Kara Yusuf
Kara Yusuf (Azerice: Qara Yusif; 1357, Erciş, Van - 1420, Ucan, Tebriz), 1388-1420 yılları arasında Karakoyunlu Devleti'nin hükümdarıdır.[1]
| Kara Yusuf | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Kara Yusuf savaşta | |||||
 | |||||
| Karakoyunlu Devletinin I. Sultanı | |||||
| Hüküm süresi | 1410-1420 | ||||
| Önce gelen | Kara Mehmed | ||||
| Sonra gelen | Kara İskender | ||||
| Veliaht(lar) | Kara İskender | ||||
| Doğum | 1357 Erciş | ||||
| Ölüm | 1420 Tebriz | ||||
| Defin | 1420 Erciş | ||||
| Çocuk(lar)ı | Pir Budak, Emir İsfahan, Şahmuhammed, Ebu Seid, Kara İskender, Cihan şah, İsfendiyar | ||||
| |||||
| Hanedan | Karakoyunlu Hanedanı | ||||
| Babası | Kara Mehmed | ||||
| Dini | İslam | ||||
İlk yılları
değiştirHayatının ilk yılları hakkında bilgi bulunmamaktadır. Karakoyunlu hükümdarlarından Kara Mehmed Bey'in oğlu olup, babasının ölümünden sonra kardeşi Mısır Hoca Karakoyunlu hükümdarı seçilmiş ancak aynı yıl içerisinde Karakoyunlu beylerinin de desteğiyle Kara Yusuf devletin başına geçmiştir.
Hükümdarlık dönemi
değiştirKara Yusuf'ta hükümdarlığında Celayirli hükümdarlarının hakimiyetini tanıyarak topraklarını yönetmiştir. Uzun süre Celayiri hakimiyetini kabul etmiştir. Azerbaycan ve çevresinde hüküm süren Kara Yusuf, Akkoyunlular ile mücadeleye başladı. Erzincan emîri Mutahharten, Akkoyunlular üzerine yaptığı seferde yenilerek Suşehrinde tutsak alındı.[2] Halası Tatar Hatun'un hediye gönderdiği Osman Bey tarafından serbest bırakıldı.[3] Serbest kaldıktan sonra yeniden kuvvetlerini toparlayan Kara Yusuf, Celayiriler'in iç çekişmelerini değerlendirerek Tebriz'e hakim oldu. Bu sırada Timur 1393'te Bağdat'ı ele geçirmiş, ertesi yılda Doğu Anadolu içlerine doğru harekete geçmiştir. Timur karşısında tutunamayan Kara Yusuf, sarp bölgelere çekilerek topraklarını Timur'a bıraktı. Ancak Timur'un çekilmesinde sonra Erzurum, Erciş'in de olduğu çoğu yerleşimi tekrar geri aldı.
Timur'un Azerbaycan, Anadolu, Irak ve Suriye üzerine yeniden harekâtı sırasında Celayiri hükümdarının yanında yer almış ancak Timur karşısında yenilgiye uğramıştır. 1400 yılında Ahmed Celâyir ile birlikte Memlûklüler'e sığınmak istese de sultanın kabul etmemesi üzerine Osmanlı sultanı I. Bayezıd'a sığınmıştır. Yıldırım Bayezıd tarafından iyi karşılanan Kara Yusuf, Timur tarafından teslim edilmesi istese de Osmanlı sultanı bunu kabul etmemiş ve bu olay 1402 yılında gerçekleşen Ankara Muharebesinin sebeplerinden birisi olmuştur.
Yıldırım Bayezid'in 1402'de Ankara Savaşı'nda Timur'a yenilmesinin ardından Irak'ta Hille kentine geçerek Irak-ı Arab bölgesine hakim oldu. 1403'te müttefiki Ahmed Celayir'e ait Bağdat'ı ele geçirse de, Temmuz-Ağustos ayı gibi Timurlu ordusuna yenilmiş ve Suriye'ye kaçarak Memlûk idaresindeki Şam'a sığınmak zorunda kaldı.[4] Ancak Timur'un talebi üzerine Memlûk sultanının emriyle burada hapsedildi. Tutukluluk döneminde Ahmed Celayir ile yeniden anlaşmış, hatta bu dönemde doğan oğlu Pir Budak, Celayiri hükümdarı Ahmed Celâyir tarafından evlatlığa kabul edilmiştir.
1405 yılı Ocak ayında Memluk sultanına isyan eden Şam valisi tarafından Ahmed Celayir ile birlikte serbest bırakıldıktan sonra eski topraklarına yeniden hakim olmaya başladı. 1406'da Timur'un oğlu Ebu Bekir Mirza'yı, 1408'de de Serdrud'da Timur'un oğlu Miranşah'ı yendi ve Azerbaycan bölgesini ele geçirdi. Aynı yıl ilerleyişini sürdürerek Sultaniye ve Kazvin'i topraklarına kattı. 1409'da Mardin'i ele geçirerek Mardin Artuklularına son verdi. 1410'da Erzincan Kara Yusuf'un eline geçti.
Bu dönemde müttefiki Ahmed Celâyir'in kendisinden Hemedanı istemesiyle Celayirilerle de mücadeleye başlamıştır. 1410 yılında Kara Yusuf'un Erzincan kuşatmasında olmasından faydalanan Ahmed Celâyirî, Tebriz'i ele geçirdi. Bunun üzerine Kara Yusuf Tebriz'e harekete geçti ve şehrin yakınlarında yapılan savaşı kazandı. Ele geçirilen Ahmed Celâyir'in bir süre sonra öldürülmesiyle Irak-ı Arab olmak üzere Celayiri topraklarının büyük bölümü Karakoyunlular'ın eline geçti.[5]
Bu başarılarından sonra oğlu 1411'de oğlu Pir Budak'ı hükümdar ilan etti. 1412'de Şirvan Şah, Şeki hakimi ile Gürcistan Krallığı'nın müttefik ordusunu imha etti. Daha sonra Akkoyunlular ile mücadelesinde 1417 ve 1418'de Kara Yülük Osman Bey'i mağlup etti. Memlükler’e sığınan Karayülük’ün kendisine verilmemesi üzerine Memlüklü şehirleri olan Ayıntab ve Birecik'i yağmaladı. 1418 yılında oğlu Pir Budak ölmüş, kendisi de devletin topraklarını Akkoyunlu, Memlüklü ve Timurlular'a karşı korumaya devam etmiştir. Timurlu hükümdarı Şahruh'un kendisine itaat edilmesi yönündeki talebini reddetmesi üzerine savaş hazırlıklarına başladı.
Ölümü
değiştirTimurlular'ın yeni hükümdarı Şahruh'un 1420-21 tarihli 1. Azerbaycan Seferinde onu karşılamak üzere harekete geçtiğinde hastalanan Kara Yusuf, Tebriz’in güneydoğusunda yer alan Ucan yakınlarında 13 Kasım 1420'de hayatını kaybetti. Naaşı Erciş'e getirilerek burada gömüldü.
Kaynakça
değiştir- ^ Alaaddin, AKÖZ (2005). "Karamanoğlu II.İbrahim Beyin Osmanlı Sultanı II.Murad'a Vermiş Olduğu Ahidname----The Ahidname Which was Given by Karamanoğlu İbrahim Bey II to the Otoman Sultan Murad II". Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi. 24 (38): 1. doi:10.1501/tarar_0000000236. ISSN 1015-1826.
- ^ Toksoy, A., "Akkoyunlular ve Erzincan (Uzun Hasan Devrine Kadar)", Türklük Bilimi Araştırmaları. URL:http://www.tubar.com.tr/TUBAR%20DOSYA/toksoy%20ahmet%20241-262.pdf 23 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2017-03-22
- ^ Toksoy, A., "Kitab-ı Diyarbekriyye’ye Göre Kara Yülük Osman Bey", Turkish Studies, Sayı:4/3, Yıl:Bahar 2009. URL:http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1175398130_toksoyahmet1300.pdf 24 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2017-03-23
- ^ Aka, İ., "Şahruh'un Karakoyunlular Üzerine Seferleri", Tarih İncelemeleri Dergisi, 4.1 (1989). URL:http://egeweb2.ege.edu.tr/tid/dosyalar/IV_1989/TIDIV-1989-01.pdf 4 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2017-03-22
- ^ Daş, A., "ANKARA SAVAŞI ÖNCESİ TİMUR İLE YILDIRIM BAYEZİD’İN MEKTUPLAŞMALARI", Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı:15, Yıl:2014. URL:http://sutad.selcuk.edu.tr/sutad/article/view/253 18 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2017-03-17