlarına doğru, okuldan ayrılmadan önce Akademi'deki Tarih ve Tarihsel Kostümler dersinden büyük bir keyif aldığı ressam ve profesör olan "Louis (Lodewijk) Jan de Taeye"nin asistanı oldu. Taeye, sıra dışı bir ressam olmasa da Alma-Tadema, O'na büyük bir saygı duymaktaydı ve O'nunla üç yıl boyunca çalışarak stüdyo asistanlığını yaptı. De Taeye, Tadema'ya ilk meslek yıllarının konusunu oluşturan Merovenj Hanedanı'na ilgi duymasına yol açan kitaplarını tanıttı. Tadema'nın bir kişisel özelliği halini alacak olan ve tanınmasına yol açan tarihsel olayları betimlemeye cesaretlendirdi. Alma-Tadema, Belçika'nın en yüksek derecede saygın stüdyosunun sahibi olan ressam baron Jan August Hendrik Leys'in yanında çalışmaya başlayacağı Antwerp'e yerleşmesinden önce, Kasım 1858'de Taeye'nin stüdyosundan ayrılarak Leeuwarden'e döndü.^[5] Leys'in rehberliğinde ilk büyük çalışması olan Clovis'in Çocuklarının Eğitimi adlı eserini tamamladı (1861). Aynı yıl Anvers Sanatsal Kongre'sinde sergilendiğinde bu çalışması, eleştirmenler ve sanatçılar arasında büyük bir etki yarattı. Bu çalışmasının şan ve şöhretinin oluşmasını sağladığı söylenmektedir.^[6] Alma-Tadema, Leys'in tamamlanmış çalışmanın beklediğinden daha iyi sonuçlandığını belirttiği eleştirisine ciddiyet ile yaklaştı ve bir mermer ressamı olarak tanındı.^[6] Ustasının sitemlerine karşın Clovis' in Çocuklarının Eğitimi eleştirmenler ve sanatçılar arasında saygı gördü ve sonunda satın alınarak Belçika Kralı Leopold'a verildi.^[7]

 

Merovenj konulu resimler ressamın 1860'lı yılların ortalarına kadar başlıca konularını oluşturdu. Bu serilerde sanatçıyı belki de derin duygular ve aşkın güçlü ruhu arasında hareket ederken görebiliriz. Merovenj konuları uluslararası alanda çok fazla ilgi çekmedi. Bu nedenle sanatçı temalarını daha çok tutulan Antik Mısır uygarlığı yönünde değiştirdi. Bu tablolardaki Frank ve Antik Mısır sahneleri için Tadema büyük bir enerji harcayarak yoğun araştırma çalışmaları yaptı. 1862'de Tadema, Leys'in stüdyosundan ayrıldı ve kendisini göze çarpan klasik konulu Avrupalı bir sanatçı vasfı ile yetiştirerek kendi başına meslek yaşamına başladı.

1863 yılı, Alma-Tadema'nın kişisel ve profesyonel yaşamını değiştiren bir yıl oldu. 3 Ocak'ta yatalak annesi öldü ve 24 Eylül'de Anvers Belediye Binası'nda Brüksel yakınlarında yaşayan bir Fransiz gazeteci olan Eugene Gressin Dumoulin'in kızı Marie-Pauline Gressin Dumolin ile evlendi.^[8] Tanışmaları ve Pauline'in kendisi hakkında 1869'daki ölümünün ardından Tadema hiç konuşmamış olmasından ötürü çok fazla bilgi bulunmamaktadır. Pauline'in resimleri Tadema O'nu sadece üç defa resmetmiş olduğundan ancak birkaç yağlı boya tabloda görünmektedir. Bunlardan en çok dikkat çekeni 1867'de yaptığı Stüdyom adlı çalışmasıdır.^[9] Çiftin üç çocuğu oldu. En büyükleri ve tek erkek olanı sadece birkaç ay içinde çiçek hastalığından öldü. İki kızları olan Laurence (1864-1940) ve Anna'nın (1867-1943) her ikisinin de, birincisinin edebiyat alanında ikincisinin ise güzel sanatlar alanında olmak üzere sanatsal yetenekleri bulunmakta idi. İkisi de evlenmediler.

Alma-Tadema ve eşi balayını Floransa, Roma, Napoli ve Pompei'de geçirdiler. Bu O'nun İtalya'yı ilk ziyaretiydi. Alma-Tadema, bu gezilerinde Antik Yunan ve Antik Roma'yı resmetme çalışmaları için kendisini geliştirdi. Özellikle de Pompei kalıntıları arasında kendisini büyüleyen yeni bir esin yakaladığından takip eden onyıllar içinde çalışmalarında bu esinden faydalandı.

1864 yazı boyunca, Tadema dönemin en etkin baskı yayımcısı ve sanat komisyoncusu olan Ernest Gambart ile görüşmeyi sürdürdü. Gambart, daha sonradan 1865'te Mısırlı Satranç Oyuncuları'nı tamamlayacak olan Tadema'nın çalışmalarından son derece etkilenmişti. O'na yirmi dört tablo siparişi verdi ve bunlardan üç tanesinin Londra'da sergilenmesini ayarladı.^[10] 1865'te Tadema, Leopold Nişanı ile bir şövalye olarak onurlandırılacağı Brüksel'e tekrar yerleşti.

28 Mayıs 1869'da, yıllar süren hastalığının ardından Pauline, Belçika Schaerbeek'te çiçek hastalığından otuz iki yaşında iken öldü.^[11] Ölümü Tadema'yı depresyona sevk etti. Yaklaşık dört ay boyunca çalışmalarını bıraktı. Kız kardeşi Artje, yanlarına taşınarak dört ve iki yaşlarındaki iki çocuğu ile ilgilendi. Artje, bir ev bakıcısı da olarak, Tadema'nın evlendiği 1873 yılına kadar aile ile birlikte yaşadı.^[11]

Yaz boyunca Tadema Brüksel'deki doktorların sinir bozucu bir biçimde teşhis koyamadığı sağlık sorunlarından sıkıntı çekti. Gambart, sonunda O'na İngiltere'ye taşınarak diğer tıbbi görüşleri almasını tavsiye etti. Londra'ya varmasından kısa bir süre önce 1869'da, Alma-Tadema ressam Ford Madox Brown' un evine davet edildi. Orada henüz on yedi yaşında olan Laura Theresa Epps ile tanıştı ve ilk görüşte âşık oldu.^[12]

 

Temmuz 1870'te Fransa-Prusya Savaşı'nın patlak vermesi üzerine Alma-Tadema, kıtadan ayrılarak Londra'ya taşınmak zorunda kaldı. Laura Epps'e olan aşkı ve Gambart'ın taşınmasının sanatsal yaşamında daha etkili olabileceği yönünde görüş belirtmesi Londra'ya taşınmasında etkili oldu. Tadema, taşınmasının altında yatan nedenleri anlatırken şöyle diyordu;

Küçük kızları ve kızkardeşi Artje ile birlikte 1870 yılının Eylül ayı başlarında Londra'ya taşındılar. Ressam, Laura ile konuşma çabasına girmedi ve resim dersleri verilmesi ayarlandı. Bu derslerden birisi esnasında Laura'ya evlenme teklifi yaptı. Kendisi 34, Laura ise sadece 18 yaşındaydı. Kızın babası başlangıçta bu evliliğe karşı çıktı. Dr. Epps sonunda rıza göstererek birbirlerini tanımaları için bir müddet daha geçmesinin daha iyi olacağını söyledi. Temmuz 1871'de evlendiler. Laura, taşıdığı soyadı nedeniyle bir sanatçı olarak daha fazla şöhret buldu ve evliliklerinin ardından Tadema'nın yaptığı Amphissa Kadınları'nda (1887) olduğu gibi bazı resimlerinde göründü. İkinci evliliği çocukları olmasa da uzun ve mutluydu ve Laura; Anna ve Laurence'in üvey anneleri oldu. Anna, bir ressam, Laurence ise bir yazar oldu.^[13]

 

Geri kalan yaşamını geçirdiği İngiltere’ye varışından sonra Alma-Tadema’nın meslek yaşamı süreklilik taşıyan bir başarı ile geçti. Döneminin en tanınmış ve en yüksek ödenen sanatçılarından birisi oldu, kabul gördü ve ödüllendirildi. 1871’den itibaren büyük ‘’Rafael Öncesi’’ ressamları ile tanıştı ve arkadaş oldu. Kısmen de olsa onların etkilerinden dolayı paleti parıldadı ve renkleri çeşitlendi ve fırça çalışmaları aydınladı.

Alma-Tadema 1872’de çalışmalarını birer opus numarası ile imzası altında sınıflandırdı ve önceki çalışmalarını da bu şekilde numaralandırdı. 1851’de yaptığı Kızkardeşim Artje'yi "Opus 1" ile, ölümünden iki ay önce tamamladığı Kolezyum’da Hazırlıkları "opus CCCCVIII" ile numaralandırdı. Bu sistem sayesinde sahtelerin orijinal görünümü alması zorlaşacaktı.^[14]

1873'te Alma-Tadema, kısıtlı haklarla eksik vatandaş olan son kişi oldu. Önceki yıl eşi ile birlikte Kıta Avrupa'sına beş buçuk ay kaldıkları, Brüksel, Almanya ve İtalya gezilerini kapsayan bir yolculuk yaptılar. İtalya'da antik kalıntıları tekrar görme fırsatı elde ettiler. Bu seferki yolculuğunda çoğunluğu kalıntıları resimleyen zengin içerikli arşiv malzemesi olarak gelecekteki çalışmalarında faydalanacağı bazı fotoğraflar satın aldı. Ocak 1876'da Roma’da bir stüdyo kiraladı. Aile, Nisan’da dönüş yolunda Parisian Salon’u da ziyaret ederek Londra’ya döndü.

An Audience at Agrippa’s (1876) bu dönemde tamamladığı en önemli çalışmaları arasındadır. Hayran olanlardan bir kişi, tablonun aynı konu ile hazırlanmış bir benzeri için yüksek bir tutar ödemeyi önerince, Alma-Tadema imparatoru etrafında basitçe döndürerek onun ayrılışını gösteren After the audience tablosunu hazırladı.

 

19 Haziran 1879’da Alma-Tadema, kişisel en önemli ödülü ile tam bir akademisyen oldu. Üç yıl sonra geriye dönük bir bakışla 185 resminin tümünü içeren bir sergi Londra’daki Grosvenor Galerisi 'nde düzenlendi.

 

1883’te son ziyaretinden sonra daha ileri kazı çalışmalarının yapıldığı Roma ve özellikle Pompei’ye döndü. Günlük gezileri ile sitede önemli miktarda zaman geçirdi. Bu geziler O’na gündelik Antik Roma yaşamı hakkında bol miktarda kaynak ve konu malzemesi hakkında daha ileri bir bilgi sağladı. Zamanla çalışmalarına uyarladığı çok miktarda nesnelerin bazıları tarafından müze kataloglarına benzediği söylendi. Sefih Roma imparatoru Elagabalus (Heliogabalus)’un yaşamından bir kesiti konu alan Heliogabalus’ un Gülleri‘nde (1888) psikopat imparator misafirlerini sıralanmış gonca güller altında boğarken betimlemektedir. Çiçekler sanatçının Londra’da bulunan stüdyosuna 1887-1888 kışı boyunca haftalık olarak dört ay boyunca gönderildi.

Alma-Tadema’ nın bu dönemdeki çalışmaları arasında Dünyevi Bir Cennet (1891), Bilinçsiz Rakipler (1893), Bahar (1894), Kolezyum (1896) ve Caracalla Hamamları (1899) bulunmaktadır. Alma-Tadema'nın şöhreti antik tabloları ile devam etmiş olsa da bunların dışında portreleri, manzaraları ve sulu boya çalışmaları ile çoğunluğu başkaları tarafından Tadema'nın çalışmaları üzerinden yapılan gravürleri de bulunmaktadır.

 

Alma-Tadema, kişisel yaşamında oldukça dışa dönük ve kayda değer biçimde ılımlı bir kişiliğe sahiptir.^[17] Çoklukla bir çocuk karakterinde, takdire değer profesyonel özellikte davranışlara sahiptir. Bir mükemmeliyetçi, her açıdan gayretli bir kişiydi. Bir miktar obsesif ve bilgiçlik taslayan bir özellikteydi. Mükemmel bir iş adamı ve 19. yy'ın zengin bir sanatçısı idi. Çalışmalarının kalitesinde olduğu gibi para konularında da katı kuralları vardı.^[18] Gürbüz bir adam, eğlenceli bir kişilik ve oldukça iri yarı bir beyefendiydi. Narin veya hassas düşünceli bir sanatçı olduğu hususunda bir ima bulunmamakta olup şarap, kadınlar ve eğlenceli partileri severdi.

Alma-Tadema'nın eserleri kısmen rahatsızlığı kısmen de 1883'te taşındığı evinin dekorasyonunda gösterdiği obsesif tutumu nedeniyle zamanla azaldı. Yine de 1880'ler ve sonraki on yıl boyunca sergilerini yolculukları esnasında aralarında Paris Evrensel Sergisinin (1899) verdiği Onur Madalyası da olmak üzere bol miktarda övgüler alarak sürdürdü. Bir zaman boyunca Alma-Tadema, tiyatro sahne tasarımı ve üretimi konusunda çok sayıda kostüm hazırlayarak etkin oldu. Bununla birlikte çoklukla Geç Pompei ve Geç Mısır Hanedanı motifleri ile bezediği mobilya tasarımları, gösterimler, tekstil ürünleri ve çerçeve yapımı gibi konularda da çalışmaları ile sanatsal sınırlarını genişletti. İlgi alanlarının çeşitliliği kendisinin sahip olduğu yeteneklerin bir göstergesidir. Bu üstün başarıların her biri kadın karakterlerinin giyimleri ile kompozisyonla bütünlük taşıyan mobilya tasarımlarında olduğu gibi bütün tablolarında ortaya çıkar. Alma-Tadema, yaratıcılığının sonuna kadar Gümüş Gözdeler (1903) tablosunda olduğu gibi denize yukarıdan bakan mermer teraslardaki kadınlar konulu başarılı formülünü uygulamayı sürdürdü.^[19] 1906 ve bundan altı yıl sonraki ölümüne kadar geçen dönemde Alma-Tadema, pek az çizim yapmış olsa da hâlâ iddialı resimler üretmeyi sürdürdü. Musa' nın Bulunuşu 'nu 1904' te bitirdi.^[20]

15 Ağustos 1909'da Alma-Tadema'nın eşi Laura, 57 yaşında öldü. Kederli kocası ise O'nun ardından üç yıldan daha kısa bir süre sonra hayata gözlerini yumdu. 1912'de tamamladığı Kolezyum'da Hazırlık son büyük çalışması oldu.[1] 24 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 1912 yazında kızı Anna'nın refakatinde ülser tedavisi göreceği Almanya, Wiesbaden'de bulunan "Kaiserhof Kaplıcası"na gittiler.^[21] Orada, 25 Haziran 1912'de 76 yaşında iken Alma-Tadema hayata gözlerini kapadı. Londra'daki Aziz Paul Katedrali'nin mahzenine defnedildi.^[21]

 

Alma-Tadema'nın çalışmaları çiçekleri, yazılımları ve çok yansımalı metaller, çaydanlık ve mermer betimlemeleri ile dikkatleri çeker. Bunlar arasında bulunan mermer boyamaları nedeniyle Muhteşem Mermerci gibi bir (Marbellious Painter) isimle de anılmıştır. Çalışmaları göze hoş görünür ve eski Alman ustalarının parlak renklerine sahiptir. Antik çağların yaşamını çağdaş duyguların kepçesi ile çekerek aklımızın içine yerleştirir ve oyunculuksuz ve zarif hassaslığı ile bizleri büyüler.

Meslek yaşamının başlarından itibaren Alma-Tadema, çalışmalarında görülen Londra'daki British Müzesi gibi müze çizimlerinde olduğu gibi mimari tamlıklarla ilgili bulundu. Bunları edinebilmek için çok sayıda kitap okudu ve bunlardan resimler aldı. İtalya'daki antik kentlerden kompozisyonlarındaki kesin tamlığı elde etmesine yardımcı olan pek çok sayıda fotoğraflar biriktirdi.

Alma-Tadema, bir mükemmeliyetçiydi. Çok sayıda tablosunu en iyi haline getirmek için inatla çalıştı, kendi yüksek standartlarına yeterince ulaştırıncaya kadar pek çok çalışmasına yeniden başladı. Anlatılan bir hikâyeye göre, tablolarından birisi ret edilince muhafaza etmek yerine bunu bir masa örtüsü olarak kullanacak olan bir hizmetçiye vermişti. Her ayrıntıda ve mimari çizgide betimleme ayarlarında olduğu gibi hassastı. Pek çok resminde önünde duran bir nesneyi, kıta ötesinden hatta Afrika'dan getirttiği çiçekleri ölmeden önce tamamlayabilme acelesi içinde resmetti. Kendisine saygınlık getiren böylece elde ettiği kesinlik olduğu gibi hasımlarının eleştirilerine de yol açtı.

Alma-Tadema'nın çalışmaları Avrupalı Sembolist Ressamlar ile bağlantılandırılmıştır.^[24] Uluslararası üne sahip bir sanatçı olarak Gustav Klimt ve Fernand Khnopff gibi Avrupalı figürler üzerinde bıraktığı etki ile de bahsedilebilir.^[24] Her iki ressam da çalışmalarına klasik motifler eklediler ve Alma-Tadema'nın geleneksel olmayan yöntemlerini kullandılar.^[24]

 

 

Alma-Tadema, Edwin Henry Landseer ile hiç benzeşmese de Viktorya döneminin finansal bakımdan en kazançlı ressamlarından birisi oldu. Altmış yıldan daha fazla bir süre sevenlerinin beklentilerini sağladı. Roma yapılarının detaylı gösterimleri, gün ışığında parıldayan mermerin yanında duran solgun kadın ve erkek figürleriyle izleyicilerine göz kırpan bir başka dünyayı taşıdı. Diğer ressamların tablolarında olduğu gibi baskılar için yeniden üretim hakkı ücreti tuvalin değerinin üzerine çıkmaktaydı. 1874'te tablolarından bir tanesi £10.000'e satıldı, 1903'te hakları içinde bulunmaksızın tekrar satıldı. 1880'lerde tabloları için alışılmış ücretler £2.000 ve £3.000 aralığında oldu. 1900'lerde en az üç çalışması £5.250 ve £6.060 aralığında alıcı buldu. 1920'lerdeki genel çöküşte çalışmaları değerini korudu. Yüzlerle ifade edilen rakamlara düştüğünde bu 1960'lara kadar devam etti. 1969'da tekrar yükselerek £4.600'e ulaştı.^[27]

Alma-Tadema, yaşamının son yıllarında kendisinin hiç onaylamadığı İzlenimcilik Sonrası, Fovizm, Kübizm ve Fütürizm gibi akımların yükselişini gördü. Öğrencilerinden John Collier bu konu ile ilgili olarak şunları yazdı: 'Alma-Tadema' nın sanatını Matisse, Gauguin ve Picasso' nunkiler ile bağdaştırmak mümkün değildir.'^[28]

Sanatsal mirası bugün nereyse kaybolmuş durumdadır. Zaman geçtikçe çoklukla eleştirilen bir sanatçı oldu. John Ruskin isimli bir eleştirmen tarafından tabloları hakkında "Ancak bir burbon kutusu kadar değerli olabilir." eleştirisi yapıldı. 19. yy boyunca sadece 1960'lardan sonra özellikle İngiliz sanatının evrilmesiyle birlikte tabloları yeniden değer kazandı.

 

Bugünlerde başta gelen klasik konulu, çalışmaları itina ve tamlığın gösterisi, geçmişin bir kısmı halen arkeolojik çalışmalar ile keşfedilmekte olan büyüleyici görselliğini sağlamaya çalışan ressamlardan birisi olarak kabul görmektedir.

Alma-Tadema'nın Antik Roma mimarisi de içinde olmak üzere titiz arkeolojik araştırmaları bir kısım film yapımcısının bu çalışmaları D. W. Griffith'in Hoşgörüsüzlük (1916), Ben Hur (1925), Kleopatra (1934), Cecil B. DeMille'nin On Emir (1956) gibi yapımlarında kaynak madde olarak kullanmasına yol açtı.^[28] Ridley Scott'ın Oskar ödüllü Gladyatör (2000) yapımında Alma-Tadema'nın tabloları temel esin kaynağı olarak kullanıldı.^[29] Alma-Tadema'nın çalışmaları ayrıca 2005 yapımı Narnia'nın Günlükleri: Arslan, Cadı ve Dolap filmindeki "Cair Paravel Kalesi"nin iç tasarımında da kullanılmıştır.^[30]

• Ash, Russell: Alma-Tadema, Shire Publications, Aylesbury, 1973, ISBN 978-0-85263-237-6
• Ash, Russell: Sir Lawrence Alma-Tadema, Pavilion Books, London, 1989, ISBN 978-1-85145-422-8; Harry N. Abrams Inc. New York, 1990, ISBN 0-8109-1898-6
• Barrow R. J: Lawrence Alma-Tadema, Phaidon Press Inc, 2001, ISBN 0-7148-3918-3
• Reitlinger, Gerald; The Economics of Taste, Vol I: The Rise and Fall of Picture Prices 1760–1960, Barrie and Rockliffe, London, 1961
• Swanson, Vern G : Alma-Tadema: The Painter of the Victorian Vision of the Ancient World, Ash & Grant, London, 1977, ISBN 978-0-904069-08-2; Charles Scribner’s Sons, New York, 1977, ISBN 0-684-15304-1
• Swinglehurst, Edmund: Lawrence Alma-Tadema, Thunder Bay Press, Canada, 2001, ISBN 1-57145-269-9 (NOTE: the illustration of The Roses of Heliogabalus in this book is printed the wrong way round!)

• 218 works by Sir Lawrence Alma-Tadema 25 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. at alma-tadema.org
• Painting Locations 1 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. at ArtCyclopedia
• works by Sir Lawrence Alma-Tadema15 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. in the collection of the Walters Art Museum
• Alma-Tadema at MuseumSyndicate 28 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Alma-Tadema 13 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. in "History of Art"
• Alma-Tadema Listening to Homer (1885). 22 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. A video discussion about the painting from Smarthistory at Khan Academy