Banaz

Antik dönemlerde Banaz Ovasını oluşturan bölgenin adı "Panasion" olarak bilinmektedir. Bakır Çağına ait yerleşim yerinin az görüldüğü Banaz'da, Tunç Çağı yerleşimleri sıklıkla görülebilmektedir. Frigler, Lidyalılar, Persler, Romalılar ve Bizans egemenliğinde bulunan yerleşim 11. yüzyılın sonlarından itibaren Türkler'in yerleşimi başlamıştır.

Banaz ilk olarak 1076 yılında Türk egemenliğine girmiş ancak Batı Anadolu'da Bizansla sınır bölgesinde olduğundan yerleşim sık sık Anadolu Selçukluları ile Bizanslılar arasında el değiştirmiştir. 1243 tarihinde gerçekleşen Kösedağ Muharebesi sonrasında Türkiye Selçuklu Devleti'nin dağılmasıyla Banaz, Selçuklu veziri Sâhib Ata Fahreddin Ali'nın denetimine verilmiştir. Banaz'daki Sâhib Ataoğulları Beyliği'nin yönetimi 1276 yılında Germiyanoğulları'na geçti. Sonrasında Sâhib Ataoğulları ile Germiyanoğulları arasında el değiştiren yerleşim, 13. yüzyıl sonu itibarıyla kesin olarak Germiyanoğulları'nın egemenliğine katılmıştır. 1391 yılına kadar Germiyanoğulları Beyliği’nin hakimiyetinde kalan yerleşim bu tarihte I. Bayezid tarafından Osmanlı topraklarına katılmış ancak 1402 yılında meydana gelen Ankara Savaşı sonrasında Banaz'ın da dahil olduğu bölge Timur tarafından Germiyanoğulları Beyliği'ne geri verilmiştir. Germiyanoğulları Beyliği'nin son beyi olan Yakup Bey, Germiyanoğulları topraklarını vasiyeti olarak Osmanlı Devleti’ne bırakmıştır. Bu vasiyet uyarınca Banaz 1429 yılında yeniden Osmanlı hakimiyetine katılmıştır.^[1]

1391 yılından sonraki ilk Osmanlı hakimiyeti döneminde Anadolu Eyaleti Kütahya Sancağı'nın Uşak kazasına bağlı nahiye olan Banaz, 1429 yılından sonra da bu statüsünü korumuştur. Osmanlı kaynaklarında "Nefs-i Banaz" olarak yerleşimden bahsedilmekte olup II. Bayezid döneminde yapılan tahrirde yerleşimde 45 hanenin bulunduğu ve 51 neferin yaşadığı kaydedilmiştir. 1520 kayıtlarında 40 hane ve 66 neferin bulunduğu nahiyede 1570 kayıtlarında 83 hane bulunmakta ve 114 nefer yaşamaktaydı.^[2]

1671-1672 yıllarında Uşak'ı gezen Evliya Çelebi Banaz'ı, yüz haneli, bir camili, hamamsız ve çarşısı olmayan küçük bir kasaba olarak tarif etmiştir. Ayrıca Banaz'a bağlı 40 köyün olduğu ve nüfusun çoğunun sipahi olduğunu da belirtmiştir.

1870 yılında Uşak kazası Banaz, Göbek ve Gediz nahiyelerinden oluşmaktadır. 19. yüzyılın sonlarında Uşak halkının Uşak kazasının sancak yapılması ve bu süreçte Banaz'ın da kaza statüsüne yükseltilmesini içeren talepler Hüdavendigâr Vilayeti valisinin olumsuz görüşleri nedeniyle kabul edilmemiştir.^[3] 2 Ekim 1887'de Uşak ve çevresini etkileyen depremde Banaz önemli tahribata uğradı. 1912 yılına gelindiğinde ise nahiye merkezi İslam köyüne taşındı.^[4]

9 Temmuz 1953 tarihinde Uşak'ın il hâline getirilmesiyle Banaz'da Uşak'a bağlı ilçe merkezi oldu.

23 Mart 1921'de Banaz, Yunan işgaline uğradı. 26 Ağustos 1922'de Atatürk'ün başlattığı Başkomutanlık Meydan Muharebesi'nde düşmanı bozguna uğratan Türk ordusuna bağlı birlikler 29-30 Ağustos gecesi General Vasil komutasındaki Yunan 2. Tümeni'ne bağlı birlikleri Büyükoturak kasabasının güneydoğusunda bozguna uğratıp geri çekilmeye zorlamıştır. 30-31 Ağustos 1922 gecesi Kaplangı ve Yenice dağlarında Türk birlikleri ile Yunan Tümeni arasında çarpışma olmuştur. Yunan birlikleri büyük kayıplar vererek hızla çekilmeye başlamıştır. 31 Ağustos 1922'de Türk ordusunun Banaz'a girmesi ile Banaz Yunan işgalinden tamamen kurtulmuştur. Her yıl 31 Ağustos günü ilçenin kurtuluş günü olarak kutlanmaktadır.

Banaz, İzmir-Ankara karayolu üzerinde yer almakta ve il merkezine 32 km uzaklıktadır. İlçenin kuzeyinde Kütahya ilinin Gediz ve Altıntaş ilçeleri, doğusunda Afyonkarahisar'ın Sinanpaşa ve Sandıklı ilçeleri, güneyinde Sandıklı ve Sivaslı, batıda merkez ve Kütahya'nın Gediz ilçesi yer almaktadır. Denizden yüksekliği 914 metre olan ilçenin yüzölçümü 1063 km²'dir.

İlçede 33.949 hektar tarım alanı, 66.948 hektar orman ve fundalık alan, 3.000 hektar çayır ve mera arazisi ile 2.403 hektar tarım dışı alan bulunmaktadır.^[5]

En yüksek dağı ilçenin kuzeyinde bulunan ve asıl zirve kısmı Kütahya'nın Gediz İlçesi sınırları içinde bulunan, 2312 metre yükseklikteki Murat Dağı'dır. İlçe sınırları içerisinde 1200-1800 metreye kadar olan tepe ve yaylalar bulunmaktadır. Bu tepe ve yaylalar zengin çam ormanları ve otlaklarla kaplıdır. İlçenin adı ile anılan Banaz Ovası kuzeydoğudan güneybatıya uzanır. Yaklaşık 6500 hektar olan ova, Uşak ilinin en büyük ve verimli ovasıdır.

Banaz'da genellikle Ege Bölgesi'nin yumuşak ve İç Anadolu Bölgesi'nin sert hava şartları bir arada görülür. Yazın Ege'nin yakıcı sıcağı, kışın iç Anadolu'nun sert soğukları Banaz'ı fazla etkilemez. Yıllık yağış 60–70 cm arasındadır. Nispi rutubet normaldir.

Osmanlı döneminde yapılan 1831 tarihli ilk nüfus sayımında sadece erkek nüfusun tespiti amaçlanmış ve buna göre Banaz'da 3.529 erkek nüfusun bulunduğu belirlenmiştir. 1892-1893 yılına ait Hüdavendigâr Vilayeti Salname’nde 28 köyden oluştuğu belirtilen Banaz toplam 13.251 nüfusa sahip olup, bunun 6.768'i erkek ve 6.483'ü de kadındır. Yapılan sayıma göre yaşayanların tamamının Müslüman olduğu belirtilmiştir. 1898-1899 tarihli Hüdavendigâr Vilayeti Salname'nde ise 5.385'i erkek, 6.584'ü kadın olmak üzere 11.982 kişi Banaz'da yaşamaktaydı.^[1]

Banaz ekonomisi tarım, hayvancılık ve sanayiye dayanmaktadır. İlçe ekonomisinin en önemli geçim kaynağını oluşturan tarım faaliyetlerinde şeker pancarı, haşhaş ve ayçiçeği üretimi önemli yer tutmaktadır. Banaz ovasında buğday, arpa, nohut, mercimek, tütün olmak çeşitli tarım ürünleri de yetiştirilmektedir. İlçede meyvecilik de önemli yer tutmakta olup, elma, vişne ve kiraz yetiştirilmektedir. Ayrıca sulak alanların bulunmasından dolayı da kavakçılık ilçede yoğun olarak görülmektedir. Hayvancılık daha çok dağ köylerinde yapılmakta, büyükbaş ve küçükbaş hayvan yetiştirilmektedir. İlçede, Banaz Küçük Sanayi Sitesi bulunmaktadır. 2011 yılı sonu itibarıyla ilçede 1 adet seramik fabrikası, 1 adet et entegre tesisi, 1 adet yem fabrikası, 1 adet nişasta fabrikası, 1 adet ağaç emprenye tesisi, 1 adet karton koli fabrikası ve 2 adet tuğla fabrikası faaliyet göstermektedir.

İlçe mesire yerleri açısından da oldukça zengindir. Evrendede, Çatalçam ve Yukarı Karacahisar köyü sınırları içinde bulunan Çokrağan Mesire Yeri bunların başında gelir.

2011 yılında "Banaz Evrendede Tabiat Parkı" olarak ilan edilmiştir. 6,7 hektar genişliğinde olup, Banaz'a 4 km, Uşak'a 37 km uzaklıkta yer alan Evrendede mevkiinde bulunmaktadır. Ormanlık alanda; Karaçam, Kızılçam, Sedir, Meşe, Laden vb. değişik türlerde ağaç ve çalı türleri bulunmaktadır. 1.200 metre rakımlı Tabiat Parkı içinde gazino, büfe ve yürüyüş parkurları vardır.

Doğal termal su bakımından oldukça zengin olan ilçenin Hamamboğazı mesire alanı içinde çeşitli içeriklerde şifalı hamamları ve sıcak su havuzları vardır.

Ankara-İzmir yolu üzerinde, Banaz ilçesine 7 km uzaklıktadır. Güneyde ormanlık bir tepe üzerinde olup kaplıcada Gazoz, Sarıkız, Karakız denilen üç ayrı şifalı su bulunmaktadır. Deri hastalıklarına iyi gelen bir kaplıcadır.

Ahat köyünde bulunan Akmonia harabeleri ve Banaz Şehitler Abidesi ilçenin tarihi değerleri arasındadır.

 

Wikimedia Commons'ta Banaz ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Banaz Belediyesi31 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.