Etki alanı
Uluslararası ilişkiler alanında etki alanı (İngilizce: sphere of influence, kısaca: SOI), bir devlet ya da kurumun üzerinde önemli derecede kültürel, ekonomik, askerî ve politik etkisinin olduğu bölgelere verilen ad. Bu kavramın en önemli örneklerinden biri yeni emperyalizm çağında, endüstrileşmiş Avrupalı milletlerin afyon kullanımı ile Çin'e giden yolları açması sırasında görülmüştür.
Etkileyen ve etkilenen arasında resmî bir ittifak ya da bağlayıcı anlaşmalar olabileceği gibi bu tür düzenlemeler her zaman gerekli değildir. Bunun yerine etki genellikle yumuşak gücün bir örneği olarak görülebilir. Aynı şekilde iki ülke arasında resmî bir ittifak olması da bir ülkenin diğerinin etki alanı içinde olduğunu göstermeyebilir.
Daha uç durumlarda, bir diğer ülkenin "etki alanı" içerisindeki bir ülke, diğerine bağımlı hale gelerek bir uydu devlet ya da de facto sömürge gibi görülmeye başlanabilir. Etki alanı sistemi, güçlü devletler tarafından diğer ülkelerin iç işlerine karışmak için günümüzde de kullanılmaktadır. Bu kavramlar artık genellikle süper güç, büyük güç ve orta güç adlarıyla analiz edilmektedir.
Örneğin, II. Dünya Savaşı sırasında Japon İmparatorluğu geniş bir etki alanına sahipti. Japon hükûmeti Kore, Vietnam, Tayvan ve Çin'in bazı bölgelerindeki olaylara böylelikle müdahale etti.
Zaman zaman, bir ülkenin farklı bölgeleri farklı etki alanları içinde kalabilir. Sömürgecilik çağında tampon devlet olan İran, Britanya ile Rusya, Tayland ise Britanya ve Fransa imparatorluk güçleri arasında kalmıştır. Benzer şekilde II. Dünya Savaşı sonrası Almanya dört işgal bölgesine ayrılmış ve daha sonra Batı Almanya ve Doğu Almanya olarak birleştirilmiştir.
Bu terim bazen siyasi durumlar dışında da kullanılabilir. Örneğin, bir alışveriş merkezi, perakende ticareti domine ettiği bir bölgeyi etki alanına alabilir.
Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı
değiştirAlmanya'nın 1945'teki yenilgisinden sonra açıklanan 1939 Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktındaki gizli bir maddeye göre Kuzey ve Doğu Avrupa, Nazi ve Sovyet etki alanlarına bölünmüştü.[1] Kuzeyde Finlandiya, Estonya ve Letonya, Sovyet alanına dahil edilmişti.[1] Polonya "siyasi düzenlemeler"e göre etki alanları arasında bölünecekti.[1] Doğu Prusya'nın komşusu olan Litvanya Alman etki alanına girecekti, fakat Eylül 1939'da imzalanan ikinci bir gizli protokolde burası da Sovyetlere bırakılmıştır.[2] Anlaşmaya göre Romanya'nın bir parçası olan Besarabya da Moldova Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne dahil edildi ve daha sonra Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti haline gelerek Moskova kontrolü altına girdi.[1] Bu etki alanlarına bölünme iki yıldan az sürdü ve 1941'de paktı ihlal eden Almanya'nın Sovyetler Birliği'ni işgali ile son buldu.
Soğuk Savaş
değiştirSoğuk Savaş boyunca, Doğu Avrupa, Küba, Vietnam, Kuzey Kore ve Çin-Sovyet ayrılığına kadar Çin, Sovyet etki alanında, Batı Avrupa, Okyanusya, Japonya ve Güney Kore ise ABD etki alanındaydı. Bu etki alanlarının dereceleri değişmekle birlikte çok net değildi. Fransa ve Büyük Britanya Süveyş Kanalı'nı bağımsız olarak işgal edebildi (Daha sonra ABD ve Sovyetler'in birlikte baskıları sonucu çekilmek zorunda kaldılar). Daha sonra, Fransa NATO ordusundan kendi isteğiyle çekildi. Küba da bazen Çin ile ittifakı, ekonomik düzenlemeler, Afrika ve Avrupa'daki ayaklanmaları desteklemek gibi müttefiki Sovyetlerle ters düşmesine sebep olacak eylemlerde bulunabiliyordu.
Sonrası
değiştirSoğuk Savaş'ın sona ermesiyle Doğu Bloğu dağıldı ve Sovyet etki alanı fiilen sona erdi. 1991'de Sovyetler Birliği yıkıldı, yerini Rusya ile bağımsız olan eski Sovyet Cumhuriyetleri aldı. O zamandan beri Doğu Avrupa, Kafkasya ve Orta Asya diplomasisi kimin hangi etki alanı içinde olduğu etrafında dönmektedir.
Diğer örnekler
değiştirGeçmiş ve günümüzdeki önemli etki alanı savaşları için bakınız:
Kurumlar
değiştirKurumsal açıdan, bir işin, kuruluşun ya da grubun etki alanı, onun diğer iş/kuruluş/grupların kararları üzerindeki gücü ve etkisidir. Çoğunlukla daha büyük şirketlerin daha geniş etki alanları vardır.
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ a b c d Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı Metni 14 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 23 Ağustos 1939
- ^ Christie, Kenneth, Historical Injustice and Democratic Transition in Eastern Asia and Northern Europe: Ghosts at the Table of Democracy, RoutledgeCurzon, 2002, ISBN 0700715991