Erik Satie

Erik Satie, sigorta mümessili Normandiyalı Jules-Alfred Satie (1842-1903) ile eşi İskoç Jane-Leslie Anton'un (1838-1872) iki dilli ve Anglikan kilisesine mensup İskoç bir aileden gelen dört çocuğunun en büyüğüydü. Erik, dört yaşındayken aile Paris'e taşındı ve burada sigorta mümessilliğinin yanı sıra bir tercüme yazıhanesi ve daha sonra küçük bir müzik yayınevi işletti. 1871 yılında en küçük kız kardeşi Diane'in, bir yıl sonra da annesinin ölümünden sonra, altı yaşındaki Erik, küçük erkek kardeşi Conrad ile birlikte babasının ailesiyle birlikte yaşamak için Honfleur'e geri döndü. Büyükanne, çocukların Katolik olmasını şart koştu ve bu da Satie'nin 1874'ten itibaren ilk müzik derslerini aldığı Saint-Léonard Kilisesi'nin orgcusu ve koro şefi Gustave Vinot ile tanışmasına vesile oldu. Burada Gregoryen ilahilerinin yanı sıra Vinot'nun yerel şenlikler için bestelediği şarkıların neşesiyle de tanıştı ve bunlar Satie'nin müzik hayatındaki ilk etkiler oldu.

1878 yılında, Satie on iki yaşındayken babaannesi banyo yaparken boğuldu ve babası iki oğlu ile Paris'e geri döndü. Kısa bir süre sonra, baba Satie kendisinden on yaş büyük, konser piyanisti, besteci ve hırslı bir müzik öğretmeni olan Eugénie Barnetche ile evlendi. Barnetche, Erik'in yeteneğinin farkına vararak onu 1879'da kendisinin de mezun olduğu Paris Konservatuvarı'na yazdırdı. Ancak Satie'nin motivasyon eksikliği ve artan hayal kırıklığı, iki buçuk yıl sonra okulu bırakmasına neden oldu.

Satie, Norman kökenlerini vurgulamayı severdi, hatta sonraki yıllarda Arcueil'de bir Norman Grubu kurdu. Kökenlerini vurgulamak için doğum adı olan Eric'in yazılışını İskandinav dilleri'nde "her şeye gücü yeten" anlamına gelen Erik olarak değiştirdi.^[1] 1884'te beste yapmaya başladı. İlk parça, bir fragman olarak günümüze ulaşan Allegro'dur. İlk eserleri, anne ve babasının yazdığı şansonları da yayınlayan babasının yayınevi tarafından basıldı. Satie bazı eserlerini kendisi yayımlamıştır. Sonraki yıllarda, diğerlerinin yanı sıra, Ogives (1886), üç Sarabandes (1887) ve tanınmış piyano parçaları Gymnopédies (1888) bestelerinin yanı sıra, Satie'nin Claude Debussy ve diğer sanatçılarla birlikte birkaç yıl boyunca üyesi olduğu Joséphin Péladan tarafından kurulan gizli bir Rosicrucians topluluğu için Trois Sonneries de la Rose+Croix müziğini yazdı.

Sivil hayata dönünce, dönemin mizahçı, ressam ve empresyonistlerinin buluşma noktası olan evinin yakınındaki Le Chat Noir kabaresininin üyesi oldu. 1888'de piyano için Trois Gymnopédies adlı eserini besteledi. Bu eserde arkadaşı J. P. Contamine de Latour'un bir şiirinden esinlendi. Bir sene sonra Paris Büyük Sergisi'nde duyduğu Rumen pop müziği ve Endonezya vurmalı çalgılar topluluğu'nun yaptığı müzikten etkilenerek Gnossiennes üzerinde çalıştı. 1891'de bir kabarede ikinci piyanist olarak çalışmaya başladı ve burada besteci Claude Debussy ile tanıştı. Bir yanlış anlaşma yüzünden 1916'da dostlukları bozuluncaya kadar çok iyi arkadaş idiler.

Aynı yıl bir Katolik tapınağında mistik bir organizasyonun yöneticisi olan Josephin Pelodin ile tanıştı; onun takipçisi ve daha sonra da şapelin yöneticisi oldu. Trois Prélude du Fils des étoiles ve Le Sonneries de la Rose-Croix eserlerini bu mistik havanın etkisi ile yazdı. 2 yıl sonra ustası ile anlaşmazlığa düştü ve özgürlüğünü ilan ederek gruptan ayrıldı.

 

Hemen ardından 1893'te Danses gothiques'i yazdı. Bu eseri bilinen tek aşkı olan ressam Suzanne Valadon ile ilişkisinin bitmesi üzerine yazdı. Valadon, bir portresini yaparak kendisine armağan etmişti ancak bu hediyeyi verdikten 6 ay sonra sonra onu terk etti. Acı çektiği bu dönemde ruhunu dinlendirmek için bu piyano eserini besteledi.

1893-1895'te kendi kilisesini kurdu. Bu kilisenin tek üyesi kendisiydi. Bu dönemde dini ve sanatsal görüşlerini açıklayan mektuplar, kitapçıklar yazdı. 1895'te, 18 saat boyunca aralıksız 840 defa çalınacak 8 ölçülük bir motiften oluşan Vexations'i besteledi. Aynı yıl, kendisine kalan az bir miktar miras ile görüntüsünü değiştirdi, bir rahip kılığı taşımaktan vazgeçti ve "Kadifeli Centilmen" görünümüne büründü.

1898 sonlarında ekonomik nedenlerle Paris'in bir kenar mahallesine taşındı, kendisine ilham veren büyük odalı bir evde Pièces froides (Soğuk odalar)'ı besteledi. Her gün, ölünceye kadar yaşadığı bu evden çıkarak Paris'in içine kadar 10 km yürüyerek gittiği, çeşitli kafelere uğrayıp içki içtiği ve bestelerini yaptığı, gece aynı şekilde döndüğü bilinmektedir.

1900'de tüm gizemli ve mistik uğraşlara son vererek müzikhol divası Paulette Darty ile çalışmaya başladı. Bu dönemde kafelerde konserler verdi ve popüler müzik ile uğraştı. Je te veux, La Diva de l' 'Empire, Tendrement gibi şarkılar besteledi. Son yıllarında yazdığı kabaret müziği eserlerin hepsini değersiz olarak niteledi.

1905'te halen amatör bir müzisyen olarak görülmekten ve akademik müzik dünyası ile çatışmaktan bıktığı için bir okula yazıldı ve Albert Roussel ile kontrpuan çalıştı. 1908'de diplomasını aldı.

1910'da müziği Serge Diaghilev, Pablo Picasso, Francis Picabia, Maurice Ravel, Igor Stravinsky ve Jean Cocteau'nun dikkatini çekti. Cocteau ile birlikte her ne kadar grup ile birlikte sayılmasa da Les Six (Altılar)adlı besteciler grubunun kurucusu oldu. Bu grup, Ravel ve Debussy'de görülen empresyonizme, Stravinsky'nin Slavizmine, Schöenberg'in post-Wagnerciliğine karşı olan ve net bir müzik dilini savunan 6 besteciden oluşmaktaydı (Louis Durey, Arthur Honegger, Germaine Tailleferre, Darius Milhaud, Georges Auric ve Francis Poulenc) .

Kırklarına kadar besteci olarak ciddiye alınmayan Satie, Parade (Geçit Resmi) adlı bale müziği ile üne ulaştı. O sırada Paris'i kasıp kavuran Rus Balesi'nin programına alınan bu eseri Cocteau ve Picasso ile beraber yaratmıştı. Balenin sunuş metnini Apollinaire yazdı, koreografisini Massine, dekorlarını Picasso yaptı. Cocteau'nın önerisi ile eserin orkestrasyonunda daktilo, sis düdüğü ve bebek çıngırağı gibi araçlar kullanmıştı. Bu eser, büyük skandala yol açtı ve Satie'nin besteci olarak adını duyurmasını sağladı. Zürih'te Dadacılar onu hareketlerinin onursal üyesi yaptılar.

1924'te, Picabia'nın metnine dayanan Relache adlı ikinci bale eseri, René Clair tarafından Entr'acte adıyla filme alındı ve büyük olay yarattı.

Onun müzik anlayışını en iyi yansıtan eseri ise 4 soprano ve bir oda orkestrası için yazılmış Socrates başlıklı senfonik dramadır. Bu eser Stravinsky'i büyük ölçüde etkilemiştir.

Satie, 1 Temmuz 1925'te Paris'te bir hastanede siroz hastalığından öldü. Müziği geniş kitleler tarafından sevilmese de özellikle genç besteci ve müzisyenler arasında pek çok hayranı vardı.

Hayatı boyunca gariplikleri ile anıldı. Ölümünden sonra gardrobunda bulunan birbirinin aynı 12 kadife takım elbise, düzinelerce şemsiye ve birbirine eş 84 mendil uzun süre müziğinden daha çok konuşuldu. Müzik dünyasının ilgisinin onun garip kişiliğinden, eserlerine yöneltmesi 1948'de ABD'de bir üniversitede gerçekleşen Satie Festivali ile mümkün oldu. Bu festivali organize eden Amerikalı besteci John Cage, Satie'nin Vexations adlı eserini duymuştu ve 1963'te New York'ta 10 piyanistin 2 saatlik nöbetlerle piyano çalması ile eser seslendirildi. Bu deneyimden sadece John Cage değil, Yoko Ono ve John Lennon da çok etkilenmişti ve kendi ifadelerine göre 1968 yılında Vietnam Savaşı'nı protesto için hafta boyunca kendini hapsetme protestosunu Vexations deneyiminden esinlenerek gerçekleştirdiler. Satie'nin eserleri, 1960'lardan sonra popüler oldu.

1917, 1920 ve 1923'te bestelediği 5 eseri, musique d'ameublement (Türkçe: Mobilya müziği) olarak nitelendirilir. Dinlenmek için değil, arka planda yer almak için yazıldığını söylediği mobilya müziği parçalar, deneysel çalışmalarıdır. Bu eserler defalarca tekrarlanan birkaç ölçülük kısa parçalardan ibarettir. Dinleyicinin dikkatini çekmemeye çalışır. Vexations, bu mobilya müziği çalışmalarına örnek verilebilir.

• Erik Satie, 'Gymnopedies - La 1 Ere. Lent et Douloureux eserinden parçalar. Beste: yak.1890. Piyanist: Robin Alciatore.

 

Wikimedia Commons'ta Erik Satie ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• IMSLP viki-projesinde Eric Satie eserleri notaları 30 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Erişim:10.9.2010)
• Îngilizce Wikipedia'da Eric Satie besteleri listesi 22 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Erişim:10.9.2010)
• Gymnopedie adlı eseri 16 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• YouTube'da Erik Satie Gnossienne No:1 piyano: Alexandre Tharaud 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Erişim:10.9.2010)